İtalya'daki PFAS Felaketinden Çıkarılan Dersler – Suya Karışan Zehirli Kimyasallar

PFAS Kirliliği: Görkemli Şehirlerin Gölgesindeki Felaket

İtalya'nın kuzeydoğusundaki Veneto Bölgesi, Venedik'in kanalları, Romeo ve Juliet'in şehri Verona ve büyüleyici Garda Gölü gibi dünyaca ünlü destinasyonlara ev sahipliği yapıyor. Ancak bu bölge aynı zamanda dünyanın en büyük per- ve polifloroalkil maddeleri (PFAS) kirliliğine de ev sahipliği yapıyor olabilir.

2013 yılında, PFAS içeren kimyasalların Vicenza, Verona ve Padova eyaletlerindeki 30 belediyeyi kapsayan bir "kırmızı bölge"nin içme suyuna karıştığı keşfedildi. Bu kimyasalların, bölgede yaşayan yaklaşık 350.000 kişiyi etkileyen ciddi bir halk sağlığı krizine neden olduğu ortaya çıktı.

PFAS Nedir?

PFAS (per- polyfluoroalkyl substances), su geçirmez, ısıya ve yağa dayanıklı özellikleri nedeniyle 1940'lardan bu yana yaygın olarak kullanılan insan yapımı kimyasal bileşiklerdir.

• Teflon kaplı tencereler, su geçirmez giysiler, gıda ambalajları ve yangın söndürme köpükleri gibi birçok üründe bulunur.
• Ancak bu maddeler doğada kolayca parçalanmaz, çevrede ve insan vücudunda birikerek uzun vadeli sağlık sorunlarına yol açabilir.
• PFAS kimyasalları dayanıklı olmaları için üretilmiştir ve bu kimyasallar çevrede sürekli var olma eğilimindedir.

PFOA, perfluorooctanoic acid (perflorooktanoik asit) kısaltmasıdır. Bu, PFAS grubundaki en yaygın ve zararlı kimyasallardan biridir.

Veneto Bölgesi'nde Yaşanan PFAS Krizi

Veneto halkı, yıllar boyunca farkında olmadan PFAS ile kirlenmiş suyu içti ve yemek pişirdi. Kirliliğin kaynağı, Vicenza’daki Trissino bölgesinde faaliyet gösteren Miteni kimya fabrikasıydı. 1960’lardan 2018'deki kapanışına kadar faaliyet gösteren bu fabrika, atık sularını Avrupa’nın ikinci en büyük tatlı su kaynağı olan Almisano akiferine (yer altı su kaynağı) boşaltıyordu.

2013 baharında, İtalya Ulusal Araştırma Konseyi yeraltı sularında ve nehirlerde tehlikeli derecede yüksek PFAS seviyeleri olduğunu ortaya koydu. Bazı bölgelerde PFAS konsantrasyonu uluslararası güvenlik sınırlarının 1000 katına ulaşıyordu. Uzun süre kirli suya maruz kalan 120.000 kişinin ciddi risk altında olduğu belirlendi.

Bu tespitlerin ardından yetkililer hızla harekete geçti. 6 ay içinde etkilenen su kaynaklarına çift karbon filtrasyon sistemleri kuruldu. Halk, şişelenmiş su kullanmaları ve yerel gıdalardan kaçınmaları konusunda bilgilendirildi.

Veneto hükümeti 2015-2016 yıllarında biyolojik izleme programı başlattı. Kirliliğe maruz kalan ve temiz bölgelerde yaşayan 507 kişinin kan örnekleri karşılaştırıldı. Sonuçlar, kırmızı bölgede yaşayan bireylerin kanda 8 kat daha fazla PFAS taşıdığını gösterdi.

2017 yılında başlatılan Sağlık Gözetim Planı kapsamında, 90.000 bölge sakini ve eski Miteni çalışanları kan testine tabi tutuldu. Böbrek, karaciğer, metabolik ve tiroid fonksiyonları değerlendirildi. 2022’ye kadar 55.000’den fazla kişi bu programa katıldı ve %60’ında PFAS maruziyetiyle ilişkili organ veya metabolik hasar tespit edildi.

2022 yılında 105.000 kişi üzerinde yapılan başka bir araştırma, en yaygın PFAS türü olan PFOA’nın Veneto’daki kırmızı bölgede yaşayanların kanında İtalya ortalamasının 20 katına ulaştığını ortaya koydu.

