Videoda, COVID-19 hastalığına yol açan yeni tip koronavirüsün (SARS-CoV-2) tanısında kullanılan testler, çeşitleri, hangi durumlarda nasıl uygulandığı ve sonuçlarının nasıl yorumlanması gerektiği görülebilir.
(COVİD-19) Koronavirüs testi nasıl yapılır?
Çin’in 31 Aralık 2019’da Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ), “nedeni bilinmeyen zatürre” vakaları bildirmesinin üzerinden sadece 70 gün geçtikten sonra COVID-19 adını alan yeni koronavirüs hastalığı nedeni ile DSÖ 11 Mart’ta pandemi ilan etti. Artık COVID-19, dünya genelinde her yaş grubu etkileyebilen yeni bir viral solunum yolu hastalığı olarak milyonları etkisi altına almaya başladı.
Bu hastalığı kontrol altına almak ve olumsuz etkilerini azaltmak için elimizde 3 seçenek var:
- Olabildiğince çok tanı testi yapıp hastaları izole etmek,
- Sosyal mesafeyi arttırmak / olabildiğince evde kalmak ve
- Hijyen kurallarına dikkat etmek / elleri titizlikle yıkamak vs.
Bu 3 kural içinde hakkında en az şey bilineni ise koronavirüs tanı testleridir.
Şekil 1: Aşağıda, SARS-CoV-2 tanısında kullanılan testler ve yol açtığı immün hasarın özet mekanizması gösterilmektedir.
SARS-CoV-2 adlı yeni koronavirüsün tanısı için iki ana çeşit test vardır:
- Polimeraz zincir reaksiyonu (Polymerase Chain Reaction = PCR) ve
- Hızlı tanı testleri
PCR testi, nazofaringeal örnekten (geniz ve burun sürüntüsü) virüs genomunun - ki bu koronavirüs için RNA'dır - tarandığı testlerdir. İşlem 45 - 90 dk arası sürmektedir. Buna moleküler tanı testi de denmektedir. Hızlı tanı testlerinde ise virüsün antijenleri ya da virüse karşı insan bağışıklık sisteminin geliştirdiği antikorlar taranır. Hızlı tanı testleri hem geniz ve burun sürüntüsünden hem kandan bakılabilir. Geniz ve burun sürüntüsünden bakıldığı zaman aranan şey virüs antijenidir; kandan bakıldığı zaman aranan şey ise virüse karşı gelişen antikorlardır.
Şekil 2: Aşağıda, koronavirüs test çeşitleri ve hangi örnekten çalışıldığı görülebilir.
COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünün tespiti için "altın standart", yani en doğru sonuç veren PCR'dir. Hızlı tanı testi, şu an uyguladığımız moleküler tanı testlerinden yani PCR testlerden daha az güvenilir olduğu için daha çok tarama testi olarak kullanılmaktadır. Şimdiye kadar ülkemizde sadece PCR ile test yapılmıştı, fakat PCR ile bir günde çok fazla sayıda test yapmak mümkün değil. Bu nedenle hızlı tarama testlerinin devreye alınması da gündemde. Buna göre önce hızlı tanı testi yapılır, pozitif bulunanlara kesin sonuç almak için moleküler test yapılır. Hızlı testler uygulamaya konulunca mümkün olduğunca çok test yapılacak.
Şekil 3: Aşağıda, COVID-19 hastalığının normal seyrinde biyobelirteçler; virüse ait RNA'nın, antijenin ve virüse karşı insan bağışıklık sisteminin ürettiği antikorların (IgM ve IgG) zamana karşı değişimleri görülebilir.
Tablo 1: Aşağıda, koronavirüs biyobelirteçlerinin farklı senaryolara göre klinik yorumu görülebilir.
Koronavirüs testi kimlere yapılmalı?
Artık yurt dışından gelmiş olmak veya yurt dışında gelen birisiyle temas etmiş olma şartı aranmaksızın, ateşiniz, öksürüğünüz ve nefes darlığınız var ve burnunuz akmıyorsa sizde virüs olabilir. Bu kategorideki herkese test yapılmalı. Buna karşın, yeni koronavirüsle enfekte kişilerin çoğu, herhangi bir belirti vermeden hastalığı geçiriyor, ama bu dönemde de bulaştırıcı olmaya devam ediyor. Bu nedenle, koronavirüs testi yapılması için semptom (belirti) görmeyi beklememek gerektiği de ayrı bir gerçek. Fakat şu an sağlık sistemleri bu kadar kişiye test yapacak kapasitede değil. Bu durumda sosyal mesafeyi arttırmanın ve evde kalmanın önemi bir kez daha ortaya çıkıyor! Koronavirüs ile enfekte olmuş insanlar toplumda, sokaklarda dolaşmaya devam ettiği sürece bu virüsü kontrol altına alabilmemiz mümkün değil. Koronavirüs testi pozitif çıkmış kişiler ile kontak halinde olan herkese, semptom gösterip göstermediğine bakılmaksızın test uygulanmalıdır. Ne kadar hızlı test yapıp erken tanı koyarsak, semptomları henüz ortaya çıkmamış pozitif kişilerden diğer kişilere bulaşmasını engelleriz ve yayılım hızını kontrol altına alırız.
Türkiye'de yeni koronavirüs (SARS-CoV-2) testi nerelerde yapılıyor?
Kamu ve özel olmak üzere tüm hastaneler, hastadan numune alabiliyor. Ancak alınan numuneler, test edilmesi için Bakanlığın belirlediği laboratuvarlara gönderiliyor.
ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) daha hızlı sonuç veren PCR testine onay verdi
Şekil 3: Aşağıda, FDA'nın 21 Mart'ta onay verdiği Xpert Xpress PCR sisteminin nasıl çalıştığı görülebilir. Bu tanı sistemi hızlı, kolay kullanılabilir bir nükleik asit kopyalama testine dayalıdır.
Xpert Xpress sistemi öncelikle verilen örneklerden virüsü ayırır. Daha sonra virüsün genomik materyalini sonikasyon ses dalgaları kullanarak izole eder. Son olarak polimeraz zincir reaksiyonu ile bu genomik materyali hızlı bir şekilde çoğaltır. Bu süreçte, virüsün klinikle en ilişkili bölgeler tanımlanır. Test 45 dakika gibi kısa bir sürede sonuç verebilmektedir. Doktorlar kendi ofislerinde dahi bu testi gerçekleştirebilirler.
FDA, Abbott'un 5 dakikada sonuç veren hızlı tarama testine onay verdi
FDA, yeni tip koronavirüsün (SARS-CoV-2) tespiti için dakikalar içinde pozitif ve 13 dakika içinde negatif sonuç verebilen ve virüsün nükleik asitini tespit eden teste 28 Mart'ta acil kullanım yetkisi verdiğini açıkladı. Taşınabilir test Abbott ID NOW platformunda yapılacaktır. ID NOW, enfeksiyon hastalıklarının kalitatif tespiti için hızlı, enstrüman tabanlı, izotermal bir sistemdir. İzotermal nükleik asit amplifikasyon teknolojisi sadece birkaç dakika içinde moleküler sonuçlar sağlar ve klinisyenlerin hasta ziyareti sırasında kanıta dayalı klinik kararlar almasına izin verir.
