Kanserleri tamamen tedavi etmeye yakın mıyız?

Kanser, dünyada kalp-damar hastalıkları ile birlikte ölümlerin önde gelen 2 nedeninden biridir. Öyle ki Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya genelinde neredeyse her 6 kişiden 1'inin yaşam kaybı nedeni kanserlerdir.100 yılı aşkın bir süredir, bu hastalıklar grubunu nasıl kontrol altına alacağımızla ilgili dur durak demeden çalışmalar yapıyoruz. Peki daha etkili tedaviler bulmaya ne kadar yakınız?

Şimdilik, en çok uygulanan kanser tedavileri arasında kemoterapi, radyoterapi, onkolojik cerrahiler, prostat veya meme kanseri durumlarında hormon tedavisi ve son 5 yıldır immünoterapi vardır. Ayrıca, kombinasyon tedavileri, ameliyatsız (minimal invaziv) tedaviler ve moleküler tedaviler de uygulanmaya başlanmıştır ve daha etkili, daha az yan etkisi olan tedavi seçenekleri oluşmaktadır.

Aşağıda, yakın zamanda uygulamaya başlayacağı umduğumuz yeni kanser tedavilerini gözden geçireceğiz.

Bağışıklık sistemini güçlendirmek

İmmunoterapi çok dikkat çeken, amacı vücudun mevcut bağışıklık sistemini yabancı şeylere karşı güçlendirmeyi amaçlayan bir tedavi türüdür; kanser immünoterapisinde amaç bağışıklık sistemiminiz kanserli hücrelere karşı aktifleştirmektir.

Ancak kanser hücreleri de neredeyse akıllı davranmakta ve bağışıklık sistemini kandırmanın farklı yollarını kullanmaktadır. Bu nedenle, bağışıklık sistemini tek bir yönden uyaran tedaviler tüm kanserlerde işe yaramamaktadır. Bunun yanında kanser hücreleri immünoterapilere de direnç geliştirebilmektedir.

2017’de Nature Immunology'de yayımlanan bir çalışmada, normalde yabancı maddeleri ve hücre parçalarını yeme görevi olan makrofajların veya beyaz kan hücrelerinin bazı agresif kanser hücrelerine etki edemedikleri bulundu. Bunun nedeni, kanser hücrelerinin makrofajlarla 2 sinyal üzerinden etkileşime girerek temizleme eylemini yerine getirmesini engellemesidir. Bunun üzerine bu iki sinyal yolu bloke edilerek beyaz kan hücrelerinin kansere karşı yeniden çalışması sağlandı.

- İlgili konu: Tümör mikroçevresi nedir? Kanser tedavisi için neden çok önemlidir?

Tedavi edici amaçla kullanılan virüsler ve yenilikçi kanser aşıları

Virüslerin kanser tedavisinde denenmesi etkili sonuçlar vermeye başladı. 2018’in başında Birleşik Krallık’ta beyin kanseri hücrelerine saldırması için reovirüsler yeniden programlanarak kullanıldı. Araştırmacılara göre, tedavi amaçlı kullanılan bir virüsün kan-beyin bariyeri geçebileceği ilk kez gösterildi. Yine bir çeşit immünoterapi yaklaşımı olan bu tedavinin GBM denilen agresif beyin kanserli daha fazla hastayı tedavi etmek için kullanılabileceğini düşünülmektedir.

- İlgili konu: İlk FDA onaylı tedavi edici virüs aşısı: cilt kanseri malign melanom için Lmlygic

İmmünoterapiyle ilgili bir başka alandaki gelişme ise dendritik aşılar alanındadır. Dentritik hücreler, yine vücudun bağışıklık tepkisinde önemli bir rol oynayan savunma hücrelerimizin bir türüdür. Dentritik aşılarda bu hücreler kişinin vücudundan toplanır, tümöre-özgü maddeler (antijenler) ile bu hücreler kaplanır, kanser hücrelerini tanıyacak şekilde aktive edilir ve tekrar vücuda geri verilir.

İsviçre’de yapılan yeni bir araştırmada bu dendritik aşılar, vücutta dolaşan kanser hücrelerinin içindeki küçük vezikülleri tanımak için yapay reseptörlerle donatıldılar.

Ayrıca bu yeni çalışmalar, immönoterapi ve kemoterapi kombinasyonunun – özellikle kemoterapi ilaçları önce verilir ise – etkili bir kanser tedavi şekli olacağını düşündürmüştür. Kombinasyon tedavilerinin daha fazla yan etki anlamına geldiği de unutulmamalıdır.

