Kolesterol Gerçeği: Bilmeniz Gereken 12 Şey – Yumurta, Kilo, Statinler ve Daha Fazlası

Neden Bu Konu Önemli?

Kolesterol, kalp krizi ve felç gibi ölümcül kalp-damar hastalıklarının en önemli risk faktörlerinden biri. Üstelik kolesterol yüksekliği, genellikle sessiz seyrettiği için uzun yıllar fark edilmeden damarlarımızı tahrip edebiliyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre kalp-damar hastalıkları, dünya genelindeki ölümlerin %30’undan fazlasını oluşturuyor. Yani bu konuda bilgi sahibi olmak, hayat kurtarabilir!

İnternette dolaşan kulaktan dolma bilgiler, örneğin yumurtanın kolesterol nedeniyle zararlı olduğu gibi yanlış inanışlar, kafamızı daha da karıştırabiliyor. Ayrıca bazı diyet akımları, kolesterolün etkisini küçümseyip şekeri tek suçlu ilan ediyor. Oysa bilimsel veriler bunun çok ötesini gösteriyor. Bu yazıda, kolesterol hakkında merak edilen tüm doğru bilgileri sade ve anlaşılır bir dille ele alıyoruz.

---

1. Kolesterol Nedir ve Ne İşe Yarar?

Kolesterol, vücudumuzda doğal olarak bulunan yağ benzeri bir maddedir. Hücre zarlarının yapısında yer alır, bazı hormonların (östrojen, testosteron gibi) ve D vitamininin üretiminde rol oynar. Yani kolesterol tamamen kötü değildir, ancak fazla olması ciddi riskler doğurur.

Kolesterol iki ana tipe ayrılır:

• LDL (Düşük yoğunluklu lipoprotein): “Kötü kolesterol” olarak bilinir. Fazlası damarlarda birikir, plaklara neden olur ve damar tıkanıklığına yol açar.

• HDL (Yüksek yoğunluklu lipoprotein): “İyi kolesterol”dür. LDL’yi karaciğere taşıyarak vücuttan uzaklaştırılmasına yardımcı olur.

---

2. Kolesterolünüzü Ne Zaman Ölçtürmelisiniz?

İngiltere Ulusal Sağlık Servisi (NHS), 40 yaş üzeri bireylerin her 5 yılda bir kolesterol ölçümü yaptırmasını önermektedir. 75 yaş üstü bireylerde ise bu kontroller yıllık olarak yapılmalıdır. Ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü varsa, daha erken yaşta test yaptırmak önemlidir.

---

3. Kan Testi Ne Gösterir?

Kolesterol testinde genellikle şu değerler ölçülür:

• Total kolesterol
• HDL (iyi) kolesterol
• LDL (kötü) kolesterol
• Trigliserid (kanda dolaşan başka bir yağ türü)

Kolesterollerin Normal Değeri Nedir?

Total Kolesterol

• <200 mg/dL → İdeal (desirable)
• 200–239 mg/dL → Sınırda yüksek (borderline high)
• ≥240 mg/dL → Yüksek (high)

LDL (Kötü) Kolesterol

• <100 mg/dL → İdeal (optimal)
• 100–129 mg/dL → İdeal sınırlar içinde (near optimal)
• 130–159 mg/dL → Sınırda yüksek
• 160–189 mg/dL → Yüksek
• ≥190 mg/dL → Çok yüksek

HDL (İyi) Kolesterol

• <40 mg/dL (erkeklerde) veya <50 mg/dL (kadınlarda) → Düşük (riskli)
• ≥60 mg/dL → Koruyucu seviye (cardioprotective)

Trigliserid

• <150 mg/dL → Normal
• 150–199 mg/dL → Sınırda yüksek
• 200–499 mg/dL → Yüksek
• ≥500 mg/dL → Çok yüksek

---

4. Trigliserid Nedir?

Trigliseridler, vücutta kullanılmayan kalorilerin depolandığı yağ türüdür. Fazlalığı, kalp hastalığı riskini artırır. Özellikle HDL’si normal ama trigliseridi yüksek olan kişilerde risk gizli olabilir. Dengeli beslenme ve egzersiz, trigliserid düzeyini düşürmede çok etkilidir.

---

5. Genetik Kolesterol Yüksekliği Ne Anlama Gelir?

Kolesterol yüksekliği her zaman kötü beslenmeden kaynaklanmaz. Genetik geçişli bir hastalık olan ailevi hiperkolesterolemi, her 250 kişiden 1’inde görülür. Bu kişilerde diyetle kolesterolü düşürmek çoğu zaman yeterli olmaz; ilaç tedavisi şarttır.

