HIV ve AIDS Nedir? Nasıl Bulaşır? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

HIV ve AIDS, çağımızın en önemli enfeksiyon hastalıklarından biridir. Bu konu, hem gençler hem de risk grubundaki bireyler için bilinçlenmenin hayati olduğu bir alandır. HIV ve AIDS genellikle birbiriyle karıştırılır, ancak aslında farklı kavramlardır. Bu makalede HIV nedir, AIDS nedir, aralarındaki fark, HIV nasıl bulaşır, AIDS belirtileri nelerdir, HIV testi ne zaman ve nasıl yapılır, AIDS tedavisi mümkün mü ve HIV’den korunma yolları gibi konuları ele alacağız. Ayrıca HIV pozitif bireylerin yaşam kalitesi ve sosyal hayatı hakkında önemli bilgiler ve sıkça sorulan sorular da yanıtlanacaktır.

HIV Nedir?

HIV (Human Immunodeficiency Virus / İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), vücudun bağışıklık sistemine saldıran bir virüstür. Bu virüs özellikle bağışıklık sistemimizin kilit hücrelerinden olan CD4+ T lenfositlerini (beyaz kan hücreleri) hedef alır ve onları yok eder. Sonuç olarak, HIV taşıyan kişiler enfeksiyonlara ve bazı kanserlere karşı daha savunmasız hale gelir.

HIV vücuda girdikten sonra kişi HIV pozitif olarak adlandırılır. Yani kişinin kanında ve vücut sıvılarında HIV bulunur. HIV enfeksiyonu kontrol altına alınmazsa yıllar içinde bağışıklık sistemini giderek zayıflatır. Bununla birlikte, her HIV enfeksiyonu AIDS’e dönüşmek zorunda değildir. Günümüzde mevcut tedaviler sayesinde HIV pozitif kişiler uzun yıllar sağlıklı bir yaşam sürebilir ve virüsün ilerlemesini durdurabilir.

AIDS Nedir?

AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome / Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu), HIV enfeksiyonunun tedavi edilmediği durumda ulaştığı en ileri hastalık evresidir. Basitçe söylemek gerekirse AIDS, HIV’in neden olduğu sendromun adıdır. Bu evrede bağışıklık sistemi ciddi ölçüde hasar görmüştür ve vücut, fırsatçı enfeksiyonlar diye adlandırılan çeşitli ciddi hastalıklara açık hale gelmiştir.

AIDS tanısı genellikle HIV pozitif kişilerde CD4 bağışıklık hücresi sayısının çok düşmesi (örn. 200 hücre/mm³ altına inmesi) veya belirli fırsatçı enfeksiyonların ve kanserlerin ortaya çıkması ile konur. Önemli bir nokta, HIV pozitif olan her kişi AIDS evresine geçmez; düzenli tedavi alan bireylerde AIDS gelişmesi engellenebilir. Tedavi almayanlarda ise enfeksiyon yıllar sonra AIDS safhasına ilerleyebilir. AIDS evresine giren bir kişide, tedavi olmaması halinde hayatı tehdit eden enfeksiyonlar ve komplikasyonlar görülür.

HIV Nasıl Bulaşır?

HIV’in bulaşması, enfekte kişinin vücut sıvılarının bir başkasının kan dolaşımına girmesiyle gerçekleşir. HIV bulaşma yolları arasında en yaygın olanlar şunlardır:

