Kalp Krizi Nedir? Kalp Krizinin Nedenleri ve Belirtileri

Kalp krizi, tıbbi adıyla miyokard enfarktüsü, kalp kasını besleyen koroner damarların ani olarak tıkanması sonucu ortaya çıkan hayati bir durumdur. Bu tıkanma nedeniyle kalp kası yeterli oksijen alamaz ve ilgili bölgedeki kalp hücreleri hasar görmeye başlar. Dünyada ve Türkiye’de kalp krizi, en sık görülen ölüm nedenleri arasında yer alır. Kalp krizi genellikle göğüs ağrısı, nefes darlığı, terleme gibi belirtilerle aniden ortaya çıkar ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu yazıda kalp krizi nedir, kalp krizi belirtileri ve nedenleri nelerdir, risk faktörleri ve kalp krizinden korunma yolları gibi konuları ele alacağız. Ayrıca, konuya ilişkin sıkça sorulan sorulara da yanıt bulacaksınız.

Kalp Krizi Nedir?

Kalp krizi, kalbi besleyen koroner arter isimli damarlardan birinin aniden tıkanması sonucu kalp kasının o bölgesine kan akışının durmasıdır. Genellikle bu durum, koroner damarın duvarında biriken aterosklerotik plak adı verilen yağ ve kolesterol birikintilerinin yırtılması ile oluşan pıhtı nedeniyle meydana gelir. Sonuçta kan akışı durur ve kalp kası dokusunda dakikalar içinde oksijen yetersizliğine bağlı doku ölümü (infarktüs) başlar.

Kalp krizi, aniden gelişen ve yaşamı tehdit eden bir tablo olduğu için erken müdahale hayat kurtarıcıdır. Damar tıkanıklığı ne kadar kısa sürede açılırsa kalp kası hasarı o kadar az olur. Bu nedenle, kalp krizi belirtilerini tanımak ve hızlı davranmak büyük önem taşır. Bazı durumlarda kalp krizleri çok ani gelişirken, bazen de öncesinde vücudun verdiği bazı uyarı işaretleri olabilir. Şimdi kalp krizinin belirtilerine daha yakından bakalım.

Kalp Krizi Belirtileri

Kalp krizi geçiren kişilerde belirtiler genellikle aniden ve şiddetli şekilde ortaya çıkar. En tipik belirti, göğüs kafesi orta kısmında başlayan yoğun göğüs ağrısı ve sıkışma hissidir. Bu ağrı çoğu zaman sol kola, omuza veya çeneye doğru yayılır. Kalp krizi geçiren kişi aynı zamanda nefes darlığı, soğuk terleme, baş dönmesi veya bayılma hissi, bulantı gibi şikâyetler de yaşayabilir. Bazı kişilerde kriz anında şiddetli belirtiler görülürken, bazılarında krizi önceden haber veren hafif uyarı işaretleri olabilir. Aşağıdaki tabloda kalp krizinin erken belirtileri ile yaygın (tipik) belirtileri karşılaştırmalı olarak listelenmiştir:

Kalp krizi sırasında en sık görülen belirti göğüste hissedilen şiddetli ağrıdır. Hastalar bu ağrıyı genelde “göğsümde bir ağırlık/baskı var” şeklinde ifade eder ve ağrı çoğu zaman göğüsten kola veya boyuna yayılır. Beraberinde soğuk soğuk terleme, ciltte solukluk ve yoğun bir endişe hissi görülebilir. Kalp krizi geçiren kişi nefes darlığı çekerek “nefes alamama” hissine kapılabilir. Ayrıca bulantı, kusma, baş dönmesi ve ani halsizlik de belirtiler arasındadır. Unutulmamalıdır ki her kalp krizi geçiren kişide tüm belirtiler bir arada görülmeyebilir; özellikle şeker hastalarında veya bazı kadın hastalarda atipik belirtiler ortaya çıkabilir. Hatta sessiz kalp krizi denilen durumda, kişi ciddi bir ağrı hissetmeden de kalp krizi geçirebilir. Bu nedenle vücudunuzdaki olağan dışı belirtilere dikkat etmek ve şüpheli durumlarda vakit kaybetmeden doktora başvurmak önemlidir.

