Kanser araştırmalarında her geçen gün yeni korunma stratejileri geliştiriliyor.  Son yıllarda önem kazanan konulardan biri de kanser hücresinin enerji metabolizmasını hedef alınmasıdır. Antidiyabetik (diyabete karşı etkili olan) bir ilaç olan metformin, bu alanda yoğun bir şekilde araştırılmakta ve bazı olumlu sonuçları bildirilmektedir.

Metformin, tip 2 diyabet hastalarında ilk basamak tedavi olarak tercih edilen ve düşük yan etkilere sahip bir ilaçtır. Son yıllarda yapılan araştırmalar metforminin güçlü bir antidiyabetik ilaç olmasının yanında antitümör (kanser üzerine etkili) özelliklerinin de olduğunu göstermektedir.

Bu ilacının enteresan bir keşif öyküsü vardır: 1950’li yıllarda grip tedavisi için kullanılırken kan şekeri düşürücü etkisi gözlenmiş ve ilk olarak 1957 yılında diyabet ilacı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Galega officinalis adlı bitkinin ekstresinden sentez edilen bu ilaç, karaciğerde üretilen glukoz miktarını azaltır ve bunun sonucunda insüline duyarlılığı artırır. İnsülin direnci denilen diyabet öncesi dönemde, tip-2 diyabette, alkolik olmayan karaciğer yağlanmasında ve polikistik over sendromunda kullanılmaktadır. Bununla birlikte başta meme olmak üzere bazı kanserlerde de araştırmaları yapılmaktadır. 1000‘i aşkın bilimsel çalışmada metforminin diyabet, obezite, kardiyovasküler hastalıklar ve kanserdeki etkileri değerlendirilmiştir.

Bu çalışmalardan özetle;

  • 2009 yılında yayınlanan bir çalışmada 10 yıl boyunca metforminle tedavi edilen 8000 diyabet hastasında kansere yakalanma oranında diğer kişilere göre yüzde 54 azalma tespit edilmiştir.
  • 2009 yılında yayınlanan 12.000 kanser hastasında yapılan bir başka çalışmada ise metformin kullananlarda, diğer antidiyabetik ilaçları kullananlara göre, yaşam kaybı oranı yüzde 30 daha az gözlemlenmiştir.
  • 2008 yılındaki çalışmada ise 36 aydan fazla metformin kullanan tip2 diyabet hastalarında kansere yakalanma oralarında yüzde 72 azalma görülmüştür.

Aynı zamanda metforminin kanser koruyucu etkisinin yanında kanser hastalarının yaşam sürelerinin artmasını sağladığı da görülmüştür. Bu amaçla yapılan araştırmalar sonucunda metformin kullanmaya başlayan kolon (kalın bağırsak), meme ve akciğer kanseri hastalarında yaşam sürelerinin önemli ölçüde uzattığı tespit edilmiştir.

Diyabezite ve Kanserleşme: Metforminin kanser koruyucu rolü

Metforminin kanser koruyucu etkisi obezite, diyabet ve kanser ilişkisinden ortaya çıkmıştır. Diyabetli bireylerde tüm kanser tiplerine yakalanma riski sağlıklı kişilere göre daha yüksek olduğu araştırmalarda kanıtlanmıştır. Yüksek kan şekeri böbrek, meme ve deri kanserleriyle ilişkilendirilmiştir.

Metforminin temel etkisi AMPK (Adenozin mono fosfat protein kinaz) adı verilen proteinin aktive edilmesi üzerinedir. AMPK vücudun enerji sensörü olarak görebiliriz. Bu protein hücredeki enerji miktarını kontrol ederek, yağların ve karbonhidratların depolanmasına ya da enerji üretmek için kullanılmasına karar verir. Kandaki şeker miktarı çok yükseldiğinde; karaciğerden şeker salınmasını düşürür ve kandan glikoz alımını artırır. Böylece insülin hassasiyetini devam ettirerek kandaki şeker oranını düşürür. Aynı zamanda AMPK’nin kanser hücreleri üzerindeki etkisi de araştırılmıştır. AMPK proteini kanser hücrelerinin besin desteğini keserek ölmelerini sağlamıştır. Bu konuda yapılan en detaylı çalışmada laboratuvar ortamında metformin eklenen hücrelerde hızlı bir şekilde programlı hücre ölümü gerçekleşmiştir.

AMPK proteini düşük kalorili diyet, egzersizlerle aktif hale getirilebilir. Metformin bu proteini aktive etmenin en basit ve en güvenilir yollarından biridir. Aynı zamanda kalori kısıtlaması yaparak da bu proteini aktif hale getirebiliriz. Kalori kısıtlaması sayesinde kansere yakalanma riskini düşürdüğü ve yaşam süresini artırdığı klinik araştırmalarla kanıtlanmıştır.

Özetle; metforminin kanserden koruyucu ve kanser hastalarında yaşam süresini artırıcı etkisi laboratuvar ve klinik araştırmalarda gözlemlenmiştir. Metforminin kanser koruyucu etkisini anlamak kanserin metabolizmasını hedef alan tedavilerin geliştirilmesi için önemli bir basamak olacaktır. Bununla birlikte kan şekeri düşürücü etkisi olan metforminin, mutlaka doktor tavsiyesi ve gözetimi altında kullanılması gerektiği unutulmamalıdır.