Kanser Tedavisine Bağlı Cilt Yan Etkileri Nelerdir ve Nasıl Baş Edilir?
Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar ve yöntemler, hastalığın kontrol altına alınmasında büyük önem taşır. Ancak bu tedaviler, beraberinde ciddi cilt yan etkilerini de getirebilir. Klinik pratiğinde, tedavinin faydaları ile bu yan etkilerin ağırlığı arasında hassas bir denge kurmak gereklidir.
Kanser tedavisi sırasında sık görülen yan etkilerden biri de deri ve tırnak problemleridir. Deride kızarıklık, kaşıntı, sivilceler ve kuruluk; tırnaklarda renk ve şekil değişikliği olabilir. Bu durumda cilt tahrişi nedeniyle acı duyma veya fiziksel görünümde değişiklik nedeniyle rahatsızlık duyma yaşanabilir. Tedavi görülen hastanedeki sağlık ekibi bu gibi durumlarda neler yapabileceğinizle ilgili size bilgi verebilirler.
İşte bu yazıda, kanser tedavisinde ciltte görülebilecek değişiklikler, bunlarla nasıl başa çıkılacağı ve son gelişmelerden derlenen önemli bilgiler yer alıyor.
Kanser Tedavisinin Deri Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Kanser tedavisine bağlı cilt yan etkileri sadece kemoterapiyle sınırlı değildir. Hedefe yönelik tedaviler, monoklonal antikorlar ve immünoterapiler gibi yeni nesil tedavi yaklaşımları da ciltte önemli değişikliklere yol açabilir.
İmmünoterapilere Bağlı Dermatolojik Yan Etkiler
İmmünoterapiler özellikle dikkat çekicidir. Kontrollü bağışıklık tepkilerini artıran bu ilaçlar, çoğu hastada lichen planus benzeri döküntüler, psöriyazis (sedef) ve döküntüyle seyreden eozinofili gibi yan etkilere yol açabilir. Örneğin, nivolumab ve ipilimumab gibi kontrol noktası inhibitörlerinin kombinasyonu, hastaların %60’ında cilt yan etkilerine neden olmaktadır.
Bu tedaviler sırasında ortaya çıkan likenoid döküntüler, genital bölge ve ağız mukozasını etkileyebilir. Bu durum, tedaviye ara verilmesine veya doz azaltımına neden olabilir. Bu tür cilt döküntülerinin düzenli olarak dermatolojik muayene ile takip edilmesi önemlidir.
Epidermal Nekroliz: Hayatı Tehdit Eden Bir Yan Etki
Nadir görülen, ancak ciddi ve hatta yaşam kaybına neden olabilen yan etkilerden biri de Stevens-Johnson sendromu (STS) ve toksik epidermal nekrolizdir (TEN). Bu durumlar, genellikle yeni bir ilacın başlanmasından kısa bir süre sonra ortaya çıkar. TEN, %30-40 oranında yaşam kaybıyla sonuçlanabilen ciddi bir komplikasyondur ve acil müdahale gerektirir. Tedavi için hastaların yanık ünitesine sevk edilmesi gerekebilir. Özellikle metotreksat gibi kemoterapi ilaçları, nadir olarak SJS ve TEN ile ilişkilendirilmiştir.
Yeni Nesil Onkolojik İlaçlar ve Cilt Yan Etkileri
Tebentafusp: İleri Teknolojiyle Gelen Yan Etkiler
Tebentafusp, üveal melanom tedavisinde etkili bir immünoterapidir. Ancak bu ilaç, melanom hücrelerine karşı bağışıklık tepkisini artırırken, melanositleri de etkileyerek ciltte kaşıntı, ödem ve döküntü gibi yan etkilere neden olabilir. Bu etkiler genellikle steroid tedavisiyle kontrol altına alınabilir. İlacın kullanımı, özellikle HLA-A*0201 genotipine sahip hastalar için uygundur.
Mogamulizumab ve Ciltteki Etkileri
2018 yılında onaylanan mogamulizumab, Sézary sendromu ve mycosis fungoides gibi cilt T hücreli lenfomalarının tedavisinde kullanılan bir ikinci basamak tedavidir. Ancak bu ilaç, sıkça ilaç döküntüsü, yorgunluk ve gastrointestinal semptomlar gibi yan etkilerle ilişkilendirilir. Özellikle mogamulizumab ilişkili döküntüler, ilaca yanıtı daha iyi olan hastalarda daha sık görülmektedir.