Kalp Krizinin Nedenleri

Kalp krizinin temel nedeni, kalp kasını besleyen koroner damarın tıkanmasıdır. Çoğu vakada bu tıkanma, yıllar içinde damar duvarında biriken aterosklerotik plakın (yağ ve kolesterol birikintisi) aniden yırtılarak üzerine kan pıhtısı oturması ile oluşur. Bunun sonucunda kan akışı tamamen kesilir ve birkaç dakika içinde kalp kası hücreleri hasar görmeye başlar. Koroner arter hastalığı denilen bu damar sertliği süreci, kalp krizlerinin başlıca nedenidir.

Damar tıkanıklığına yol açan plak oluşumunda ve kalp krizi geçirmede rol oynayan çeşitli faktörler vardır. Yüksek kolesterol ve trigliserit seviyeleri, yüksek tansiyon (hipertansiyon), sigara kullanımı ve diyabet gibi durumlar damarlarda plak birikimini hızlandırarak kalp krizi riskini artırır. Yoğun stres altında olmak veya aşırı egzersiz gibi tetikleyici durumlar, zaten daralmış olan bir damarda plak yırtılmasına yol açarak krizi tetikleyebilir.

Daha nadir olarak, koroner arter spazmı (kalp damarının geçici olarak büzüşmesi) da kan akışını keserek kalp krizine neden olabilir. Koroner spazm, ciddi stres, yasa dışı madde kullanımı (örneğin kokain) veya soğuk hava maruziyeti gibi nedenlerle tetiklenebilir ve altta yatan belirgin bir plak olmaksızın da kriz tablosu yaratabilir. Çok ender durumlarda, kalp damarının duvarında yırtılma veya travma, ya da ağır hipoksi (kandaki oksijen azlığı) da kalp kriziyle sonuçlanabilir. Ancak bunlar nadir görülen özel durumlardır.

Özetle, kalp krizinin asıl nedeni kalp damarının tıkanmasıdır. Şimdi bu tıkanmaya zemin hazırlayan risk faktörlerini inceleyelim.

Kalp Krizi Risk Faktörleri

Kalp krizi için risk faktörleri, bir kişide kalp hastalığı ve damar tıkanıklığı gelişme olasılığını artıran özelliklerdir. Bazı risk faktörleri değiştirilemez iken, birçoğu yaşam tarzı ile ilgilidir ve kontrol edilebilir. Risk faktörlerini değiştirilemez ve değiştirilebilir olarak iki grupta ele alabiliriz:

Değiştirilemez Risk Faktörleri

• Yaş: İlerleyen yaşla birlikte kalp krizi riski artar. Özellikle erkeklerde 45 yaş üzeri, kadınlarda 55 yaş üzeri dönemlerde risk belirginleşir.
• Cinsiyet: Erkeklerde kalp krizi görülme sıklığı, kadınlara oranla orta yaşlara kadar daha yüksektir. Kadınlarda risk, menopoz sonrasında erkeklere yaklaşır.
• Aile öyküsü (Genetik yatkınlık): Birinci derece akrabalarında (anne, baba, kardeş) erken yaşta kalp krizi veya koroner arter hastalığı öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir. Genetik faktörler, damar yapınızı ve kolesterol metabolizmanızı etkileyerek kalp krizi geçirme olasılığını artırabilir.
• Önceden kalp-damar hastalığı öyküsü: Daha önce kalp krizi geçirmiş olmak veya damar tıkanıklığına bağlı başka sorunlar (ör. inme) yaşamış olmak, yeni bir kalp krizi riskini yükseltir. Benzer şekilde, kadınlarda gebelikte preeklampsi yaşamış olmak ilerleyen yıllarda kalp hastalığı riskini artıran bir faktördür.

