Metastaz Nedir?
Kanserin köken aldığı organ dışına çıkarak diğer organlara yayılmasına metastaz denir. Metastaz yapmış kansere metastatik kanser denir. Peki, metastaz nasıl gerçekleşir ve önemi nedir?
Kanser, çok sayıda basamağı olan bir hastalık sürecidir. Bu süreç hücre çoğalmasının kontrolden çıkması ile başlar ve eğer erken dönemde tanınıp tedavi edilemezse, kanserleşen hücrelerin uzak dokulara yayılması ile devam eder.
Kansere bağlı yaşam kayıplarının %90'ından metastazlar sorumludur.
4. Evre Kanser Nedir?
Kanserin aşamaları, 1'den 4'e kadar evrelerle ifade edilir; 1. evre tümörün en küçük boyutlarda yakalandığı evre iken, 4. evreye gelindiğinde kanser artık metastaz yapmış demektir. 4. evre kanser, kanserin vücudun diğer organlarına veya bölümlerine yayıldığı anlamına gelir. Evre 4 kanser, ilerlemiş veya metastatik kanser olarak da adlandırılabilir.
Hangi Kanserler Hangi Organlara Metastaz Yapar?
Farklı kanser türlerinin metastaz yapmayı tercih ettiği hedef organlar aşağıda gösterilmiştir.
- Akciğer kanseri: diğer akciğer, böbrek üstü bezleri, karaciğer, kemikler, beyin
- Baş-boyun kanserleri: akciğerler
- Beyin tümörü: omurilik (spinal kord)
- Böbrek kanseri: akciğerler, kemikler
- Karaciğer kanseri: akciğerler, kemikler
- Kolon ve rektum kanseri: karaciğer, akciğerler, kemikler, beyin, leğen kemiği
- Lenfoma: lenf düğümleri, dalak, kemik iliği, beyin, omurilik, mide, bağırsak
- Lösemi: kemik iliği, diş etleri, omurilik ve beyinin dışındaki sıvı
- Malign melanom cilt kanseri: lenf düğümleri, beyin, akciğerler, karaciğer, kemikler, deri
- Meme kanseri: lenf nodları, kemikler, karaciğer, akciğerler, beyin, akciğer zarı
- Mesane kanseri: leğen kemiği, akciğerler, karaciğer, kemikler
- Mide kanseri: periton (karın zarı), karaciğer, lenf nodülleri
- Multipl miyelom: kemikler
- Yemek borusu kanseri: göğüs, karın
- Pankreas kanseri: periton, karaciğer, akciğerler
- Prostat kanseri: kemikler
- Rahim kanseri: vajina, periton, karaciğer, akciğerler
- Rahim ağzı (serviks) kanseri: vajina, uterus, rektum, mesane, omurga, karaciğer, akciğerler, kemikler
- Kadın yumurtalık (over) kanseri: periton, leğen kemiği, akciğerler, karaciğer
Kanser Nasıl Metastaz Yapar?
Metastaz yapma kan dolaşımı, lenf sistemi veya direkt komşuluk yolu ile olur:
- Kan yoluyla yayılmada, kanser hücreleri yakındaki yeni oluşmuş veya oluşmakta olan kan damarlarına girerek dolaşıma katılır ve vücudun diğer bölgelerine göç eder.
- Kanser hücrelerinin vücuda yayılmasında rol alan bir diğer mekanizma olan lenfatik yayılmada ise, kanser hücreleri lenfatik sisteme girer ve böylece farklı lenf nodlarına taşınarak ikincil tümörler oluştururlar.
- Metastatik tümörlerin oluşumu ve yayılmasında rol oynayan bir başka mekanizma da transkoelomik metastazdır. Bu mekanizmada, var olan tümörler vücut boşluklarından bitişik doku veya organlara yayılmaktadır. Transkoelomik metastaz çoğunlukla pankreas, kalın bağırsak ve rahim kanserlerinde meydana gelir.
Kanser Hücreleri, Vücudun Diğer Bölgelerine Yayılmak İçin Belirli Aşamaları Geçmelidir
Bu aşamalar şu şekilde sıralanabilir:
- Kanser hücreleri orijinal tümörden ayrılmalı ve kan dolaşımı veya lenf sistemine girmelidir.
- Kan veya lenf damarlarının duvarlarına tutunup yeni organların içine taşınmalıdır. Yeni organlara ulaştıklarında besin ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için yeni kan damarlarının oluşturmalıdırlar.
- Taşındıkları yeni bölgelerde büyüyebilmeli ve gelişmelidir.
- Yeni tümörler geliştirebilmek için immün (bağışıklık) sistem savunmasından kaçabilmelidir.
Kanser hücrelerinin kan veya lenfatik sisteme girmeleri her zaman metastazla sonuçlanmaz
Bunun sebebi, kanserleşen hücrelerin çoğunun dolaşım sistemlerinde taşınırken immün sistem hücreleri tarafından tanınıp öldürülmesidir. Metastaz olayını gerçekleştirebilen hücreler, ölüm mekanizmalarından kaçabilecek yeni özelliklere sahip olmasını sağlayan mutasyonlar geçirir. Bu sayede yeni doku ve/veya organlara taşınan kanser hücreleri yeni tümörler oluşturma yeteneğine sahip olurlar.