- İlgili konu: FDA onaylı dentritik hücre kanser aşısı: prostat kanseri tedavisi için Provenge

Nanopartikül devrimi

Nanopartiküller, ilaçları doğrudan tümöre ulaştırmak için özel olarak geliştirilmiş ve yaklaşık metrenin 100 binde biri kadar küçük maddelerdir. Nanoteknoloji ürünü olan nanopartiküller, kanser ilaçlarını normal dokulara en az zarar verecek şekilde tümörlü dokuya ulaştırmada oldukça etkili araçlar olarak gözükmektedir.

Bazı nanopartiküller, hipertermi (ısı) tedavisinde kullanılacak şekilde tasarlanmaktadır. Bu şekilde kanser hücresinin küçülmesi amaçlanır. 2017 yılında Çin ve İngiltere'deki bilim insanları tarafından geliştirilen nanopartikül ile kanser hücreleri normal hücrelere zarar vermeden yok edilmiştir.

Nanopartiküller kanser tedavilerinde farklı yaklaşımlar sunmuştur. Nanopartiküller ile kanserde ilaç dirençliliğinden sorumlu kanser kök hücreleri hedef alınmıştır. İlaçlar nanopartiküller ile tümör bölgesine gönderilerek meme ve endometrial kanser hücreleri başarıyla yok edilmiştir.

Bir başka nanopartikül türü olan nanoproblar ile geleneksel yöntemlerle tespit edilemeyen mikrometastazlar tespit edilebilir.

- İlgili konu: 2017 yılında kanser tedavisinde devrim yaratan 4 gelişme

Tümör "açlık" stratejileri

Kanserde hedef alınan bir başka strateji ise kanser hücrelerin besin desteğini kesmektir. Bu durum, kanserde ilaç dirençliliğine sahip agresif tümörleri ortandan kaldırabilir.

Ocak 2018’de kanser hücresinin besin desteğini kesmeyi amaçlayan 3 çalışma yayımlanmıştır.

İlk çalismada kanser hücrelerinin büyümek için kullandığı amino asitlerden biri olan glutamin alımının engellenmesi amaçlanmıştır. Özellikle meme, akciğer ve kolon kanserleri büyümek için glutamine ihtiyaç duyar.

İkinci çalışmada ise meme kanseri hücrelerinde enerji üretimini sağlayan enzimler hedef alınmıştır. Meme kanseri hücrelerinin büyümesi durdurulmuştur.

Aynı zamanda bir başka çalışmada, B2 vitamini alımı bloke edilerek kanser hücresinin enerji üretimi engellenmiştir.

Kanser tedavileri ve epigenetik

Epigenetik, biyolojik düzeyde özelliklerin ortaya çıkıp çıkmayışını etkileyen, gen ifadesi nedeniyle vücudumuzda meydana gelen değişiklikleri ifade eder.

Bu değişiklikler ve kanser dahil epigenetik faktörler tarafından belirlenebilir. Kanser hücreleri binlerce genetik ve epigenetik bozukluk içermektedir. Bu bozukluklar kanserin gelişimini ve ilerlemesini destekler.

Son zamanlarda kanserde metastazda, ilaç dirençliliğinde ve tümör mikroçevresinde önemli epigenetik mekanizmalar aydınlatılmaya çalışılmaktadır.

- İlgili konu: Genler için de Eğitim Şart! Kanserde Epigenetik Tedaviler

Tüm bunlar ne demek oluyor?

Dünya üzerindeki kanser araştırma merkezleri, son teknolojik gelişmeler ile birlikte kansere karşı yeni tedaviler geliştirmektedir. Önemle vurgulamak gerekir ki, her kanser türüne karşı ayrı tedaviler geliştirilmesi gerekmektedir. Kanser her hastada farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır.

Kanser tedavilerinde immün ve genetik tabanlı sistemler önem kazanmaya başlamıştır. Yakın gelecekte kanserin zayıf noktalarını hedef alan tedaviler göreceğiz.

Önemle vurgulamak gerekir ki, kanser multidisipliner bir yaklaşım tarzıyla tedavi edilmelidir. Modern tıp, birçok bilim dalının etkisiyle kanseri başarılı bir şekilde yönetebilir. 

- İlgili konu: Kanserin 10 Temel Özelliği