PFAS Maruziyetinin Sağlık Üzerindeki Etkileri

Bu yüksek PFAS seviyelerinin ciddi sağlık etkileri bulunuyor. Yapılan araştırmalara göre, 1985-2018 yılları arasında Veneto’daki kırmızı bölgede normalden 3.890 fazla yaşam kaybı gerçekleşti. Bu da her 3 günde bir ek bir yaşam kaybı anlamına geliyor. Kardiyovasküler hastalıklar, böbrek kanseri ve testis kanseri en sık görülen hastalıklar arasında yer alıyor.

Ayrıca PFAS’ın üreme sağlığı üzerindeki etkileri konusunda da endişeler var. Prof. Dr. Annibale Biggeri’nin yaptığı ancak henüz yayımlanmamış olan analizler, hamilelik sırasında PFAS’ın plasenta yoluyla fetüse geçtiğini gösteriyor. Danimarka’da yapılan bir çalışmanın sonuçları da daha yüksek PFAS maruziyetinin sperm hareketliliğini ve morfolojisini olumsuz etkileyebileceğini ortaya koymuştu.

Psikolojik Etkiler: Görünmez Tehlikenin Yarattığı Kaygı

PFAS kirlenmesinin yarattığı endişe yalnızca fiziksel sağlıkla sınırlı değil. Bölgedeki halk, yıllardır bu kimyasallara maruz kalmanın psikolojik yüküyle de mücadele ediyor.

Padova Üniversitesi'nden psikolog ve araştırmacı Dr. Marialuisa Menegatto, bu süreci üç aşamada değerlendiriyor:

1. Şok ve inançsızlık: Bölge halkı, yaşadıkları yerin kirletildiğini öğrenince büyük bir hayal kırıklığı yaşadı. Bu durum, kişisel alanlarının ihlal edildiği hissine yol açtı.

2. Yaşam tarzı değişiklikleri: Aileler, kirlenmiş sudan kaçınmak için günlük alışkanlıklarını değiştirmek zorunda kaldı. Yerel gıdalardan uzak durmak, şişelenmiş su tüketmek, hatta bazı durumlarda taşınmak zorunda kaldılar.

3. PFAS ile yaşamak: Zamanla, insanlar bu durumu kabullenmek zorunda kaldı. Ancak bu kabullenme, sürekli bir belirsizlik hissiyle birlikte geldi. Çocuklarının uzun vadede nasıl etkileneceğini bilmemek, özellikle anneler arasında yoğun suçluluk duygularına yol açtı.

“Doğal bir felaketin aksine, bu tür insan yapımı felaketlerin ne zaman sona ereceği belli değil,” diyor Menegatto. “Bu nedenle, etkilenen bireyler sürekli stres, kaygı ve depresyon içinde yaşıyor.”

Sadede İtalya Değil!

PFAS kirliliği sadece Veneto ile sınırlı değil. Avrupa’da Belçika, Hollanda, Almanya, Fransa ve İngiltere’de de yüksek PFAS seviyeleri tespit edildi. ABD, Avustralya ve Çin gibi birçok ülkede de benzer çevresel sorunlar yaşanıyor.

2016 yılında Avrupa Çevre Ajansı ve Avrupa Komisyonu tarafından başlatılan İnsan Biyolojik İzleme Programı (HBM4EU), insanlarda PFAS gibi kimyasalların seviyelerini belirlemek ve sağlık risklerini değerlendirmek amacıyla yürütülüyor. 2022 yılında başlayan Risk Değerlendirme için Kimyasallar Ortaklığı (PARC) ise kimyasal risk yönetimini daha da geliştirmeyi amaçlıyor.

Sağlık profesyonellerinin PFAS maruziyetinin olası sağlık etkilerini tanıyabilmesi kritik önemde. Özellikle böbrek hastalıkları, metabolik bozukluklar, hormon dengesizlikleri ve bazı kanser vakalarında PFAS maruziyeti dikkate alınmalı.

Yıllar süren araştırmalar ve düzenleyici çabalar devam etse de PFAS'ın uzun vadeli etkileri hâlâ tam olarak anlaşılamıyor. Ancak Veneto’daki felaket, bu tür "sonsuz kimyasallar"a karşı daha güçlü önlemler alınması gerektiğinin en somut kanıtı olarak tarihe geçti.