Amivantamab ve Ciltteki Etkileri
Amivantamab (Rybrevant), EGFR ve MET hedefleyen bispesifik bir antikor olup, özellikle EGFR ekzon 20 ekleme mutasyonuna (Exon20ins) sahip metastatik küçük hücreli dışı akciğer kanseri (KHDAK) tedavisinde önemli bir seçenek sunar. Ancak bu tedavi, belirgin deri toksisiteleriyle ilişkilidir.
Amivantamab tedavisi gören hastalarda akneiform döküntü, paronişi (tırnak çevresi enfeksiyonu), hipertrikoz ve kadınlarda hirsutizm en sık görülen cilt yan etkilerindendir (bakınız amivantamab cilt yan etkileri detaylı). Tedavi sürecinde bu yan etkiler, genellikle topikal kortikosteroidler, tetracycline sınıfı antibiyotikler ve cilt nemlendiricileri gibi tedavilerle kontrol altına alınabilir.
Yan etkilerin önlenmesi için tedavi başlamadan önce en az 14 gün boyunca cildi nemlendirme ve gerekli dermatolojik hazırlıklar önerilir. Daha ciddi durumlarda, antibiyotik dozlarının artırılması veya kortikosteroid tedavisi uygulanabilir. Multidisipliner bir yaklaşım ve düzenli dermatolojik takip, bu tür yan etkilerin yönetiminde kritik öneme sahiptir.
Klasik Kanser İlaçlarının Yol Açtığı Cilt Değişiklikleri
Cilt Renginde Hangi Değişiklikler Olabilir?
Bazı kemoterapi ilaçları cilt renginin azalmasına veya koyulaşmasına neden olabilir (hiperpigmentasyon olarak adlandırılır). Benzer şekilde cilt altı toplardamarlar renk değişikliği ile daha belirgin hale gelebilir. Deri renk değişiklikleri belirli bir alanla sınırlı olabilir veya daha yaygın olabilir. Renk değişiklikleri genellikle koyu tenli insanlarda ve cildin güneşe maruz kaldığı alanlarda görülür.
Cilt renginde değişikliğe neden olabilen bazı ilaçlar şunları içerir:
- 5-fluorourasil (5-FU)
- Bleomisin
- Busulfan
- Siklofosfamid (Endoksan)
- Doksorubisin (Adriamisin)
Tırnaklarda Hangi Değişiklikler Meydana Delebilir?
Tırnak ve ayak tırnaklarındaki değişiklikler kemoterapi sırasında sık görülür. Bu değişiklikler şunları içerebilir:
- Koyulaşma (genellikle kemoterapi tedavisinin bitmesinden birkaç ay sonra kaybolur)
- Sararma
- Daha kolay kırılma
- Çatlama
- Çizgiler
- Tırnak yatağından tırnağın kısmen ayrılması
Tırnak değişimlerine neden olabilecek ilaçlar şunları içerir:
- Dosetaksel
- Paklitaksel
- Bleomisin
- Doksorubisin (Adriamisin)
- Siklofosfamid (Endoksan)
- 5-fluorourasil (5-FU)
Güneş Duyarlılığı
Birçok kemoterapi ilacı, bir kişi kemoterapi alırken deriyi güneş ışığına karşı daha hassas hale getirebilir; buna fotosensitivite denir. Tedavi bittikten sonra birkaç ay boyunca ışığa duyarlılık devam edebilir.
Bazı ilaçlar güneşin etkilerine karşı cildi hassas hale getirebilir:
- 5-fluorourasil (5-FU)
- Metotreksat
- Bleomisin
- Doksorubisin (Adriamisin)
- Hidroksiüre
El Ayak Sendromu Nedir?
Birkaç kemoterapi ilacı, ellerde, ayaklarda veya her ikisinde ağrı, şişme, kızarıklık, karıncalanma veya yanmaya neden olabilir. Bazı ilaçlar ise eller ve ayaklarda ciddi soyulmalara da neden olabilir; buna el-ayak sendromu denir (palmar-plantar eritrodizestezi). 5-fluorourasil (5-FU) veya kapesitabin (Xeloda, Xeltabin, Kapeda) gibi kemoterapi ilaçları, ellerin ayalarına ve ayak tabanlarına birikerek bu yan etkiye yol açabilir.
Radyoterapiye Bağlı Cilt Değişiklikler Nelerdir?
Radyoterapiye bağlı cilt yan etkisi gelişirse bu, genellikle radyasyonun verildiği cilt alanında görülür. Ciltte kırmızılık, güneş yanığı gibi soyulma yapabilir. Radyoterapiye bağlı cilt yan etkileri inflamasyonu azaltmak için kortikosteroidli kremler kullanılabilir veya cilt iyileşene kadar - eğer eşzamanlı uygulanıyorsa - kemoterapiye ara verilebilir.