• Korunmasız cinsel ilişki: Vajinal, anal veya oral yolla korunmasız cinsel temas, HIV’in en sık bulaşma nedenidir. Özellikle anal ilişki, doku geçirgenliği nedeniyle daha yüksek risk taşır. Virüs, enfekte partnerin menisi, vajinal sıvısı veya üre sıvısı (boşalma öncesi sıvı) aracılığıyla partnerine geçebilir. Heteroseksüel veya homoseksüel tüm cinsel birleşmelerde risk söz konusudur.
• Kan yoluyla bulaşma: Enfekte kanın bir başkasının vücuduna girmesi HIV’i bulaştırabilir. Ortak enjektör, iğne veya uyuşturucu ekipmanlarının paylaşılması bu nedenle çok risklidir. Ayrıca test edilmemiş kan nakli, organ veya doku nakilleri geçmişte önemli bir bulaşma yoluydu (günümüzde kan ve organlar rutin olarak HIV için test edilmektedir). Sterilize edilmemiş cerrahi aletler, tıraş bıçakları veya dövme/piercing iğneleri de kan yoluyla bulaşa neden olabilir.
• Anneden bebeğe (Dikey bulaş): HIV pozitif bir anne tedavi almazsa virüs, gebelik sırasında plasenta yoluyla, normal doğum esnasında kan ve vücut sıvılarıyla veya doğum sonrası anne sütü ile bebeğe geçebilir. Uygun tedavi ve önlemlerle anneden bebeğe bulaşma riski oldukça azaltılabilmektedir (bu konuya aşağıda değineceğiz).
• Diğer vücut sıvıları: HIV, enfekte kişinin meni, vajinal akıntı, rektal sıvı ve anne sütü gibi vücut sıvılarında bulunur. Tükürük, gözyaşı, ter gibi sıvılarda ise virüs ya yok denecek kadar azdır ya da bulaşma için yeterli değildir. Virüsün sağlam deriden vücuda giremeyeceğini de belirtelim; ancak ciltte kesik, yara gibi bir giriş noktası varsa risk ortaya çıkar.

Yukarıdaki yollar dışında, HIV’in günlük hayatta sıkça endişe edilen pek çok yolla bulaşmadığını vurgulamak gerekir. Aşağıdaki tabloda HIV’in bulaşma yolları ve bulaşmayan durumlar karşılaştırmalı olarak verilmiştir:

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, HIV dokunma, sosyal öpücük, aynı ortamı paylaşma gibi günlük etkileşimlerle bulaşmaz. Bu noktayı vurgulamak, HIV pozitif bireylere karşı yanlış inanışları ve damgalamayı önlemek açısından önemlidir.

HIV’den Korunma Yolları

HIV enfeksiyonundan korunmak için alınabilecek başlıca önlemler şunlardır:

• Güvenli cinsel ilişki: Cinsel temas sırasında kondom (prezervatif) kullanımı, HIV başta olmak üzere cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmanın en etkili yoludur. Tek eşlilik veya partnerlerin birbirinin HIV durumunu bildiği güvenli ilişkiler de riski azaltır.
• Enjektör ve kesici alet paylaşmama: Hiçbir zaman başkasıyla şırınga, iğne veya kesici aletleri (traş bıçağı, manikür seti gibi) ortak kullanmayın. Tıbbi malzemelerin steril olduğundan emin olun. Dövme veya piercing yaptırırken tek kullanımlık iğneler tercih edilmelidir.
• Kan ve kan ürünleri kontrolü: Sağlık kurumlarında kan nakli gereken durumlarda, kullanılan kanın test edilmiş olmasına dikkat edilir (günümüzde sağlık otoriteleri bunu standart olarak sağlamaktadır).
• Anneden bebeğe korunma: HIV pozitif annelerin hamilelik planlamasından itibaren doktor kontrolünde tedavi alması, doğumun sezaryen ile yapılması ve annenin bebeğini emzirmemesi bulaş riskini büyük ölçüde önler.
• Temas sonrası önlem (PEP): Eğer biri HIV pozitif olabilecek bir kaynakla korunmasız temas yaşadıysa (örneğin korunmasız cinsel ilişki, iğne batması gibi), ilk 72 saat içinde sağlık kuruluşuna başvurarak PEP (Post-Exposure Prophylaxis / Temas Sonrası Profilaksi) adı verilen koruyucu ilaç tedavisine başlayabilir. Bu tedavi 28 gün süreyle antiretroviral ilaç kullanımını içerir ve olası enfeksiyonu engellemeye yardımcı olur.
• Yüksek riskliler için önlem (PrEP): HIV açısından yüksek risk taşıyan fakat HIV negatif olan kişiler, doktor önerisiyle PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis / Temas Öncesi Korunma) kullanabilir. PrEP, düzenli olarak antiretroviral ilaç alınarak HIV bulaşma riskini önemli ölçüde azaltan bir yöntemdir.
• Eğitim ve farkındalık: Kişilerin HIV’in bulaş yolları ve korunma yöntemleri hakkında doğru bilgiye sahip olması, riskli davranışlardan kaçınması için temel önlemdir. Düzenli sağlık kontrolleri ve gerektiğinde HIV testi yaptırmak da erken tanı ve bulaşmanın önlenmesi açısından önem taşır.