İLGİLİ KONULAR:
Kanser hücreleri, genetik değişimler sayesinde sadece ölüm mekanizmalarından kaçmaz, bununla beraber metastazda önemli bir rol oynayan anjiyogenez olayını da tetikleyebilecek yeteneğe sahip olurlar. Normal fizyolojik koşullarda (yaraların iyileşmesi, menstüral döngü, vb.), mevcut kan damarlarından yeni damarların oluşması olarak tanımlanan anjiyogenez sınırlı olmasına rağmen, tümör anjiyogenezi sınırsızdır. Bunun sebebi, kanser hücrelerinin anjiyogenezi hızlandıracak büyüme faktörlerini salgılamalarıdır. Tümör anjiyogenezi sayesinde, metabolik olarak sürekli aktif olan kanser hücrelerinin artan besin ve oksijen gereksinimi karşılanmış olur. Ayrıca, yeni damar oluşumları, kanser hücrelerinin dolaşıma daha kolay katılmasına ve metastatik yayılımının başlamasına olanak sağlar.
Kanser hücrelerinin yeni organlarda tümör oluşturabilmeleri için öncelikle ulaştıkları organlara yerleşmeleri gerekir. Bunu başarabilmelerini sağlayan hücrelerin kimlikleri olarak adlandırılan glikokaliks tabakasıdır. Glikokaliks, hücre zarında bulunan yağ moleküllerine şeker moleküllerinin bağlanması sonucu meydana gelir. Şeker moleküllerinin kombinasyonları, hücrelerin hangi doku veya organa ait olacağını belirleyen kriterdir. Kanser hücreleri ulaştıkları yeni organlara yerleşebilmek için kendi hücre zarı yağlarına organa ait şeker kombinasyonlarını ekleyip sanki yerleştikleri doku veya organın hücresiymiş gibi davranabilme özelliğine sahiptir. Bu sayede organlar kanser hücrelerini kendi dokusunu oluşturan hücreler olarak algılar ve yapılarına katarlar. Böylece kanser hücreleri organların içine yerleşip ürerler ve yeni tümörler oluştururlar.
Kanserin nerede başladığı, vücudun hangi bölgelerine yayılacağı konusunda önemli bir rol oynar. Örneğin, meme kanseri genellikle koltukaltı lenf düğümlerine yayılırken, kasık lenf düğümlerine yayıldığı çok nadir görülür. Bu duruma bir başka örnek olarak kalın bağırsak kanseri hücrelerinin karaciğere yayılması gösterilebilir. Çünkü bağırsaklardaki kan karaciğere akmaktadır ve böylece kanser hücreleri kalın bağırsaktan karaciğere kolaylıkla ulaşabilmektedir. Benzer olarak, kalp, kanı vücudun diğer bölgelerine pompalamadan önce kan, akciğerlerden geçtiği için birçok kanser akciğerlere yayılmaktadır.
Oluştukları yerlerden farklı bölgelere göç edebilme yeteneğine sahip olan kanser hücrelerinin köken aldıkları kanser tipine bağlı olarak metastatik hedefleri bulunmaktadır.
Kanser, Vücudun Başka Bölgelerine Yayılmış Olsa da İlk Başladığı Organın İsmiyle Nitelendirilir
Örneğin, prostat kanseri, kemiğe metastaz yapmışsa kemikte tanımlanan kanser kemik kanseri değil hala prostat kanseridir. Hastanın tedavisi kemik kanseri tedavisi olarak değiştirilmez. Tedavi süreci metastatik prostat kanseri tedavisi olarak devam eder. Bazı vakalarda, metastatik tümörler orijinal tümör bulunmadan tanımlanabilir. Eğer bu tür vakalarda kanser vücudun pek çok bölgesine yayılmışsa kanserin nereden köken aldığını bulmak çok zor olmaktadır.
4. Evre Kanser Hastası Ne Kadar Yaşar?
Bir kanserin metastaz yapması her şeyin sonu olduğu, kesinlikle tedavi edilemeyeceği anlamına gelmez.
"4. evre kanser hastası ne kadar yaşar?" sorusunun net bir cevabı yoktur.
"Kanser kemiğe sıçrasa ne kadar yaşar?" gibi sorularla da sık karşılaşmaktayız. Metastaz sayısı/yaygınlığı az ise, bu duruma sınırlı metastaz veya oligometastaz diyoruz. Ve bu hastalarımızda amacımız sadece yaşam sürelerini uzatmayı değil, kanseri tamamen tedavi etmeye de çalışıyoruz. Kanseri kemiğe veya karaciğere metastaz yaptığı halde 10 yıldan fazla yaşayan meme ve kolon kanserli hastalarımız var. Son yıllarda kullanıma giren immünoterapi ve hedefe yönelik moleküler tedavilerle 4. evre kanserlerin çok daha iyi kontrol altına alındığına hep birlikte tanıklık ediyoruz. Yani artık akciğer kanseri 4. evre de olsa kurtulma şansı kesinlikle yok demiyoruz, evet bu ihtimal oldukça düşük, fakat kimi hastalar özellikle immünoterapilere daha uzun süreli yanıt veriyor. Kanser tıbbındaki gelişmeler sayesinde günümüzde kanser tanısı alan her 3 kişiden 2’si, en az 5 yıl yaşamaktadır.
