Gençlerde Obezite: Hangi Kronik Hastalıklara Sebep Oluyor?
Ergenlerde incelenen 7 kronik durumun 6’sında, genç yetişkinlerde ise 9 durumun 8’inde obeziteye atfedilebilir bir pay bulunduğunu gösteren bir çalışma yayımlandı.
Neden Önemli?
Son 40 yılda çocukluk ve ergenlik çağı obezitesi dramatik biçimde artarak küresel bir halk sağlığı krizine dönüştü. 1970’lerde nadir sayılabilecek kadar düşük oranlarda görülen bu durum, bugün dünya genelinde milyonlarca genci etkiliyor. Bu değişim, sadece estetik ya da yaşam tarzı meselesi değil; erken yaşta başlayan metabolik bozuklukların öncüsü hâline geldi. Artık hipertansiyon, insülin direnci, dislipidemi, hatta karaciğer yağlanması bile 20 yaş altı bireylerde görülüyor.
JAMA Pediatrics’te 25 Ağustos 2025’te yayımlanan “Proportion of Obesity-Related Conditions Attributable to Obesity and Overweight in US Youth” başlıklı çalışma (Chetty ve ark.) bu gidişata yeni bir bakış getiriyor. Araştırma, ABD genelini temsil eden 2013–2023 NHANES verilerini kullanarak, genç nüfusta obeziteyle ilişkili sağlık sorunlarının hangi oranda doğrudan obeziteye bağlanabileceğini (yani Population Attributable Fraction – PAF) hesapladı.
Bu yönüyle çalışma, yalnızca epidemiyolojik bir analiz değil; aynı zamanda önleme politikalarının potansiyel etkisini ölçmeye yarayan bir model sunuyor. Çünkü artık klinik literatür obeziteyi yalnızca “vücut ağırlığı fazlalığı” değil, kompleks bir kronik hastalık olarak tanımlıyor. Nitekim 2024 yılında The Lancet Diabetes & Endocrinology Komisyonu, “klinik obezite” tanımına doğrudan obeziteyle ilişkili hastalıkları dahil etmişti. Chetty ve ekibinin çalışması ise bu yaklaşımı niceliksel düzeyde destekleyerek, “kimler bu hastalıklardan etkileniyor ve ne ölçüde obeziteye bağlı?” sorusuna yanıt veriyor.
Bulgular, prediyabet, hipertansiyon, dislipidemi gibi kardiyometabolik hastalıkların hatırı sayılır bir kısmının obeziteyle açıklanabileceğini gösteriyor. Yani, genç yaşta başlayan obezite, erken dönemde kronik hastalıkların tohumunu atıyor. Bu da hem bireysel hem toplumsal düzeyde obeziteyle mücadelede “önleme” ve “etkin tedavi” stratejilerinin artık gecikmeden uygulanması gerektiğini ortaya koyuyor.
Ana Mesaj
Ergenlerde (6/7) ve genç yetişkinlerde (8/9) incelenen obeziteyle ilişkili durumlarda PAF’lar anlamlı: “Büyük pay” obeziteye atfedilebilir.
Klinik Vurgu
Önce obeziteyi tedavi et yaklaşımı; HT, dislipidemi, yağlı karaciğer gibi eşlik eden durumların iyileşmesini hızlandırabilir.
Dikkat
Kesitsel tasarım nedenselliği kanıtlamaz; bazı tahminlerde örneklem küçüklüğü nedeniyle geniş güven aralıkları var.
ABD’de Gençlerde Ağırlık Durumu (NHANES 2013–2023)
| Grup | Örneklem (n) | Nüfusu Temsilen | Fazla Kilolu (Overweight) | Obezite |
|---|---|---|---|---|
| Ergenler | 4.199 | ≈ 25,17 milyon | %18,7 | %22,3 |
| Genç yetişkinler | 3.200 | ≈ 30,96 milyon | %25,8 | %29,7 |
Bu oranlar, incelenen kronik durumlar için obezitenin toplum düzeyindeki etkisini (PAF) özellikle anlamlı kılıyor.
PAF (Population Attributable Fraction) Nedir?
Bir risk faktörüne (ör. obezite) atfedilebilen olumsuz sağlık sonuçlarının toplumdaki payını gösterir. Örn. PAF = %40 ise, söz konusu hastalık vakalarının yaklaşık %40’ı risk faktörü ortadan kalktığında teorik olarak önlenebilir olabilir.
Bulgular: “Genç Yaşta Kronik Hastalıkların Büyük Bir Bölümü Obeziteye Atfedilebilir”
Toplam Resim
- Ergenler: 7 durumun 6’sında obeziteye atfedilebilir pay istatistiksel olarak anlamlı.
- Genç yetişkinler: 9 durumun 8’inde anlamlı.
Ergenlerde PAF Aralıkları
- Astım: %10,2 (GA %5,0–14,1)
- Karaciğer yağlanması: %49,6 (GA %48,3–50,5)
- Prediyabet/HT/Dislipidemi: vakaların %20–%35’i obeziteye atfedilebilir.
- Tip 2 diyabet: PAF %3,2; GA %0,4–%28 (örneklem küçük → belirsizlik yüksek).
