B3 Vitamini (Nikotinamid) ile Cilt Kanseri Riskini Azaltmak Gerçekten Mümkün mü?
B3 Vitamini Türevi Nikotinamid: Cilt Kanserini Önlemede Yeni Bir Katman
Cilt kanseri, yalnızca estetik bir sorun değil, dünya genelinde sağlık sistemleri üzerinde artan yük oluşturan ciddi bir hastalık grubudur. Özellikle güneş ışığına bağlı keratinosit kanserleri (bazal hücreli karsinom ve kutanöz skuamöz hücreli karsinom), yani "melanom dışı cilt kanserleri", dünya çapında en sık görülen kanserler arasında yer alır.
Korunmanın temel yolu güneşten sakınmak, koruyucu giysiler giymek ve düzenli güneş kremi (SPF 30+) kullanmaktır. Ancak gerçek hayatta bu önlemlere uyum her zaman yeterli olmaz. İşte bu noktada, ek ve destekleyici stratejilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Nikotinamid (niasinamid), B3 vitamininin bir türevi olarak ucuz, güvenli ve kolay ulaşılabilir bir seçenektir. Araştırmalar, nikotinamidin hem UV’ye bağlı DNA hasarının onarımını desteklediğini hem de bağışıklık sistemi üzerindeki baskılanmayı azalttığını göstermektedir. Dolayısıyla bu molekül, cilt kanserine karşı “güneş koruyucuya eklenen farmakolojik bir katman” olarak öne çıkmaktadır.
Bu yazıda, randomize kontrollü ONTRAC çalışması (NEJM, 2015) ile gerçek yaşam verilerine dayalı JAMA Dermatology (2025) analizi üzerinden nikotinamidin etkinliğini, hangi hasta gruplarında ne zaman başlanması gerektiğini ve geleceğe yönelik çıkarımları birlikte inceleyeceğiz.
Neden Önemli?
- Yüksek yük: Keratinosit kanserleri sağlık sistemlerine ciddi maliyet ve iş yükü bindirir.
- Korunma açığı: Güneşten korunma ve düzenli tarama esastır; ancak uyum dalgalıdır.
- Biyolojik rasyonel: Nikotinamid, NAD⁺ havuzunu destekleyerek UV sonrası ATP düşüşünü engeller, DNA onarımını kolaylaştırır ve UV-ilişkili immünsüpresyonu azaltır.
- Klinik sinyal: Nikotinamid, randomize kontrollü çalışmalarda yeni cilt kanseri riskini %23, gerçek yaşam verilerinde %14 oranında azaltmıştır; özellikle ilk cilt kanserinden hemen sonra başlandığında bu azalma yaklaşık %54’e ulaşabilmektedir.
📊 Hızlı Sayısal Özet
| Çalışma | Kimler? | Tedavi | Sonuç |
|---|---|---|---|
| ONTRAC (NEJM 2015) |
386 yüksek riskli hasta Çift-kör RKÇ |
Nikotinamid 500 mg günde 2 kez, 12 ay |
Yeni cilt kanserlerinde %23 azalma; yassı hücreli kanserde %30 azalma; Aktinik keratozda 3–12 ayda %11–20 azalma İlaç bırakıldığında etki kayboluyor |
| VA Kohortu (JAMA Derm. 2025) |
33.822 hasta Geriye dönük, gerçek yaşam |
Nikotinamid 500 mg günde 2 kez, ≥30 gün |
Genel riskte %14 azalma; İlk cilt kanseri sonrası başlanırsa ~%54 azalma; En belirgin fayda yassı hücreli kanserde |
Not: Bu tablo, yazının devamında ayrıntılı incelenecek bulguların kısa bir özetidir.
Ana Mesaj
Nikotinamid, özellikle ilk cilt kanseri sonrası kullanılan ucuz ve güvenli bir destek tedavisidir. Güneşten korunmanın yerine geçmez, ama yanında kullanıldığında yeni cilt kanseri riskini azaltabilir. Etki sadece ilaç kullanıldığı sürece devam eder; bırakıldığında fayda kaybolur. En belirgin yarar skuamöz hücreli cilt kanserinde görülür.
Mekanizma: Nikotinamid, UV Hasarına Karşı Nasıl Çalışır?
Nikotinamid (niasinamid), NAD⁺ biyosentez yoluna katılan bir B3 vitamini türevidir. UV ışınına maruz kalan epidermiste ATP tüketimi ve NAD⁺ tükenmesi hızlanır; bu durum DNA onarımını (özellikle NER/BER) ve immün yanıtı zayıflatır. Nikotinamid takviyesi, hücre içi enerji dengesini destekleyerek DNA onarım kapasitesini artırır ve UV’nin yol açtığı immünsüpresyonu azaltır.