Bu önlemleri alarak HIV’den büyük ölçüde korunmak mümkündür. Özellikle cinsel yolla bulaşmanın önlenmesi için kondom kullanımı ve bilinçli davranış en kritik faktörlerdir. Yüksek risk grubunda iseniz veya riskli bir durum yaşadıysanız, zaman kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmanız önerilir.

HIV Belirtileri (Evrelere Göre)

HIV enfeksiyonunun belirtileri, virüsün vücuda girmesinden sonra geçtiği evrelere göre değişkenlik gösterir. İlk enfeksiyon dönemi ile ileri evre (AIDS dönemi) arasındaki belirtiler ve şikâyetler farklıdır. Önemle belirtmek gerekir ki, HIV vücuda alındıktan sonra bazı kişilerde yıllarca hiçbir belirti görülmeyebilir. Bu nedenle sadece belirtilere bakarak HIV enfeksiyonunu anlamak zordur; şüpheli durumlarda test yaptırmak esastır.

Genel olarak, HIV enfeksiyonu üç aşamalı düşünülebilir: Akut dönem (erken dönem), Kronik gizli dönem ve AIDS dönemi (ileri dönem). Akut dönemde bazı erken belirtiler ortaya çıkabilir, ardından virüs yıllarca sessiz kalabilir, ilerleyen yıllarda bağışıklık iyice zayıfladığında AIDS belirtileri baş gösterir. Aşağıdaki tabloda erken dönem HIV belirtileri ile ilerleyen dönem (AIDS) belirtileri karşılaştırmalı olarak listelenmiştir:

Erken dönem HIV belirtileri, enfeksiyondan sonraki birkaç hafta içinde ortaya çıkan ve birkaç hafta sürebilen grip benzeri semptomlardır. Birçok kişi bu belirtileri ağır bir soğuk algınlığı veya başka bir viral enfeksiyon zannedebilir. Bu akut dönem geçtikten sonra, HIV pozitif birey yıllarca sağlıklı görünebilir ve kendini iyi hissedebilir (klinik olarak latent dönem). Ancak virüs bu dönemde de vücutta çoğalmaya devam eder ve kişi farkında olmadan virüsü başkalarına bulaştırabilir.

HIV enfeksiyonu tedavi almadan ilerlerse en sonunda bağışıklık sistemi iyice zayıflar ve AIDS dönemine girilir. AIDS belirtileri yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi oldukça ciddi ve belirgindir. Kişi, sıradan bir enfeksiyonla bile baş edemez hale gelir. Uzun süren yüksek ateş, bitmeyen ishal, mantar enfeksiyonları, zayıflayan vücutta ortaya çıkan fırsatçı hastalıklar bu döneme özgüdür. Örneğin, bu evrede tüberküloz, zatürre, beyin enfeksiyonları (ensefalit), yaygın mantar hastalıkları veya bazı kanser türleri (Kaposi sarkomu, lenfoma gibi) görülebilir.

Özetle: HIV enfeksiyonunun ilk evresindeki belirtiler genellikle hafif veya genel viral enfeksiyon belirtileridir ve kendiliğinden geçebilir. Yıllar süren sessiz dönemden sonra tedavi yoksa AIDS evresinde ağır tablolar ortaya çıkar. Ancak doğru zamanda tanı konup tedaviye başlanırsa, HIV enfeksiyonu AIDS safhasına ilerlemeden kontrol altında tutulabilir.

