Aktinyum alfa tedavisi nedir?
Aktinyum alfa tedavisi, prostat kanseri hücrelerini öldürmek için tasarlanmış nükleer tıbbın yeni bir moleküler kanser tedavi uygulamasıdır.
4. evre, kastrasyona (hormon baskılama) dirençli prostat kanserli erkeklerde tedavi seçenekleri sınırlıdır, ancak yeni bir uygulama olan radyoaktif alfa dalgaları yayan aktinyum tedavisi umut vermektedir.
Aktinyum nedir?
Aktinyum, periyodik tabloda 3B grubu 7. peryodda yer alan ve atom numarası 89, atom ağırlığı 227 olan radyoaktif bir elementtir. Aktinyum-225, aktinyum elementinin radyoaktif alfa dalgaları yayan bir izotopudur.
Prostat kanserinde aktinyum tedavisi nasıl uygulanır?
Nükleer tıbbın moleküler uygulamaları, belli hücrelere özgü reseptörlere radyoaktif maddeler bağlayarak hem görüntüleme hem de tedavi sağlamaktadır. Prostat kanserli hücrelerinin çoğu da yüzeyinde prostat spesifik membran antijeni (PSMA) taşır. Aktinyum tedavisinde, hücre öldürücü özelliği bulunan, kısa dalga boylu alfa dalgaları yayan aktinyum-225 adlı radyoaktif izotop, taşıyıcı bir molekülle, PSMA üzerinden prostat kanseri hücresine bağlanır ve kanserli hücreyi tahrip eder. Bu işlem PET-BT cihazı ile gerçekleştirilir ve PSMA-Actinium-225 (Ac-225) PET-BT olarak adlandırılır.
Şekil 1. Aşağıda, prostat kanserinde aktinyum alfa tedavisinin etki mekanizması gösterilmektedir:
Kanser alanında günümüzde en iyi görüntüleme yöntemi olarak kabul edilen "standart" PET-BT prostat kanserini değerlendirmede yeterince başarılı değildir. Bunun nedeni standart PET-BT yönteminde glikoz yani şeker kullanılması ve prostat kanser hücrelerinin şekeri az kullanmasıdır. Ancak PSMA-PET, prostat kanseri hücrelerinin üzerinde bulunan prostat spesifik membran antijeni (PSMA) isimli bir hücre yüzey proteinden faydalanarak, o proteini yakalayan ve görüntüleyen bir yöntemdir. Bu yeni yöntem için, PSMA’ya bağlanan antikor yapıda bir taşıyıcı ve radyoaktif bir maddenin birleşiminden oluşan molekül geliştirilmiştir. Antikor PSMA’ya bağlanır, antikora bağlı radyoaktif madde de (örneğin aktinyum-225) hem görüntüleme hem de kanserli hücrenin tahrip edilmesini sağlar. Bu yöntemle teorikte vücuda dağılmış (metastaz yapmış) tek bir hücre bile yakalanabilir.
Aktinyum ile tedavi edilmiş hasta örnekleri
Olgu örneği 1. Aşağıda, 4. evre prostat kanserine sahip bir hastanın Aktinyum tedavisine verdiği yanıt görülebilir. Hormonal tedavi altında hastalığında ilerleme olan (hormon refrakter) yaygın kemik ve lenf nodu metastazlı prostat kanserli hastanın tedavi öncesi PSMA-PET görüntüsü en solda. 3 Kür Aktinyum tedavisi sonrası ardışık PSMA-PET Tomografi görüntüleri ve tedaviler sonrası radyolojik tam yanıt ve PSA’nın normale gerilediği görülüyor.
Olgu örneği 2. Aşağıda, yine 4. evre prostat kanserine sahip başka bir hastanın Aktinyum tedavisine verdiği yanıt görülebilir. Bu hastanın tanı anında çekilen PSMA-PET tomografi taramasında (en solda) çoklu kemik metastazları bulunmakta. 3 Kür Aktinyum tedavisi sonrası ardışık PSMA-PET Tomografi görüntüleri ve tedaviler sonrası radyolojik tam yanıt ve PSA’nın normale gerilediği görülüyor.
Yukarıdaki oldu örnekleri European Journal of Nuclear Medicine and Molecular Imaging adlı bilimsel dergide 2019 yılında yayımlanan ve Aktinyum alfa uygulaması ile tedavi edilen 17 hastanın verileri içinde seçildi. Bu çalışmada, Aktinyum tedavisi uygulanan 17 hastanın 14’ünde prostat kanserinde hastalığın prognozunu (gidişatını) takip etmede kullandığımız PSA değerinde, tedavi öncesine göre % 90’dan fazla azalma bildirildi. Hatta hastaların 7’sinde tedavi sonrası kanda PSA değeri ölçülemeyecek düzeye kadar geriledi. Hastaların 11’inde radyolojik olarak kemik metastazları tamamen kayboldu.
Şekil 2. Aktinyum tedavisi sonrası PSA değişimi. Tedavi edilen 17 hastanın 14’ünde PSA düzeyi % 90’ın üzerinde düşüş gösterirken 2’sinde %50’in üzerinde PSA düşüşü gözlendi. Sadece 1 hastada yanıt elde edilmedi.
Şubat 2018'de Journal of Clinical Oncology'de yayımlanan bir çalışmada, daha önce en az 3-4 basamak tedavi almış metastatik prostat kanserli 11 hastanın sonuçları yayımlandı. Çalışmanın sonucunda Aktinyum tedavisinin Lutesyum tedavisine göre daha etkili olduğu ve Aktinyum tedavisi ile ortanca genel sağkalımın 12.6 ay olduğu bulundu. 11 hastanın 8'inde %50'den fazla PSA yanıtı görüldü.
Aktinyum-225 tedavisi, başka bir moleküler radyonüklid tedavi olan Lutesyum-177’ye göre daha iyi sonuçlar sunmaktadır. Lutesyum tedavisinde Lu-177 radyoizotopu beta dalgaları yayar ve bu yöntem ileri evre prostat kanserinde kullanılan hedefe yönelik moleküler radyonüklid tedavilerden biridir.
Aktinyum alfa tedavisi güvenli mi?
Aktinyum alfa tedavisinde en sık görülen yan etki kserostomidir (ağız kuruluğu). Bu tedavi uygulanan hemen her hastada hafif-orta derecede kserostomi görülür. Bununla birlikte bu ağız kuruluğu hastalarda tedavinin kesilmesine neden olacak kadar şiddetli değildir.
Şekil 3. Aktinyum tedavisi uygulanan hastalarda, tedaviye bağlı ciddi yan etki gözlenmedi veya tedavi ilişkili nedenlerle yaşam kaybı olmadı. Tedaviye bağlı kan değerleri, karaciğer ve böbrek testlerinde anlamlı değişim olmadı. Hafif düzeyde tükrük bezleri etkilendi.
