Kanser tedavisi, özellikle radyoterapi ve kemoterapi sırasında ağız ve diş sağlığı problemlerine veya diğer ciddi ağız sorunlarına (komplikasyon) neden olabilir. Bu komplikasyonlar, kanser tedavisini ve günlük yaşamı etkiler. Kanser tedavisi öncesinde, tedavi sırasında ve sonrasında ağız sağlığıyla ilgilenilmesi olası sorunları önlemeye veya daha kolay atlatmaya yardımcı olacaktır.
Radyoterapi ve kemoterapi ağız ve dişlerde nasıl yan etki yapar?
Baş veya boyuna uygulanan radyasyon tedavisi ya da bazı kemoterapi ilaçları çiğneme ve yutmada önemli rolü olan tükrük salgı bezlerinin çalışmasını ve dolayısıyla tükürük salgısını azaltabilir. Bu yaygın görülen yan etki, ağız kuruluğu ( kserostomi ) olarak adlandırılır. Kuru ağız fiziksel rahatsızlığın yanı sıra; diş eti hastalığı, diş çürümesi ve plak oluşumu riskini arttırır.
Kemoterapi veya radyasyon tedavisinin diğer yaygın bir komplikasyonu ağız yarasıdır ( mukozit ). Mukozit, ağız iç astarını döşeyen mukoza tabakasının iltihaplanmasıdır ve hem ağrı hem yeme güçlüğü oluşturur. Ortaya çıkan yetersiz beslenme zayıflamaya (kaşeksi) ve bağışıklık sisteminin olumsuz etkilenmesine neden olabilir.
Hem azalan tükrük salgısı ve bağışıklık hücre sayısı hem de mukozanın yapısının bozulması nedeniyle virüs, bakteri veya mantarların baş-boyun bölgesinde enfeksiyon yapmaları kolaylaşır.
İleri evrelerde kemiğe metastaz yapma eğiliminde olan kanserler vardır; bunlara örnek prostat, mesane, böbrek, meme ve akciğer kanserleridir. Kemik metastazı olan hastalara, kanserin kemikte ilerlemesini yavaşlatmak amacıyla bisfosfonat grubu ilaçlar uygulanır. Bu ilaçlar kemik metastazını yavaşlatmakla birlikte kemik dokuda bazen istenmeyen tahribata da neden olabilir. Nadir görülen ve osteonekroz olarak bilinen bu durum, dişlerin yerleştiği çene kemiği bölgesinde gözlenir. Bu bölgede diş kaybı ve çene kemiğinde sıklıkla enfeksiyonun eşlik ettiği bölgesel kemik erimesi (bir tür çürüme) gözlenir. Ağız bölgesine uygulanan radyoterapi de osteonekroz riski taşır.
Çoğu kanser hastası önleyici tedbirler ile ağız ve diş komplikasyon riskini azaltabilir.
Kanser sürecinde ağız ve diş sağlığımı nasıl koruyabilirim?
• Acil durumlar dışında diş tedavisi kanser tedavisi sırasında önerilmez çünkü hastaların bağışıklık sistemleri zayıflamış olabilir.
• Kanser hastalarının ağız sağlığı konularında kanser tedavisi başlamadan önce diş tedavisi olmaları önerilir.
Tedavi sırasında;
• Kanser tedavisi boyunca, hastalar florürlü diş macunu ile dişlerini fırçalamaya devam etmelidirler.
• Ekstra yumuşak bir diş fırçası kullanmak, kanser tedavisinden hassasiyetinden korumaya yardımcı olur.
• Kanser hastaları günlük diş ipi kullanmalı ve alkolsüz ağız gargaraları kullanmalıdırlar (daha önce diş ipi kullanılmıyorsa, kanser tedavisi sırasında başlanması önerilmez).
• Baharatlı veya asitli gıdalar, kürdan, tütün ve alkol tahriş edebilir.
• Sadece acil diş tedavisi kanser tedavisi sırasında yapılır ve herhangi bir acil diş tedavisi onkolog ile koordine edilmelidir.
• Kanser tedavisi sırasında ağız kuruluğu ve diğer yan etkileri hafifletmek için hastalar bol bol su içebilir ve şekersiz sakız çiğneyebilir.
• Protez ağız ülserlerine neden olabilir ve bunların kullanımı kanser tedavisi sırasında en aza indirilmelidir. Protez dişler iyi temizlenmeli ve uyurken kullanılmamalıdır. Eski protezleriniz kanser sürecinde ağzınıza tam oturmamaya başlayabilir, böyle bir durumda diş hekiminizi ziyaret etmelisiniz.
Tedavi sonrası
Tedavi sonrası ağız bakım rutini, kanser tedavisinin türüne ve hastanın bağışıklık durumuna bağlıdır. Çözülmemiş oral komplikasyonlar veya zayıflamış bir bağışıklık sistemi, hastanın diş sağlığını olumsuz etkileyebilir. Genellikle, diş temizliği tedaviden en az 2 ay sonra yapılmalıdır. Baş ve boyun radyasyon tedavisi gören hastaların düzenli olarak (diş hekiminin belirlediği aralıklarla) muayene edilmelidirler.