HIV Testi Ne Zaman Yapılmalı? Nasıl Teşhis Edilir?

HIV enfeksiyonunu doğrulamanın tek yolu HIV testi yaptırmaktır. Riskli bir temastan sonra belirtileri beklemeden test yapılması önemlidir, çünkü yukarıda bahsedildiği gibi kişi uzun süre belirti göstermeyebilir. Peki, HIV testi nedir ve ne zaman yapılmalıdır?

HIV testleri, vücutta HIV’e karşı oluşan antikorları veya virüsün kendisini tespit etmeye yönelik laboratuvar testleridir. En sık kullanılan testler kanda yapılır, ancak tükürükten yapılan hızlı testler de mevcuttur. Riskli bir temas (korunmasız cinsel ilişki, şüpheli kan teması gibi) yaşandıysa, test için çok erken davranmak yanlış negatif sonuca yol açabilir. HIV’in bir kuluçka dönemi (pencere periyodu) vardır: Virüs bulaştıktan sonra vücut hemen antikor üretmez.

Genel olarak, modern 4. nesil HIV testleri (antijen/antikor kombinasyon testleri) enfeksiyondan yaklaşık 2-6 hafta sonra güvenilir sonuç verebilir. Sadece antikora bakan klasik ELISA testleri için pencere süresi biraz daha uzundur, genellikle 3-8 hafta (hatta bazı durumlarda 3 aya) kadar çıkabilir. Bu nedenle, riskli temas sonrası hemen test yaptırıp negatif sonuç alanların, kesin emin olmak için 3 ay sonrasında testi tekrarlamaları önerilir. Şüpheli temas sonrası ilk 1-4 hafta içinde ise direkt virüsü arayan PCR testleri veya p24 antijen testleri enfeksiyonu daha erken saptayabilir. En doğru yaklaşım, bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına danışarak uygun zaman aralıklarında gerekli testleri yaptırmaktır.

HIV teşhisinde kullanılan başlıca test yöntemleri ve özellikleri şöyledir:

HIV testi nerede yapılır? Günümüzde HIV testleri devlet hastaneleri, özel hastaneler, üniversite hastaneleri ve toplum sağlığı merkezleri gibi birçok sağlık kuruluşunda yapılabilmektedir. Aile hekimliklerinde de gerektiğinde HIV testi için yönlendirme yapılabilir. Test yaptırmak gizli ve gönüllülük esasına dayalıdır; sonuçlar hasta mahremiyetine uygun şekilde paylaşılır. Eğer test sonucu pozitif çıkarsa, test yapan birim bu durumu Sağlık Bakanlığı’na bildirir (bu bildirim, hastanın bilgilerini gizli tutarak istatistik ve tedavi organizasyonu amaçlıdır) ve kişi tedavi için enfeksiyon hastalıkları birimine yönlendirilir.

HIV testi ne zaman yaptırılmalı? Riskli bir temasın ardından önerilen, hemen bir doktora danışıp bir planlama yapmaktır. Genellikle:

• Temastan 2-4 hafta sonra bir kombinasyon (antijen+antikor) testi veya PCR testi,
• Temastan 6 hafta sonra tekrar bir test (antikor testi),
• Temastan 3 ay sonra son bir test, yapılması önerilir. Bu şekilde olası enfeksiyon atlanmaz. Şüpheli temastan sonra ilk birkaç gün içinde doktora başvurulursa, testten bağımsız olarak koruyucu PEP tedavisi başlanabileceğini de unutmamak gerekir (yukarıda korunma bölümünde bahsedildi).

Özetle, HIV teşhisi için en önemli nokta, riskli durum varlığında zaman kaybetmeden test yaptırmaktır. Erken tanı alan kişi, erken tedaviye başlayarak sağlığını koruyabilir ve başkalarına virüsü bulaştırma riskini en aza indirebilir.