Genç Yetişkinlerde PAF Aralıkları
- Astım: %10,4 (GA %0,7–17,1)
- Tip 2 diyabet: %78,9 (GA %47,2–%83,0)
- Prediyabet/HT/Dislipidemi: vakaların yaklaşık %40’ı obeziteye atfedilebilir.
Not: Fazla kilolu (overweight) olmanın ilişkisi, obeziteye kıyasla daha zayıf bulunmuştur.
Çalışma Nasıl Yapıldı?
- Tasarım: Kesitsel; NHANES 2013–2023 birleştirilmiş veri seti.
- Katılımcılar: 4.199 ergen, 3.200 genç yetişkin (ABD nüfusunu temsil eden ağırlıklandırma ile).
- Durumlar: Prediyabet, Tip 2 DM, HT, dislipidemi, astım, obstrüktif uyku apnesi (yalnız genç yetişkin), karaciğer yağlanması, stres üriner inkontinans (yalnız genç yetişkin), böbrek hiperfiltrasyonu.
- Analiz: Yaş, cinsiyet, NHANES döngüsü, sigorta durumu ve düzenli sağlık hizmeti erişimi ile ayarlanmış lojistik regresyon; obezite ve fazla kilolu için PAF hesaplandı.
Klinik ve Politika Açısından Ne Anlama Geliyor?
- Erken müdahale ≈ yüksek getiri: Genç yaşta obeziteyi etkili ve kalıcı biçimde tedavi etmek; HT, dislipidemi, karaciğer yağlanması ve glisemik bozulma gibi eşlik eden durumların iyileşme/remisyon olasılığını artırır.
- “Önce Obeziteyi Tedavi Et” yaklaşımı: Antihipertansif, statin vb. gerekebilir; ancak obeziteyi hedeflemek altta yatan itici gücü azaltır.
- Politika planlaması: PAF’lar; davranışsal, farmakoterapötik (ör. GLP-1 RA’lar) ve cerrahi müdahalelerin nüfus etkisini modellemeye yardımcı olur.
- Eşitsizlik boyutu: Erişim, maliyet ve sürdürülebilirlik; gençler için çok-disiplinli bakım ve uzun süreli izlem gerektirir.
Çalışmanın Sınırlılıkları
- Kesitsel tasarım: Nedensellik kurulamaz; sıralılık belirsiz olabilir (HT → obezite ya da tersi).
- Küçük olay sayıları: Özellikle ergen Tip 2 DM PAF tahmininde geniş GA; tahmin belirsizliği yüksek.
- Art arda gelen NHANES döngülerinin heterojenliği ve öz-bildirim bazı değişkenlerde yanlılık yaratabilir.
Uzmanların Vurguları
- A. Chetty (yazar): “Bu genç nüfusta kronik hastalıkların kayda değer bir bölümünün obeziteye atfedilebildiğini gösteriyoruz; önleme ve tedavi kritik.”
- A. Kelly (bağımsız uzman): “Obeziteyi yeterli, başarılı ve kalıcı biçimde tedavi etmek, birçok eşlik eden hastalığın iyileşmesine/remisyona yol açabilir.”
Pratik Sonuçlar (Klinisyen & Politika Yapıcılar)
- Erken tarama ve izlem: Ergen ve genç yetişkinlerde BMI, bel çevresi; HT, dislipidemi, glisemik bozulma, karaciğer yağlanması taramaları.
- Basamaklı tedavi: Yaşam tarzı müdahaleleri + uygun hastalarda farmakoterapi (GLP-1 RA vb.) + seçilmiş olgularda metabolik cerrahi.
- Bakımın sürekliliği: Aile, okul ve toplum düzeyinde çok bileşenli programlar; erişilebilirlik ve geri ödeme öncelikleri.
- Eşlik eden hastalıkların yeniden çerçevelenmesi: HT/dislipidemi yönetimi sürerken, “önce obeziteyi tedavi” prensibiyle kök nedene odaklanma.
Makale Hakkında
- Dergi: JAMA Pediatrics • Yayın: 25 Ağustos 2025 (çevrimiçi) • Cilt/Sayı: 179(10):1123–1126 • DOI: 10.1001/jamapediatrics.2025.2716
- Tasarım: Kesitsel; NHANES 2013–2023; yaş/cinsiyet/sigorta/düzenli bakım ayarlı lojistik regresyon.
- Örneklem: 4.199 ergen, 3.200 genç yetişkin; ABD nüfusu temsili ağırlıklandırma.
- Temel ölçüt: Obezite ve fazla kiloluya atfedilebilir PAF.
Son Söz
Veriler, genç yaşta görülen kardiyometabolik sorunların önemli bir bölümünün obezite ile ilişkili olduğunu gösteriyor. Bu, hem klinik kararları hem de kamu politikalarını obeziteyi önleme ve etkili tedavi ekseninde yeniden konumlandırmayı gerektiriyor. Nedensellik kanıtı için boylamsal çalışmalara ihtiyaç sürse de, yüksek PAF’lar bize şunu söylüyor: “Erken ve etkili müdahale, gelecekteki ağır hastalık yükünü azaltabilir.”
