Zoledronik Asit ( Zometa ) Nedir? FDA Onayı, Türkiye Ruhsatı ve Geri Ödeme Durumu
- FDA Onayı: Evet (İlk Onay Tarihi: 20 Ağustos 2001)
- Ticari Adı: Zometa
- Etken Madde: Zoledronik asit
- Uygulama Şekli: İntravenöz enjeksiyon (damar yoluyla)
- Sınıfı: Bisfosfonat
- Kategori: Kemoterapötik ajan / Antineoplastik
- Üretici: Novartis Pharmaceuticals Corporation
- Türkiye Dağılımı: Ruhsatlı olup, Novartis ve çeşitli jenerik firmalar tarafından dağıtımı yapılmaktadır
- Onaylı Olduğu Kanserler: Multipl miyelom, Solid tümörlere bağlı kemik metastazları (örneğin meme, prostat, akciğer kanserleri), Hiperkalsemi (kanserle ilişkili yüksek kalsiyum seviyeleri)
Zometa Nedir? Etki Mekanizması Nasıldır?
Zometa, etkin maddesi zoledronik asit olan bir ilaçtır. Özellikle kemik yapısında meydana gelen bozulmaları yavaşlatmak ya da engellemek amacıyla kullanılır. Genellikle kanser hastalarında kemiklere sıçrayan (metastatik) tümörlerin yol açtığı sorunları tedavi etmek için tercih edilir. Ayrıca, bazı durumlarda kandaki yüksek kalsiyum seviyelerini düşürmek amacıyla da kullanılır. Bu ilaç, damar yoluyla (intravenöz) verilir.
Etki Mekanizması Nasıldır?
Zometa, bisfosfonat adı verilen ilaç grubuna aittir. Bu grup ilaçlar kemik dokusunda özellikle osteoklast adı verilen hücrelerin etkinliğini azaltır. Osteoklastlar, kemik yıkımından sorumlu hücrelerdir. Zometa, bu hücrelerin çalışmasını baskılayarak kemik erimesini yavaşlatır ve kemik yapısını korur.
Ayrıca, kemik metastazları nedeniyle ortaya çıkan aşırı kalsiyum salınımını da kontrol altına alır. Yani Zometa, hem kemiklerin daha sağlam kalmasına yardımcı olur hem de kanserin kemikte yol açtığı bazı ciddi komplikasyonları önlemeye katkı sağlar.
FDA (ABD Gıda ve İlaç İdaresi) Onay Tarihçesi
- 20 Ağustos 2001: Maligniteye bağlı hiperkalseminin (kanserle ilişkili yüksek kalsiyum seviyeleri) tedavisi.
- 22 Şubat 2002: Multipl miyelom ve solid tümörlere bağlı kemik metastazlarının neden olduğu iskeletle ilişkili olayların (örneğin, patolojik kırıklar, omurilik basısı) önlenmesi.
- 17 Nisan 2007: Paget kemik hastalığının tedavisinde ABD'de onay aldı.
- 20 Ağustos 2007: Menopoz sonrası osteoporoz tedavisi için onaylandı.
- 5 Haziran 2008: Kalça kırığı sonrası kemik güçsüzlüğüne bağlı kırıkların önlenmesi için onaylandı.
- 1 Haziran 2009: Menopoz sonrası osteoporozun önlenmesi amacıyla onay aldı.
Türkiye Ruhsatı
Zometa, Türkiye'de 27 Aralık 2001 tarihinde ruhsatlandırılmıştır.
Terapötik Endikasyonları
Radyolojik yöntemlerle litik lezyon gösterilmiş olan multiple myelomalı hastalarda ve kemik metastazı olan ileri evre kanserli hastalarda iskeletle ilişkili komplikasyonların (patolojik kırık, omurilik sıkışması, radyasyon tedavisi, kemiğe yönelik cerrahi müdahale veya hiperkalsemi) önlenmesi ve maligniteye bağlı hiperkalsemi tedavisinde kullanılır.
Zometa Geri Ödemesi Var Mı?
Zometa (zoledronik asit) Türkiye'de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından belirli koşullar altında geri ödeme kapsamında bulunmaktadır.