AIDS Tedavisi Mümkün mü? Güncel Tedavi Yöntemleri

Günümüzde HIV pozitif bireyler için oldukça etkili tedavi yöntemleri mevcuttur. AIDS tedavisi denildiğinde aslında kastedilen, HIV enfeksiyonunun ilaçlarla kontrol altına alınması ve AIDS evresine ilerlemesinin önlenmesidir. HIV enfeksiyonunun kesin bir tedavisi (kür) veya koruyucu aşısı ne yazık ki hala bulunmamıştır. Yani vücuttaki HIV’i tamamen yok eden bir yöntem henüz yok. Ancak, geliştirilen ilaçlarla virüs baskı altına alınarak HIV, kronik bir hastalık haline getirilebilmiştir.

HIV tedavisinin temelini Antiretroviral Tedavi (ART) oluşturur. ART, farklı mekanizmalarla virüsün çoğalmasını engelleyen bir ilaç kombinasyonu (genellikle en az üçlü ilaç tedavisi) anlamına gelir. Tek bir ilaç kullanımı virüsü kontrol altına almada yetersiz kaldığından, birden fazla ilacın birlikte kullanılmasıyla virüsün direnç geliştirmesi engellenir ve etkinlik maksimize edilir. Bu tedavi sayesinde kandaki virüs miktarı (viral yük) çok düşük seviyelere iner, hatta standart testlerle tespit edilemez hale gelebilir. Bağışıklık sistemi güçlenir ve HIV pozitif kişi, AIDS evresine geçmeden sağlıklı bir yaşam sürebilir. Ancak bu ilaç tedavisinin ömür boyu devam etmesi gereklidir; ilaçlar bırakılırsa viral yük yeniden yükselir ve bağışıklık sistemi tekrar zayıflamaya başlar.

AIDS dönemine gelmiş bir hastada da ART uygulanarak bağışıklık sistemi kısmen toparlanabilir ve mevcut enfeksiyonlar tedavi edilebilir. Örneğin, zatürre, tüberküloz gibi oportunistik enfeksiyonlar uygun antibiyotiklerle tedavi edilirken eşzamanlı olarak HIV ilaçları verilir. Böylece hem mevcut hastalıklarla mücadele edilir hem de yenilerinin ortaya çıkması önlenir.

HIV/AIDS tedavisinde güncel yaklaşımları şöyle özetleyebiliriz:

HIV tedavisinde hedef, virüsü tamamen yok edemese de, kişinin kanındaki virüs miktarını çok düşük düzeyde tutarak bağışıklık sistemini korumaktır. Bu sayede HIV enfeksiyonu, yüksek tansiyon veya şeker hastalığı gibi kontrol altında tutulabilen kronik bir hastalık haline gelir. Uygun tedavi alan ve düzenli kontrole giden HIV pozitif bireyler, neredeyse normal bir yaşam süresi bekleyebilirler. Önemli olan ilaçların her gün aksatılmadan alınması ve doktorun önerilerine uyulmasıdır.

Diğer yandan, HIV aşısı konusunda da bilimsel çalışmalar devam etmektedir. Şu an için onaylanmış bir HIV aşısı bulunmamaktadır; ancak çeşitli aday aşılar klinik deneme aşamalarındadır.

HIV Pozitif Bireylerin Yaşam Kalitesi ve Sosyal Yaşamı

HIV pozitif tanısı almak, geçmişte ölümcül bir hastalık damgası olarak görülürdü. Oysa günümüzde, doğru tedavi ve takip ile HIV ile yaşamak mümkündür ve HIV pozitif bireyler kaliteli, üretken bir yaşam sürdürebilirler. Bu bölümde HIV pozitif kişilerin yaşam kalitesi, sosyal hayatı ve psikolojik yönleri üzerinde duracağız.