Eğer birinci derece yakınınız (erkekse <55, kadınsa <65 yaşında) kalp krizi geçirdiyse, bu sizde de genetik risk olabileceğini gösterir. Mutlaka test yaptırmalısınız.

---

6. Kalp-Damar Hastalığı Riskinizi Neler Artırır?

Kolesterol düzeyi, doktorların "kardiyovasküler risk puanı" belirlemesinde kullanılan birçok faktörden biridir. Diğer risk faktörleri:

• Yaş
• Cinsiyet (erkeklerde risk daha yüksek)
• Sigara kullanımı
• Alkol tüketimi
• Yüksek tansiyon
• Aile öyküsü
• Fazla kilo veya obezite

Risk puanı %10’un üzerindeyse genellikle statin tedavisi önerilir.

---

7. Statinler: Kolesterol Düşürmede Etkili mi?

Statinler, karaciğerde kolesterol sentezini azaltan ve LDL reseptörlerinin sayısını artırarak kötü kolesterolü düşüren ilaçlardır. Genellikle LDL’yi %50’ye kadar azaltabilirler. Son derece güvenlidirler ve kalp krizi geçirmiş hastalarda yaşam süresini uzattığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Çok yüksek kolesterolü olan kişilerde statinler yetersiz kalırsa, PCSK9 inhibitörleri gibi daha yeni nesil ilaçlar da kullanılabilir.

---

8. İlaçsız Düşürmek Mümkün mü?

Eğer kolesterolünüz genetik değilse, yaşam tarzı değişiklikleriyle seviyeleri düşürmeniz mümkün olabilir. Doktorunuzla konuşarak 2-3 ay boyunca ilaçsız bir deneme süresi talep edebilirsiniz. Bu sürede:

• Sağlıklı beslenme
• Düzenli fiziksel aktivite
• Kilo kontrolü gibi alışkanlıklar LDL’yi düşürüp HDL’yi artırabilir.

---

9. Hangi Besinler Kolesterole İyi Gelir?

Kolesterol dostu gıdalar şunlardır:

• Yulaf: İçerdiği beta-glukan ile bağırsaklarda kolesterol emilimini azaltır. Günde 3g beta-glukan (yaklaşık 40g yulaf ezmesi) etkilidir.
• Baklagiller (mercimek, fasulye, nohut): Hem lif hem de düşük yağ içerikleri sayesinde kolesterolü düşürmede çifte etkili.
• Zeytinyağı, avokado, kuruyemişler (badem, fındık, ceviz): Doymamış yağ asitleri açısından zengin.
• Yağlı balıklar (somon, uskumru, sardalya): Omega-3 yağ asitleri içerir, kalp dostudur.
• Sebze ve meyveler: Lif, antioksidan ve vitamin açısından zengin olup “portföy diyeti”nin temel taşlarıdır.

---

10. Hangi Gıdalardan Uzak Durmalı?

• Doymuş yağlar: Tereyağı, krema, kırmızı et, işlenmiş etler (sucuk, salam, sosis)
• Tropikal yağlar: Hindistancevizi yağı (yaklaşık %85’i doymuş yağ), palm yağı
• Aşırı şekerli gıdalar: Özellikle düşük yağ adı altında pazarlanan ama yüksek şeker içeren ürünler
• Ultra işlenmiş gıdalar (UPF): Paketli kekler, bisküviler, hazır yemekler

---

11. Yumurtalar ve Kabuklu Deniz Ürünleri Gerçekten Zararlı mı?

Eskiden bu gıdalar kolesterol içerdiği için kötülenirdi. Ancak güncel bilimsel veriler, besinlerle alınan kolesterolün kandaki seviyeye etkisinin sınırlı olduğunu gösteriyor. Asıl suçlu doymuş yağlar. Yani çoğu kişi için yumurta ve deniz ürünleri, sağlıklı bir diyetin parçası olabilir. Ancak ailevi hiperkolesterolemisi olan bireyler dikkatli olmalı.

---

12. Sonuç: Kolesterolünüzü Bilin, Sağlığınızı Koruyun

Kolesterol, tıpkı tansiyon gibi sessiz ama sinsi bir düşmandır. Bu nedenle düzenli kontrol, bilinçli beslenme ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları ile onun önüne geçmek mümkündür. Unutmayın, küçük değişiklikler büyük fark yaratır!