İshal Durdurucu Lopermid (Loperamid hidroklorür) Nedir? Nasıl Kullanılır?
- FDA Onayı: Evet (ilk onay tarihi: 28 Aralık 1976)
- Ticari Adı: Lopermid
- Etken Madde: Loperamid hidroklorür (Loperamide HCl)
- Uygulama Şekli: Ağız yoluyla (oral) tablet formunda
- Sınıfı: Antidiyareik (ishal önleyici) ilaçlar
- Kategori: Opioid reseptör agonisti; periferik etkili
- Üretici: Türkiye'de Saba İlaç Sanayi Ve Ticaret A.Ş. tarafından ruhsatlıdır.
- Türkiye Dağılımı: Lopermid, Türkiye'de eczanelerde reçetesiz olarak temin edilebilen bir ilaçtır.
- Onaylı Olduğu Kanserler: Loperamid, doğrudan kanser tedavisi için onaylı değildir. Ancak, kemoterapiye bağlı ishalin yönetiminde destekleyici tedavi olarak kullanılabilir.
Lopermid Nedir? Etki Mekanizması Nasıldır?
Lopermid, etken maddesi loperamid hidroklorür olan, ağız yoluyla kullanılan bir antidiyareik (ishal önleyici) ilaçtır. Genellikle akut veya kronik ishallerin semptomatik tedavisinde kullanılır. Reçetesiz temin edilebilir ve bağırsak hareketlerini düzenleyerek dışkı sıklığını ve sıvı kaybını azaltmayı amaçlar.
Etki Mekanizması Nasıldır?
Loperamid, bağırsaklardaki opioid reseptörlerine (özellikle mü-opioid reseptörleri) bağlanarak etki gösterir. Bu reseptörlerin uyarılması, enterik sinir sisteminde asetilkolin ve prostaglandin gibi nörotransmitterlerin salımını azaltır. Sonuç olarak, bağırsak peristaltizmi (kasılma hareketleri) yavaşlar, sindirim sistemi içeriğinin geçiş süresi uzar. Bu durum, su ve elektrolitlerin kolon tarafından daha fazla emilmesini sağlar ve dışkının daha katı hale gelmesine neden olur.
Ayrıca loperamid, anal sfinkter tonusunu artırarak istemsiz dışkı kaçırma riskini azaltabilir. Merkezi sinir sistemine geçişi çok sınırlı olduğundan bağımlılık yapma potansiyeli düşüktür ve periferik etkili bir ilaç olarak kabul edilir.
FDA (ABD Gıda ve İlaç İdaresi) Onay Tarihçesi
- Loperamid, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından 28 Aralık 1976 tarihinde onaylanmıştır .
- İlk olarak 1969 yılında Janssen Pharmaceuticals tarafından sentezlenen loperamid, 1973 yılında Imodium® ticari adıyla piyasaya sürülmüştür .
- Başlangıçta reçeteli olarak satılan loperamid, 1988 yılında FDA tarafından reçetesiz (OTC) kullanım için onaylanmıştır .
- Zamanla, loperamidin yüksek dozlarda kötüye kullanımı ve buna bağlı ciddi kardiyak yan etkiler (örneğin QT uzaması, ventriküler taşikardi, torsades de pointes) rapor edilmiştir . Bu nedenle, 2019 yılında FDA, loperamid ürünlerinin ambalaj boyutlarının sınırlanması ve paket başına tablet sayısının azaltılması gibi önlemler almıştır .
- FDA, loperamidi akut ve kronik ishalin semptomatik tedavisi ile ileostomi sonrası dışkı hacminin azaltılması için onaylamıştır . Ayrıca, kemoterapiye bağlı ishal gibi bazı durumlarda off-label (etiket dışı) kullanımı da yaygındır .
Türkiye Ruhsatı
- İlk ruhsatı 07.04.2000 de almıştır. Ruhsat Sahibi; Saba İlaç Sanayi ve Ticaret A.Ş.
- SGK tarafından ödenir.
- Tüm hekimler tarafından reçete edilebilir; ayakta tedavide raporsuz olarak ödenir.
- Eczane Perakende Satış Fiyatı (KDV Dahil): 42,06 TL dir.