Kanser Tedavilerine Bağlı Deri Problemleriyle Nasıl Baş Edilir?
Cildinizi nemli tutun:
Cilt kuruluğunuzu önlemek için bol su için. Öncelikle hassas ciltler için olan temizleme ürünlerini tercih edin. Bu ürünler genelde parfümsüz ve alkolsüz olur. Duş alırken çok sıcak su ile değil, ılık su kullanın. Duş sonrası hassas ciltler için olan nemlendiricinizi kullanabilirsiniz. Günde iki kere cildinize uygun olan nemlendiricinizi uygulayabilirsiniz.
Cildinizi güneşten koruyun:
Tedavide kullanılan bazı ilaçlar cildinizi güneşe karşı daha da hassaslaştırabilir. Güneş koruyucu kremleri daha sık kullanmanız gerekebilir, bunu doktorunuza sormalısınız. Dışardayken cildinizi güneşten korumak için özellikle yaz aylarında geniş çeperli bir şapka ve uzun kapalı giysiler giyebilirsiniz.
Cilt döküntüsüne dikkat edin:
Yüzünüzde, saç derinizde, göğüs bölgenizde veya vücudunuzun başka yerlerinde akne veya döküntü gibi değişiklikler yaşayabilirsiniz. Doktorunuz duruma göre reçete yazabilir. Kreminizi mutlaka doktorunuzun yönlendirdiği şekilde kullanın. Ayrıca cildinizde şikayetçi olduğunuz bölgeyi kaşımayın, keselemeyin, çok sıcak ya da soğuk temastan kaçının ve mümkün olduğunca tahriş etmeyecek yumuşak pamuklu giysiler tercih edin.
El ve ayak tırnaklarınıza dikkat edin:
Bazı durumlarda tırnak sorunları kanser tedavisinden haftalar ya da aylar sonra da devam edebilir. El veya ayak tırnaklarınızın çevresindeki ciltte kuruluk, kırılma, renk değişikliği veya çatlama olabilir ve bazı tırnakların uzaması durabilir.
Tırnaklarınızı yemeyin ve takma tırnak kullanmaktan kaçının:
Manikür yaptırmadan önce doktorunuzla konuşun. Bulaşık yıkarken, evde veya bahçede başka işleri yaparken mutlaka eldiven kullanın. Ellerinizi ve ayaklarınızı sık nemlendirin. Geceleri, elinize ve ayaklarınıza vazelin ya da bebek yağı sürüp eldiven ve çorap giyebilirsiniz. Sıkan ayakkabılar giymekten kaçının.
Baskı nedeniyle oluşan izleri önlemeye çalışın:
Uzun süre yatarken ya da otururken deriye baskı uygulandığı için yaraları tetikleyebilir. Uzun süre aynı pozisyonda oturmaktan kaçının. Pozisyonunuzu sık sık değiştirin. Mümkün olduğunca aktif olun. Örneğin bol bol yürüyün ya da kollarınızı, bacaklarınızı yukarı, aşağı ve ileri geri hareket ettirin.
Kaşımaktan kaçının:
Kemoterapi sırasında oluşan cilt döküntüleri kaşıntıya neden olabilir. Özellikle testis kanserlerinin tedavisinde sık kullanılan bleomisin adlı kemoterapi sırasında cildi kaşımak kalıcı izler bırakabilir.
Kemoterapi sırasında acı veya yanma hissederseniz bir doktora veya hemşireye hemen söyleyin:
Bazen bir damara enjekte edilen ilaçlar sızıntı yapabilir ve bu cilde zarar verebilir; buna tıp dilinde ekstravazasyon denir. Böyle bir durumda tedaviyi durdurmak ve etkilenen bölgeyi temizlemek gerekebilir. Doktorunuz veya hemşirenizden evde tedavi sırasında yara bakımı konusunda bilgilenebilir ve bu talimatları uygulayabilirsiniz.
Sonuç
Cildinizle ilgili kaygı verici bir durum olursa doktorunuzla konuşun. Eğer cildinizde bir değişiklik farkederseniz, mutlaka doktorunuza bildiriniz. Bazı kanser tedavilerinde yan etki olarak ciltte değişiklikler meydana gelebilir. Bu tedavinin olumlu cevap verdiğinin bir işareti de olabilir. Yine de konuyla ilgili fiziksel bir rahatsızlığınız olduğunda doktorunuz bu rahatsızlığınızı azaltmak veya gidermek için bir çözüm yolu bulabilir.