🧬 Biyolojik Eksende 4 Adım
- UV Hasarı & Enerji Düşüşü: UVB, DNA’da CPD ve 6-4PP gibi fotoproduktlar oluşturur. Onarım süreçleri enerji yoğundur; NAD⁺/ATP azalması onarımı aksatır.
- NAD⁺ Havuzunun Desteği: Nikotinamid, NAD⁺ sentezine katkı sağlar; enerji çöküşünü tamponlar, DNA onarım proteinlerinin (örn. NER/BER bileşenleri) işini kolaylaştırır.
- DNA Onarımı & Genom Stabilitesi: UV sonrası biriken hasar daha hızlı temizlenir; bu da premalign lezyonların progresyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
- İmmün Etki: UV’nin tetiklediği lokal immünsüpresyon (örn. Langerhans hücre fonksiyon kaybı, sitokin dengesizliği) azalır; bazal immünite belirgin şekilde değiştirilmeden UV’ye özgü baskılama hafifler.
Not: Klinik çalışmalarda 500–1500 mg/gün aralığında benzer immün-koruyucu etki bildirilmiştir; RCT’de tercih edilen rejim 500 mg günde iki kez’dir.
🔧 Onarım Yolları (özet)
- NER: UV’ye özgü büyük hacimli lezyonların (CPD, 6-4PP) çıkarılması
- BER: Oksidatif/minör baz hasarlarının düzeltilmesi
- Enerji gereksinimi: Her iki yol da NAD⁺/ATP bağımlı süreçlerle entegre
🛡️ İmmün Modülasyon
- UV’nin tetiklediği lokal immünsüpresyon azalır
- Antijen sunumu ve epidermal savunma desteklenir
- Bazal immüniteyi geniş ölçekte değiştirmeden etki
⚠️ Sık Karışan Nokta
Niasin ≠ Nikotinamid. Niasin (nikotinik asit) damar genişletici etkisiyle flush (yüzde kızarma) yapabilir. Nikotinamid ise bu etkiyi göstermez ve kemoprevensiyon verileri nikotinamid formuna dayalıdır.
🔍 Niasin ve Nikotinamid: Klinik Açıdan Farklar
| Özellik | Nikotinik Asit (Niasin) | Nikotinamid (Niasinamid) |
|---|---|---|
| Primer kullanım | Lipid düşürme (yüksek doz) | Cilt kanseri kemoprevensiyonu ve fotobiyoloji |
| Flush (kızarma) | Sık | Yok |
| Kemoprevensiyon kanıtı | NMSC için kanıt yok | ONTRAC RCT + gerçek dünya |
| Klinik doz (örnek) | Dislipidemi için yüksek doz, yan etki limiti | 500 mg BID (çalışma dozu, 12 ay) |
Doz-yanıt: Çalışmalar, 500–1500 mg/gün aralığında UV-immünsüpresyonuna karşı benzer koruma sinyali bildirmiştir. Klinik RCT ve kohort verileri, pratik kullanımda 500 mg günde iki kez rejimini temel alır.
Klinik Kanıtın Ayrıntıları: ONTRAC RCT ve 2025 Gerçek-Dünya Verisi
Bu bölümde, randomize kontrollü ONTRAC çalışması ve Veterans Affairs (VA) veri tabanı üzerinde yapılan geniş ölçekli kohort analizinin sonuçlarını kıyaslayarak sunuyoruz. Sayılar, kimin daha çok fayda gördüğünü ve etkinin hangi koşullarda sürdüğünü göstermesi açısından kritik.
🧪 ONTRAC (NEJM, 2015): Faz 3, Çift-Kör RCT
- Tasarım: n=386 yüksek riskli erişkin; nikotinamid 500 mg BID vs plasebo, 12 ay tedavi + 6 ay izlem.
- Birincil sonlanım: Yeni NMSC (BHK + kSCC) sayısı.
- İkincil sonlanımlar: Yeni BHK, yeni kSCC ve aktinik keratoz (AK) sayıları (3, 6, 9, 12. aylar).
| Sonlanım | Etkileme (Nikotinamid vs Plasebo) | İstatistik | Not |
|---|---|---|---|
| Toplam NMSC | %23 azalma (ayarlanmış) | 95% GA %4–38; p=0.02 | Etkisi 12 ay boyunca tutarlı; ilacı bırakınca sönümleniyor. |
| BHK | %20 azalma (yön lehine) | 95% GA −6–39; p=0.12 | Sinyal daha çok yüzeyel BHK alt tipinde. |
| kSCC | %30 azalma | 95% GA %0–51; p=0.05 | Klinik olarak en belirgin fayda burada. |
| Aktinik Keratoz | 3., 6., 9., 12. aylarda %11–20 azalma | Hepsi anlamlı (p≤0.01) | Erken dönemde (3. ay) fark başlıyor. |
🔒 Güvenlilik
Plaseboyla benzer yan etki profili; flush yapmaz. Rutin laboratuvar izlemi gerektirmez.