Tedaviye erişim ve düzenli takip, yaşam kalitesinin temel belirleyicisidir. ART tedavisi sayesinde HIV pozitif kişiler işlerine devam edebilir, eğitim alabilir, aile kurabilir ve toplumda aktif rol oynayabilirler. Viral yükü baskılanmış (yani kanında virüs tespit edilemeyecek kadar azalmış) bir HIV pozitif bireyin, sağlıklı bir kişiden farkı kalmaz. Üstelik bilimsel olarak da kanıtlanmıştır ki, başarılı tedavi ile virüs baskılandığında HIV’in cinsel yolla bulaşma riski yok denecek kadar azdır (bu durum slogan olarak "U=U" yani Undetectable = Untransmittable şeklinde ifade edilir). Bu bilgi, HIV ile yaşayan bireylerin sosyal ilişkilerinde daha güvende hissetmelerine yardımcı olur.

Stigma (damgalanma) ve psikososyal destek: Maalesef HIV pozitif bireyler halen toplumda önyargı ve ayrımcılıkla karşılaşabiliyor. Oysa yukarıda belirttiğimiz gibi, HIV günlük temaslarla bulaşmaz ve tedavi altında olan kişiler virüsü neredeyse hiç bulaştırmaz. Bu nedenle toplumun HIV konusunda bilinçlendirilmesi, yanlış bilgilerin düzeltilmesi çok önemlidir. HIV pozitif kişiler için de, bu önyargılarla baş etmek zor olabilir. Bir uzmandan psikolojik destek almak, destek gruplarına katılmak faydalı olabilir. Unutulmamalıdır ki HIV pozitif olmak bir suç veya utanç kaynağı değildir; sadece bir sağlık durumudur ve doğru tedavi ile yönetilir.

İş ve eğitim hayatı: HIV pozitif bireylerin çalışma ve okuma hakları yasalarla korunmaktadır. İş yerinde veya okulda HIV statüsü nedeniyle ayrımcılık yapmak yasal değildir. Tedaviyle sağlıklı kalan bireylerin iş verimliliği etkilenmez. Önemli olan, düzenli doktor randevuları ve ilaç alım programlarının aksatılmamasıdır. İş arkadaşları veya okul çevresi HIV konusunda bilinçliyse, HIV pozitif bir kişi için herhangi bir tehlike veya ekstra önlem gerekmez.

Aile ve özel hayat: HIV pozitif bireyler güvenli şekilde evlenebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Bu konuda tıbbi olanaklar oldukça ilerlemiştir. Eğer çiftlerden biri HIV pozitif diğeri negatif ise, “sersi-diskordan” çift denilen bu durumda doktor kontrolünde çocuk sahibi olmak mümkündür. Yüksek teknolojili yöntemler (örneğin tüp bebekte “sperm yıkama” teknikleri) ya da sadece pozitif eşin tedaviyle virüsü baskılandığında doğal yolla gebelik planlama gibi yöntemler kullanılabilir. HIV pozitif bir kadın hamile kaldığında, gebelik boyunca ve doğum öncesinde uygun ilaç tedavisi alırsa bebeğe virüs geçme riski %1’in altına inmektedir. Doğum genellikle sezaryen ile planlanır ve doğum sonrası bebeğe bir süre koruyucu ilaç verilir. Anne sütüyle HIV geçebileceği için de pozitif annelerin bebeklerini emzirmemesi, mama ile beslemeleri önerilir. Bu önlemlerle HIV pozitif anne-babaların sağlıklı HIV negatif çocukları olabilmektedir.

Sonuç olarak, HIV pozitif bireyler toplumun eşit ve üretken üyeleridir. Enfeksiyonlarını kontrol altında tuttukları sürece, başkalarından farklı özel bir bakım gerektirmezler. Önemli olan, kişinin kendi sağlığını korumak için tedavisini aksatmaması ve gerek psikolojik gerek sosyal destek mekanizmalarından yararlanmasıdır. Toplum olarak da HIV hakkında doğru bilgilere sahip olup bu bireylere destek olmak, dışlamamak gerekir.