Direnç Mekanizması
Loperamid’e karşı klasik anlamda mikrobiyal direnç gelişmez, çünkü bu ilaç doğrudan mikroorganizmaları hedef almaz. Ancak, uzun süreli veya kontrolsüz kullanımda bağırsak motilitesinin aşırı baskılanması ile birlikte mikrobiyal flora dengesinde bozulmalar görülebilir. Özellikle enfeksiyöz ishallerde loperamid kullanımı önerilmez, çünkü bu durumda patojen organizmaların bağırsakta daha uzun süre kalmasına neden olabilir ve enfeksiyonu ağırlaştırabilir.
Emilim
- Loperamid oral yoldan alındıktan sonra gastrointestinal sistemden hızla emilir.
- Ancak ilk geçiş metabolizması çok yoğundur, bu yüzden sistemik biyoyararlanımı %0.3 gibi çok düşüktür.
- Etkisi büyük oranda lokal, bağırsak düzeyindedir.
Dağılım
- Dağılım hacmi (Vd): yaklaşık 2.5 – 16 L/kg
- Plazma proteinlerine (özellikle albümin) yaklaşık %95 oranında bağlanır.
- Kan-beyin bariyerini geçmesi P-glikoprotein (P-gp) tarafından engellenir. Bu sayede santral sinir sistemine etkisi sınırlıdır.
Metabolizma
- Karaciğerde yoğun şekilde sitokrom P450 enzimleri (özellikle CYP3A4 ve CYP2C8) aracılığıyla metabolize edilir.
- Aktif olmayan metabolitlere dönüştürülür.
- P-glikoprotein substratı olması nedeniyle karaciğerden safra içine ve bağırsak lümenine geri atılır.
Atılım
- Loperamid’in yarı ömrü yaklaşık 10–12 saat arasındadır (bireyler arası farklılık gösterebilir).
- Ana atılım yolu dışkıdır. %50-80 oranında değişmeden ya da metabolitleri şeklinde dışkıyla atılır.
- İdrarla atılımı %1’den azdır.
Doz Aralığı
Yetişkinler için genel kullanım
- İlk doz: 4 mg (2 tablet) ağızdan alınır.
- Devam dozu: Her gevşek dışkılamadan sonra 2 mg (1 tablet).
- Maksimum doz: Günde en fazla 16 mg (8 tablet).
Çocuklarda kullanım
- Yaş ve kiloya göre doz ayarlanmalıdır.
- 2 yaş altı çocuklarda kullanılmaz.
Kansere Bağlı İshalde Loperamid Kullanımı (Kanserin kendisi veya tedavilerine bağlı ishal)
Kemoterapi (özellikle irinotekan, 5-FU gibi ilaçlar) veya radyoterapiye bağlı gelişen ishalde loperamid sıklıkla kullanılır.
Akut İshal (başlangıçtan itibaren ilk 24–48 saat)
- Başlangıç dozu: 4 mg ağızdan tek doz.
- Devam dozu: Her gevşek dışkılamadan sonra 2 mg, 16 mg/gün sınırı aşılmadan.
- Semptomlar genellikle 24-48 saatte düzelir.
Kemoterapiye Bağlı Şiddetli İshalde (örneğin irinotekan kaynaklı geç ishal)
- Başlangıç dozu: 4 mg ağızdan.
- Devam dozu: 2 mg her 2 saatte bir (gündüz/gece) dışkı normale dönene kadar.
- Gece uyuyabilmek için: 4 mg her 4 saatte bir doz aralığı da uygulanabilir.
- Tedavi süresi: İshalin kesilmesinden sonra 12 saat daha devam edilir.
- Maksimum süre: Genellikle 48 saati geçmemeli, aksi takdirde ciddi yan etkiler açısından doktor kontrolü gerekir.
İlaç Etkileşimleri
- P-glikoprotein (P-gp) inhibitörleri: Loperamid, kan-beyin bariyerinden geçişi sınırlı olan bir ilaçtır. Ancak P-gp inhibitörleri ile birlikte kullanıldığında santral sinir sistemine geçişi artabilir, bu da ciddi yan etkilere yol açabilir.Etkileşim riski: Santral opioid etkiler (uyku hali, solunum depresyonu) . Örnek ilaçlar:Verapamil, Quinidin, Ketokonazol, Claritromisin, Erythromycin, Ritonavir
- CYP3A4 ve CYP2C8 inhibitörleri: Loperamid karaciğerde bu enzimlerle metabolize edilir. Bu enzimlerin inhibisyonu loperamid plazma düzeyini artırabilir. Etkileşim riski: Artmış kardiyotoksisite (QT uzaması). Örnek ilaçlar: Ketokonazol, Itrakonazol, Gemfibrozil, Ritonavir, Claritromisin.