⏳ Sürdürülebilirlik
İlacın kesilmesinden sonraki 6 ayda fayda korunmuyor — devamlılık önemli.
📈 JAMA Dermatology (2025): VA Gerçek-Dünya Kohortu
- Popülasyon: n=33.822; nikotinamid 500 mg BID ≥30 gün kullanan 12.287 kişi, kullanmayan 21.479 kişi (eğilim skoru eşleştirmeli analiz).
- Birincil ölçüm: Başlangıçtan sonraki ilk yeni cilt kanserine kadar zaman.
- Alt gruplar: Başlama zamanı (ilk cilt kanseri sonrası vs daha geç), nakil alıcıları vb.
| Analiz | Risk Azalması | Yorum |
|---|---|---|
| Genel (tüm NMSC) | %14 azalma | Gerçek dünyada klinik olarak anlamlı ama RCT’ye göre daha ılımlı. |
| Başlama zamanı: ilk cilt kanseri sonrası | ~%54 azalma | Erken başlamak daha çok kazandırıyor. |
| Alt tip: kSCC | En güçlü azalma | Klinik gözlemle uyumlu (ONTRAC’ta da belirgin). |
| Organ nakli alıcıları | Toplamda anlamlı değil | Erken başlananlarda kSCC’de azalma sinyali; ancak rutin profilaksi önerilmez. |
💡 Yorum — Neden fark var?
RCT’de seçilmiş yüksek riskli popülasyon ve sık dermatolojik izlem var; gerçek dünyada ise hasta heterojenliği, adherans ve UV davranış farklılıkları etkili. Buna rağmen %14 genel azalma klinik açıdan anlamlıdır ve başlama zamanının kritik olduğunu destekler.
🔎 Kime, Ne Zaman, Ne Kadar? — Kanıta Dayalı Öneri Çerçevesi
- Hedef grup: İmmünkompetan, NMSC öyküsü olan erişkinler (özellikle ilk olaydan sonra).
- Doz: 500 mg günde iki kez (çalışma dozu).
- Süre: Etki kullanıldığı sürece devam; kesilince fayda kayboluyor.
- Organ nakli alıcıları: Rutin önermeyin; bireyselleştirin ve alternatif stratejileri düşünün.
🚀 TL;DR
RCT’ler nikotinamidin NMSC’yi %23, özellikle kSCC’yi ~%30 azalttığını; gerçek dünya ise genel riski %14 düşürdüğünü gösteriyor. Erken başlama ile fayda belirgin artıyor (~%54). Etki, tedavi sürdüğü müddetçe kalıcı.
Pratik Akış Şeması: Kim, Ne Zaman, Nasıl?
Nikotinamid kullanımı, herkese rutin olarak başlanması gereken bir tedavi değil. Klinik çalışmalardan öğrendiğimiz en kritik ders: doğru zamanda, doğru hastada başlandığında en yüksek fayda sağlanıyor. Aşağıdaki akış, hekimler için pratik bir çerçeve sunar.
🔄 Klinik Karar Akışı
1️⃣ Risk Sınıflaması
- Öyküde NMSC (özellikle ilk olay sonrası)
- Çok sayıda aktinik keratoz
- Yoğun UV maruziyeti (mesleksel / coğrafi)
2️⃣ Temel Korunma
- Geniş spektrum SPF 30+
- Koruyucu giysi, şapka, gözlük
- Yoğun UV saatlerinden kaçınma
3️⃣ Nikotinamid Kararı
- Özellikle ilk NMSC sonrası düşünülmeli
- 500 mg BID (çalışma dozu)
- Etki kullanıldığı sürece devam eder
4️⃣ İzlem ve Özel Durumlar
- Dermatolojik muayeneler devam etmeli
- İlaç kesilirse fayda kaybolur
- Organ nakli alıcılarında rutin önerilmez
✅ Klinik Mesaj
Nikotinamid, genel popülasyona önermek için henüz uygun değil. Ancak yüksek riskli, immünkompetan bireylerde ve özellikle ilk cilt kanseri sonrasında başlanırsa ciddi fayda sağlayabilir.
Özel Popülasyonlar, Güvenlilik ve Sık Sorulan Sorular
Nikotinamid çoğu hasta için güvenli kabul edilse de, bazı özel gruplarda etkinliği veya uygulanabilirliği sınırlıdır. Aşağıda bu grupları ve sık sorulan noktaları özetledik.
👥 Özel Popülasyonlar
- Organ nakli alıcıları: ONTRANS Faz 3 (NEJM 2023) çalışması fayda göstermedi. Bu grupta rutin önermeyin; bireyselleştirilmiş karar verin.
- İmmünkompetan bireyler: ONTRAC ve VA kohortu en güçlü veriyi burada sağladı. İlk NMSC sonrası başlandığında en yüksek fayda (~%54 azalma).