- Zometa, kemik metastazı bulunan kanser hastalarında iskeletle ilişkili olayların (örneğin, patolojik kırıklar, omurilik basısı) önlenmesi amacıyla kullanıldığında, SGK tarafından karşılanmaktadır. Ancak, hastanın sağlık raporunda kemik metastazlarının açıkça belirtilmesi gerekmektedir.
- Kanserle ilişkili yüksek kalsiyum seviyelerinin tedavisinde Zometa kullanımı da geri ödeme kapsamında değerlendirilmektedir.
Fiyatı: Zometa 4 mg 1 flakon 3,062.37 TL
Direnç Mekanizmaları
- Osteoklast Aktivitesinin Yeniden Artması: Zometa, osteoklastları baskılar; fakat bazı hastalarda bu hücreler zamanla yeniden aktif hale gelebilir. Bu, ilacın uzun süreli etkisini sınırlayabilir. Osteoklastların sayısında ya da işlevinde artış, tedaviye direnç gelişmesine yol açabilir.
- İlacın Kemik Dokusunda Bağlı Kalması ve Erişilebilirliğin Azalması: Zometa, kemik dokusuna bağlanarak etki gösterir. Ancak zamanla bu bağlanma aşırı hale geldiğinde, ilacın aktif formu hücreler üzerinde etkili olacak şekilde serbest kalamayabilir. Böylece osteoklastlar üzerindeki baskı azalır ve direnç oluşur.
- Hücresel Taşıma ve Alım Mekanizmalarının Değişmesi: Zometa’nın osteoklastlar tarafından alınması hücre içi taşıyıcı sistemlere bağlıdır. Eğer bu taşıma sistemlerinde genetik ya da yapısal değişiklikler oluşursa, ilaç hücre içine yeterince alınamaz ve etkinliği düşer.
- Hücre İçi Hedeflerin Değişmesi: Zometa, osteoklastların içinde mevalonat yolunu hedef alarak protein sentezini bozar. Ancak bu yolakta yer alan enzimlerin yapısal değişikliğe uğraması ya da alternatif yolların devreye girmesi, ilacın bu mekanizmayı bloke etmesini zorlaştırabilir.
- Kemik Mikroçevresindeki Değişiklikler: Tümör hücreleri, kemik mikroçevresini yeniden şekillendirebilir. Bu ortamda oluşan sitokinler ve büyüme faktörleri, osteoklastların ilaç baskısından kurtulmasına neden olabilir. Ayrıca, ilacın etkisini azaltan lokal pH değişiklikleri veya hücreler arası sinyal yolları devreye girebilir.
Emilim
Zometa, ağız yoluyla kullanılmaz; sadece damar yoluyla (intravenöz) infüzyon şeklinde verilir. Bu yüzden klasik anlamda "emilim" süreci söz konusu değildir. İlacın tamamı doğrudan kan dolaşımına geçer ve böylece hızla etkisini göstermeye başlar. Ağızdan verilmesi halinde mide ve bağırsaklarda yeterli emilim sağlanamayacağı için tercih edilmez.
Dağılım
Kana karıştıktan sonra Zometa’nın önemli bir kısmı kemik dokusuna bağlanır. Özellikle aktif kemik yıkımının olduğu bölgelerde yoğun şekilde birikir. Çünkü ilacın hedefi, kemikteki osteoklast hücreleridir. Kemik dokusuna bağlanmayan kısmı kısa sürede böbrekler yoluyla atılır.
Zometa’nın plazma proteinlerine bağlanma oranı düşüktür. Yani kandaki serbest formu yüksektir, bu da hızlı etki göstermesini sağlar. Beyin dokusuna geçişi ise oldukça sınırlıdır; yani merkezi sinir sistemine etki etmesi beklenmez.
Metabolizma
Zometa, vücutta klasik karaciğer enzimleri tarafından metabolize edilmez. Kimyasal yapısı oldukça kararlıdır ve biyolojik olarak değişime uğramaz. Bu özelliği sayesinde, vücutta orijinal haliyle kalır ve etkisini sürdürür. Metabolik olarak aktif olmayan bu yapı, Zometa’nın uzun süre kemik dokusunda kalabilmesini sağlar. Ancak bu durum, etkisinin uzun sürmesine neden olurken aynı zamanda böbrekler üzerindeki yükü de artırabilir. Bu yüzden böbrek fonksiyonlarının tedavi süresince dikkatle izlenmesi gerekir.