- CYP3A4/CYP2C8 indükleyicileri: Bu ilaçlar loperamidin metabolizmasını hızlandırarak etkinliğini azaltabilir.Etkileşim riski: Yetersiz tedavi, devam eden ishal. Örnek ilaçlar:Rifampisin, Karbamazepin,Fenitoin,St. John's Wort (sarı kantaron)
- Santral sinir sistemi depresanları (yüksek doz loperamid ile birlikte): Etkileşim riski: Artmış solunum depresyonu, bilinç bulanıklığı. Örnek ilaçlar: Benzodiazepinler, Opioid analjezikler,Antihistaminikler (özellikle birinci kuşak), Alkol
- QT uzamasına neden olan ilaçlarla birlikte kullanımı: Loperamid yüksek dozlarda QT aralığını uzatabilir. Aynı etkisi olan ilaçlarla birlikte kullanılması, ciddi ritim bozukluklarına yol açabilir.Örnek ilaçlar:Sotalol, Amiodaron, Haloperidol, Citalopram, Domperidon
Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar
- Ateşli veya Kanlı İshal Durumları: Loperamid, enfeksiyöz (bakteriyel, parazitik) ishallerde semptomları baskılayarak organizmaların bağırsakta daha uzun süre kalmasına yol açabilir.Eğer ishalle birlikte ateş ve/veya kan varsa, loperamid kullanılmamalıdır.Bu durumda antibiyotik veya farklı tedavi gerekebilir.
- Karaciğer Yetmezliği: Loperamid karaciğerde metabolize edilir.Ciddi karaciğer bozukluğu olan hastalarda loperamidin etkisi artabilir ve santral sinir sistemi üzerindeki etkileri ortaya çıkabilir. Bu tür hastalarda dikkatle ve hekim kontrolünde kullanılmalıdır.
- Loperamid Aşırı Doz Kullanımı:Yüksek dozlarda (16 mg/gün üzeri) kullanımı, QT uzaması, ventriküler taşikardi ve ani kalp durması gibi ciddi kardiyak yan etkilere yol açabilir. FDA bu nedenle maksimum günlük dozu sınırlamıştır. Reçetesiz olması, güvenli olduğu anlamına gelmez.
- Çocuklarda Kullanım: 2 yaş altındaki çocuklarda kesinlikle kullanılmamalıdır. Solunum depresyonu ve ölüm riski vardır.2 yaş üzerindeki çocuklarda doktor önerisiyle ve doz ayarlaması yapılarak kullanılabilir.
- Bağımlılık Riski Loperamid, bazı bireyler tarafından opioid etkisi elde etmek amacıyla yüksek dozda kötüye kullanılmaktadır. Yüksek dozda merkezi sinir sistemine geçişi artabilir, bu da opioid benzeri etkilere ve toksisiteye neden olabilir.
- Hamilelik ve Emzirme: Gebelik kategorisi Kategori C dir. İnsanlarda yeterli çalışma yoktur, ancak hayvan çalışmalarında risk görülmüştür. Gebelikte ancak doktor önerisiyle kullanılmalıdır.Emzirme döneminde sütle geçip geçmediği net değildir. Emziren annelerde dikkatli kullanılmalıdır.
- Uzun Süreli Kullanım: Loperamid kısa süreli kullanıma yöneliktir. Kronik ishal durumunda altta yatan neden araştırılmadan uzun süreli kullanılmamalıdır.
Yan Etkiler
Lopermid ile ilgili olarak en sık bildirilen yan etkiler aşağıda listelenmiştir. Ancak, bu yan etkilerin tam olarak hangi oranda görüldüğü bilinmemektedir; çünkü ilaç, farklı hasta gruplarında ve çok çeşitli klinik çalışmalarda kullanılmıştır:
- Kabızlık: %2–5
- Baş dönmesi: %1
- Bulantı: %1
- Karın krampları: %1
- QT uzaması (nadiren, kesin oran bilinmiyor)
- Döküntü (nadiren, kesin oran bilinmiyor)
- İdrar yapmada zorluk (kesin oran bilinmiyor)
- Uyuklama, uyuşukluk (kesin oran bilinmiyor)