- Genel popülasyon: Şu an için rutin kullanım önerisi yok. Risk sınıflamasına dayalı yaklaşım daha uygun.
🛡️ Güvenlilik Profili
- Flush yapmaz: Niasin (nikotinik asit) ile karışmamalıdır; nikotinamid damar genişletici yan etki oluşturmaz.
- Doz toleransı: Çalışmalarda 500–1500 mg/gün aralığında iyi tolere edilmiştir.
- Yan etki profili: RCT ve kohortlarda plasebo ile benzer; anlamlı laboratuvar anormalliği bildirilmemiştir.
- Kronik kullanım: Etkinin sürmesi için devamlılık gerekli; kesilince fayda kaybolur.
❓ Sık Sorulan Sorular
- Ne kadar sürede etki başlar?
- Aktinik keratoz sayısında 3. aydan itibaren azalma görülür. NMSC’de fark 12 ayda belirginleşir.
- İlacın bırakılması sonrası etki devam eder mi?
- Hayır. ONTRAC’ta bırakıldıktan sonraki 6 ayda fayda kayboldu. Devamlı kullanım şarttır.
- Güneş koruyucunun yerine geçer mi?
- Hayır. Nikotinamid, ek bir koruma katmanıdır; sunscreen ve diğer önlemlerle birlikte düşünülmelidir.
- Herkes kullanabilir mi?
- Hayır. Rutin olarak genel popülasyona önermek için yeterli kanıt yok. Karar risk faktörlerine göre verilmelidir.
📌 Özet Mesaj
Nikotinamid, güvenli bir takviye olarak özellikle ilk NMSC sonrası immünkompetan bireylerde anlamlı fayda sağlar. Ancak organ nakli alıcılarında etkisiz, genel popülasyonda rutin önerilmez. Etki, yalnızca kullanıldığı sürece devam eder.
İleri Görüşlü Bakış ve Gelecek Araştırmalar
Nikotinamid, NMSC kemoprevensiyonunda yeni bir kapı araladı. Ancak hangi hasta gruplarında, hangi doz ve sürede en etkili olduğuna dair sorular hâlâ yanıtlanmayı bekliyor. Gelecek araştırmalar, bu alanı daha kişiselleştirilmiş ve biyobelirteç-temelli bir yaklaşıma taşıyabilir.
🔬 Araştırma Gündeminde Neler Var?
- Zamanlama: VA kohortu, ilk NMSC sonrası başlandığında faydanın en yüksek olduğunu gösterdi. Ancak optimum başlama zamanı ve tedavi süresi net değil.
- Biyobelirteçler: Kimlerin fayda göreceğini öngörmek için DNA onarım kapasitesi, NAD⁺ metabolizması ve UV duyarlılığı üzerine biyobelirteç çalışmaları sürüyor.
- Doz-optimizasyonu: RCT’ler 500 mg BID dozunu temel aldı, ancak minimum etkili ve maksimum tolere edilebilir doz hâlâ tanımlanmalı.
- Özel popülasyonlar: Organ nakli alıcılarında başarısızlık nedenleri (derin immünsüpresyon, ilaç etkileşimleri) anlaşılmalı; yeni kombinasyon stratejileri (örn. immün modülatörler ile birlikte) araştırılmalı.
- Gerçek yaşam verileri: Farklı coğrafyalarda, farklı UV maruziyet paternleriyle geniş kohortlara ihtiyaç var.
🌍 Geleceğe Mesaj
Önümüzdeki yıllarda nikotinamid, kişiselleştirilmiş fotokoruma stratejilerinin bir parçası hâline gelebilir. Rutin güneş koruyucu kullanımı ile entegre, düşük maliyetli ve güvenli bir ek ajan olarak dermatoloji pratiğinde daha geniş bir yer bulması olasıdır.
🚀 Klinik Vizyon
Nikotinamid, NMSC’nin önlenmesinde güneşten korunmaya eklenen ilk farmakolojik ajan olma potansiyeline sahip. Doğru hasta, doğru zaman, doğru süre üçlüsü netleştikçe, dermatologların koruyucu tedavi arsenalinde daha güçlü bir rol oynayacaktır.
Kaynaklar
- Chen AC, Martin AJ, Choy B, Fernández-Peñas P, Dalziell RA, McKenzie CA, Scolyer RA, et al. A Phase 3 Randomized Trial of Nicotinamide for Skin-Cancer Chemoprevention. N Engl J Med. 2015;373(17):1618–1626. doi: 10.1056/NEJMoa1506197
- Breglio KF, Knox KM, Hwang J, et al. Nicotinamide for Skin Cancer Chemoprevention. JAMA Dermatology. Published online September 17, 2025. doi: 10.1001/jamadermatol.2025.3238