Doz Aralığı
- Maligniteye Bağlı Hiperkalsemi (Kanserle İlişkili Yüksek Kalsiyum Seviyeleri):Tek seferlik 4 mg intravenöz infüzyon. En az 15 dakika süresince uygulanmalıdır.Tedavi öncesi ve sonrası hastaların yeterli hidrasyonu sağlanmalıdır.
- Kemik Metastazlarına Bağlı İskeletle İlişkili Olayların Önlenmesi:Her 3 ila 4 haftada bir 4 mg intravenöz infüzyon.Günlük 500 mg kalsiyum ve 400 IU D vitamini önerilir.Tedavi etkisinin 2-3 ayda başladığı dikkate alınmalıdır.
- Paget Hastalığı: 5 mg tek seferlik intravenöz infüzyon.En az 15 dakika süresince uygulanmalıdır. Günlük kalsiyum ve D vitamini takviyesi önerilir.
- Zometa, intravenöz bisfosfonat uygulama konusunda deneyimli sağlık profesyonelleri tarafından uygulanmalıdır.
- İnfüzyon, kalsiyum veya Ringer Laktat gibi iki değerlikli katyon içeren solüsyonlarla karıştırılmamalıdır.
- Uygulama öncesi ve sonrası hastaların yeterli hidrasyonu sağlanmalıdır.
İlaç Etkileşimleri
- Zometa böbrekler yoluyla atıldığı için, böbreklere zarar verebilecek diğer ilaçlarla birlikte kullanıldığında böbrek hasarı riski artabilir. Özellikle dikkat edilmesi gereken ilaçlar şunlardır: Aminoglikozid antibiyotikler (örneğin: gentamisin, amikasin), Nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar (NSAİİ’ler) – ibuprofen, diklofenak gibi, Diüretikler (özellikle loop diüretikler – furosemid gibi)
- Zometa, kandaki kalsiyum düzeylerini düşürebilir. Eğer hasta aynı anda kalsiyum düşürücü başka ilaçlar kullanıyorsa, bu durum hipokalsemi (düşük kalsiyum seviyesi) riskini artırabilir. D vitamini eksikliği olan bireylerde bu risk daha da artar. Magnezyum ve fosfat seviyeleri de düşebileceği için bu mineralleri etkileyen ilaçlarla dikkatli olunmalıdır.
- Zometa, idrarla atıldığından diüretiklerle birlikte kullanımı hem susuz kalma (dehidratasyon) hem de elektrolit dengesizliği riskini artırabilir. Bu durum kalp ritmi bozukluklarına kadar varabilir.
- Kemoterapi ilaçlarıyla birlikte kullanıldığında, Zometa'nın yan etkileri (özellikle böbrek hasarı ve kan değerlerinde düşüş) daha belirgin hale gelebilir. Bu nedenle birlikte kullanıldığında hastaların daha yakından izlenmesi gerekir.
- Aminoglikozidler hem böbrek hem de işitme sinirine zarar verebilir. Zometa da nadiren işitme problemlerine neden olabileceğinden, birlikte kullanımları ototoksisite riskini artırabilir.
- Multipl miyelom tedavisinde kullanılan talidomid gibi bazı ilaçlarla birlikte kullanıldığında, damar içi pıhtılaşma veya sinir hasarı riski artabilir. Bu tür ilaçlarla kombinasyon dikkatle değerlendirilmelidir.
Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar
- Böbrek Fonksiyonu: Zometa böbrekler yoluyla atıldığı için böbrek sağlığı çok önemlidir. Tedavi öncesinde ve sırasında kreatinin gibi böbrek fonksiyon testleri düzenli olarak yapılmalıdır. Özellikle böbrek yetmezliği olan hastalarda doz ayarlaması gerekebilir veya tedavi ertelenebilir.
- Kalsiyum ve D Vitamini Seviyeleri: Zometa, kemiklerden kalsiyum çekimini artırarak kalsiyum düzeylerini düşürebilir. Hipokalsemi (düşük kalsiyum) riski olduğundan, tedavi öncesi ve sırasında kalsiyum ve D vitamini seviyeleri izlenmelidir. Gerekirse takviye verilmelidir.
- Ağız ve Diş Sağlığı: Bisfosfonatlar nadiren çene kemiğinde hasara (osteonekroz) neden olabilir. Diş çekimi gibi invaziv diş işlemleri öncesinde Zometa tedavisi mümkünse ertelenmelidir. Tedavi öncesinde diş muayenesi önerilir.