HIV/AIDS Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

HIV pozitif ne demektir?

HIV pozitif, kişinin vücudunda HIV virüsünün bulunduğu anlamına gelir. Bir HIV testi sonucunun pozitif çıkması, o kişinin HIV ile enfekte olduğunu gösterir. Bu durum, kişinin bağışıklık sisteminin etkilenmeye başladığı anlamına gelse de hemen AIDS olduğu anlamına gelmez. HIV pozitif birey, uygun tedavi alarak virüsün çoğalmasını durdurabilir ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilir. Yani HIV pozitiflik, virüs taşıyıcısı olma durumudur; erken dönemde kişi kendini sağlıklı hissedebilir ancak tedavi almazsa yıllar içinde AIDS evresine ilerleyebilir.

HIV enfeksiyonu belirtileri kendini ne zaman gösterir?

HIV bulaştıktan sonra belirtilerin ortaya çıkması kişiden kişiye değişir. Genellikle enfeksiyonu takip eden 2-4 hafta içinde bağışıklık sistemi virüse karşı ilk reaksiyonunu verir ve akut enfeksiyon belirtileri denilen grip benzeri şikâyetler görülebilir (ateş, boğaz ağrısı, döküntü, lenf bezlerinde şişme gibi). Bu belirtiler çoğu zaman 1-2 hafta içinde geçer. Bazı kişilerde bu erken dönem belirtiler fark edilmeyebilir veya hiç olmayabilir. Ardından gelen sessiz dönem boyunca (tedavi yoksa ortalama 5-10 yıl) kişi herhangi bir belirti yaşamayabilir. AIDS evresine geçildiğinde ise ciddi ve belirgin belirtiler ortaya çıkar. Özetle, HIV enfeksiyonu sonrası belirtiler birkaç hafta içinde çıkabileceği gibi, hiç belirti vermeden yıllarca sessiz kalabilir. Bu yüzden riskli temas yaşayan birinin belirtileri beklemeden test yaptırması önemlidir.

Riskli bir temastan sonra HIV testi ne zaman yapılmalı?

Riskli bir durum yaşadıysanız (korunmasız cinsel ilişki, şüpheli kan teması gibi), HIV testi için çok uzun süre beklememek ama çok da erken test yapıp yanlış negatif almamak önemlidir. Genel öneri: Temastan yaklaşık 3-4 hafta sonra ilk testi yaptırmaktır (daha erken dönemde yapılacaksa kombine antijen/antikor testi veya PCR tercih edilebilir). Bu ilk test negatif çıkarsa, 6. haftada veya 8. haftada testi tekrarlamak ve son olarak 3. ayda bir test daha yapmak önerilir. Çünkü bağışıklığın virüse karşı antikor üretmesi kişiden kişiye değişebilir; bazen 4. haftada, bazen 6-8. haftada, nadiren 3. ayda antikor oluşur. Üç ay sonunda yapılan test negatif ise, o temas sonucu HIV bulaşmamış diyebiliriz. Eğer ilk testiniz pozitif çıkarsa, doğrulama testleriyle sonuç kesinleştirilir ve hemen tedavi planlamasına geçilir. Unutmayın, şüpheli bir temastan sonra belirtileri beklemek yerine uygun zamanda test yaptırmak erken teşhis ve tedavi şansı sağlar.

HIV/AIDS’in kesin bir tedavisi veya aşısı var mı?

Maalesef günümüzde HIV enfeksiyonunu tamamen ortadan kaldıran kesin bir tedavi (kür) henüz bulunmamıştır. Yani vücuda yerleşen HIV’i tümüyle yok eden bir ilaç tedavisi veya yöntem şu an için mevcut değil. Benzer şekilde, HIV’e karşı koruyacak bir aşı da henüz kullanımda yoktur (araştırmalar devam etmektedir, ancak başarılı bir aşı adayına ulaşılmış değil). Bununla birlikte, mevcut antiretroviral ilaçlarla HIV kontrol altına alınabilen kronik bir hastalık haline gelmiştir. Bu ilaçlar sayesinde HIV pozitif bireylerin bağışıklık sistemi korunur, AIDS evresine geçiş durdurulur ve bu kişiler uzun bir yaşam sürebilir. Özetle, HIV enfeksiyonunda “tamamen iyileşme” sağlayan bir tedavi olmasa da ömrün normal devam etmesini sağlayan etkili tedaviler vardır. Bu tedavilere mümkün olduğunca erken başlamak, başarı şansını artırır.