- Alerjik Reaksiyonlar: Bazı kişilerde ilaç uygulaması sonrasında alerjik tepkiler görülebilir. Döküntü, kaşıntı, nefes darlığı gibi belirtiler gözlenirse, tedavi hemen durdurulmalı ve tıbbi müdahale yapılmalıdır.
- Hamilelik ve Emzirme: Zometa'nın gebelik ve emzirme döneminde kullanımı önerilmez. Fetüse zarar verebileceği için hamilelik planlayan ya da hamile olan hastalar ilacı kullanmamalıdır. Anne sütüne geçip geçmediği tam olarak bilinmediğinden, emzirme döneminde de kullanılmamalıdır.
- Hidrasyon Durumu: İlaç böbrekler üzerinden atıldığı için vücut susuz kalırsa böbrek hasarı riski artar. Hastaların tedavi öncesi ve sonrası yeterli miktarda sıvı alması sağlanmalıdır. Dehidratasyon (sıvı kaybı) riski olan hastalarda özellikle dikkatli olunmalıdır.
- Karaciğer Yetmezliği: Zoledronik asit karaciğerde metabolize edilmez, bu nedenle karaciğer yetmezliği genelde sorun yaratmaz; ancak yine de dikkatli izleme önerilir.
- Yaşlı Hastalar: İleri yaşta böbrek fonksiyonları doğal olarak azalabileceğinden, yaşlı hastalarda doz ve uygulama aralıkları dikkatle planlanmalıdır.
- Çocuklarda Kullanım: Zometa’nın çocuklar üzerindeki güvenliliği ve etkinliği tam olarak belirlenmemiştir. Bu nedenle pediatrik kullanımlarda hekim kararı gereklidir.
Yan Etkiler
Çok Yaygın Yan Etkiler (Her 10 hastanın 1’inden fazlasında görülür ≥ %10)
- Ateş: Genellikle tedaviden sonraki ilk 24-48 saat içinde kısa süreli hafif ateş olabilir.
- Kas ve eklem ağrıları: Geçici kas ağrıları, özellikle ilk doz sonrası yaygındır.
- Yorgunluk ve halsizlik: İlaca bağlı metabolik değişikliklerle ortaya çıkabilir.
- Kalsiyum düşüklüğü (hipokalsemi): Kandaki kalsiyum seviyesi belirgin şekilde düşebilir, bu yüzden izlenmelidir.
Yaygın Yan Etkiler (Her 10 hastadan 1’ine kadar görülebilir %1 ila %10)
- Baş ağrısı: Hafif-orta şiddette olabilir.
- Bulantı ve kusma: Özellikle ilk infüzyon sonrasında olabilir.
- İshal veya kabızlık: Sindirim sistemine bağlı değişiklikler bazı hastalarda görülebilir.
- Grip benzeri belirtiler: Titreme, halsizlik, kas ağrısı, boğaz ağrısı gibi semptomlarla kendini gösterebilir.
- İştahsızlık: Özellikle uzun süreli tedavilerde ortaya çıkabilir.
- Yaygın Olmayan Yan Etkiler (Her 100 hastadan 1’ine kadar görülür – %0.1 ila %1)
- Cilt döküntüleri ve kaşıntı: Hafif alerjik reaksiyon belirtisi olabilir.
- Tansiyon düşüklüğü: İnfüzyon sırasında nadiren görülebilir.
- Ağız kuruluğu ve tat değişikliği: Geçici olabilir.
- Ellerde, ayaklarda uyuşma veya karıncalanma: Sinir sistemini etkileyen nadir yan etkilerden biridir.
Seyrek Yan Etkiler (Her 1.000 hastadan 1’inden az – %0.01 ila %0.1)
- Çene kemiği osteonekrozu (kemik dokusunda harabiyet): Özellikle uzun süreli kullanım ve diş çekimi sonrası riski artar.
- Gözde iltihap (üveit, sklerit): Gözde kızarıklık, ağrı, bulanık görme ile kendini gösterebilir.
- Böbrek fonksiyon bozukluğu: Yüksek dozda ya da hızlı uygulama sonrası ortaya çıkabilir. Bu nedenle infüzyon süresi ve sıvı desteği önemlidir.