HIV pozitif bir anne bebeğini emzirebilir mi?

HIV, anne sütü aracılığıyla bebeğe bulaşabileceği için HIV pozitif annelerin bebeklerini emzirmemeleri önerilir. HIV pozitif bir anne, gebelik süresince ve doğumda doktor kontrolünde ilaç tedavisi alarak bebeğine virüsün geçme riskini büyük oranda azaltabilir. Doğum genellikle sezaryen ile gerçekleştirilir ve bebek doğar doğmaz koruyucu tedaviye başlanır. Bu önlemler sayesinde bebeğin HIV pozitif olma ihtimali çok düşüktür. Ancak doğumdan sonra emzirme yoluyla virüs bulaşabileceği için, anne sütü yerine mama ile beslenme tercih edilmelidir. Dünya Sağlık Örgütü, güvenli alternatif beslenme imkanı olan durumlarda HIV pozitif annelerin emzirmemesini tavsiye etmektedir. Eğer annenin durumu ve yaşadığı ortam mama ile beslenmeye elverişli değilse, bazı özel durumlarda doktorlar gözetiminde emzirme düşünülebilir; ancak bu durumda bile bebeğin ve annenin düzenli tedavi altında olması gerekir. Kısacası, ideal koşullarda HIV pozitif bir annenin emzirmemesi en güvenli seçenektir.

HIV/AIDS tanı ve tedavisi için hangi doktora başvurulmalı?

HIV ve AIDS tanı ve tedavisi ile ilgilenen uzmanlık dalı Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji bölümüdür. Şüpheli bir temas sonrası test yaptırmak veya HIV pozitif tanısı alındıysa takip ve tedavi için bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurmak gerekir. Enfeksiyon hastalıkları uzmanları, HIV enfeksiyonunun seyrini, tedavi protokollerini ve olası yan etkileri yönetme konusunda uzman kişilerdir. Tedavi sürecinde gerek duyulduğunda diğer branşlarla (örneğin cilt sorunları için dermatoloji, akciğer problemleri için göğüs hastalıkları, vb.) iş birliği yapılabilir. Ancak ilk durak ve ana takip merkezi enfeksiyon hastalıkları kliniğidir. Ayrıca HIV pozitif bireylerin tedavisi, Türkiye’de belirli merkezlerde ücretsiz olarak Sağlık Bakanlığı tarafından da takip edilmekte, ilaçları temin edilmektedir. Dolayısıyla, böyle bir durumda çekinmeden bir üniversite hastanesinin veya tam teşekküllü bir devlet hastanesinin enfeksiyon hastalıkları polikliniğine başvurulmalıdır.

Sonuç

HIV enfeksiyonu ve AIDS hakkında doğru bilgi sahibi olmak, hem korunma hem de erken tanı açısından hayat kurtarıcıdır. HIV nedir, nasıl bulaşır ve nasıl korunulur sorularının cevaplarını bilmek herkes için önemlidir. Eğer HIV pozitifseniz, bunun artık yönetilebilir bir durum olduğunu unutmayın; tedavinizi aksatmayarak ve doktor kontrollerinizi düzenli yaparak sağlıklı bir yaşam sürdürebilirsiniz. HIV negatifseniz, korunma yöntemlerine uyarak ve gereken durumlarda test yaptırarak kendinizi güvende tutabilirsiniz. Unutmayalım ki bilgi sahibi olmak, HIV/AIDS’e karşı en güçlü savunmamızdır.