Değiştirilebilir Risk Faktörleri

• Sigara ve tütün kullanımı: Sigara içmek, kalp krizi için en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigara dumanı damarlara zarar vererek plak oluşumunu hızlandırır ve pıhtılaşma eğilimini artırır. Aynı zamanda pasif içicilik de kalp krizi riskini yükseltir.
• Yüksek tansiyon (hipertansiyon): Kan basıncının yüksek olması, damar duvarında hasara ve sertleşmeye yol açar. Kontrolsüz yüksek tansiyon, kalp krizine zemin hazırlar.
• Yüksek kolesterol: Kanda LDL (kötü) kolesterol seviyesinin yüksek, HDL (iyi) kolesterolün düşük olması damar içinde yağ plaklarının birikmesine neden olur. Ayrıca yüksek trigliserit düzeyleri de risk faktörüdür.
• Diyabet (Şeker hastalığı): Diyabet, damar yapısını bozarak ve kolesterol yüksekliğini tetikleyerek kalp damarlarında tıkanma riskini ciddi oranda artırır. Şeker hastalarında kalp krizi belirtileri de fark edilmeyebilir, bu yüzden diyabetik kişiler riskin farkında olmalıdır.
• Obezite (Şişmanlık): Aşırı kilo, yüksek tansiyon, diyabet ve yüksek kolesterol gibi diğer risk faktörlerini de beraberinde getirir. Obez kişilerde kalp krizi geçirme olasılığı daha yüksektir. Özellikle karın bölgesinde yağlanma (abdominal obezite) risk göstergesidir.
• Hareketsiz yaşam: Düzenli fiziksel aktivite yapmamak, kalp damar sağlığı için olumsuz bir faktördür. Egzersiz eksikliği obeziteye yatkınlığı artırır, tansiyon ve kolesterolün yükselmesine katkı sağlar.
• Sağlıksız beslenme: Aşırı yağlı, tuzlu ve işlenmiş gıdalardan zengin, sebze-meyveden fakir bir beslenme tarzı damar sertliğini hızlandırır. Sağlıksız beslenme obeziteye ve yüksek kolesterol-tansiyon değerlerine yol açarak dolaylı yoldan kalp krizi riskini artırır.
• Aşırı alkol kullanımı: Yüksek miktarda ve sık alkol tüketimi kan basıncını yükseltir ve kalp kasına zarar verebilir. Ayrıca trigliserid seviyelerini artırarak damarları olumsuz etkiler. (Öte yandan düşük miktarda alkolün koruyucu etkisi olabileceğine dair görüşler olsa da, genel olarak alkolün sınırlı tüketilmesi önerilir.)
• Stres ve psikososyal faktörler: Kronik stres, anksiyete, depresyon gibi durumlar kalp sağlığını olumsuz etkileyebilir. Stres hormonları damarların büzüşmesine, tansiyonun yükselmesine ve ritim bozukluklarına yol açabilir. Yoğun stres altındaki bireylerde kalp krizi daha sık görülebilir.
• Diğer hastalıklar: Metabolik sendrom (insülin direnci, yüksek tansiyon, obezite ve kolesterol bozukluğunun bir arada olması) kalp krizi riskini çok yükseltir. Ayrıca kronik böbrek hastalığı, otoimmün hastalıklar (örneğin romatoid artrit, lupus gibi) gibi durumlar da damar sağlığını etkileyerek riski arttırabilir.

Görüldüğü gibi pek çok risk faktörü yaşam tarzımıza ve sağlık alışkanlıklarımıza bağlıdır. Sevindirici olan, değiştirilebilir risk faktörlerinin yönetimi ile kalp krizi geçirme olasılığını önemli ölçüde azaltmanın mümkün olmasıdır. Bir sonraki bölümde, kalp krizinden korunmak için neler yapabileceğimizi ele alacağız.

Kalp Krizinden Korunma Yolları

Kalp krizini tamamen önlemek her zaman mümkün olmasa da riskinizi büyük ölçüde azaltabilirsiniz. Özellikle değiştirilebilir risk faktörlerini kontrol altına alarak kalp damarlarınızı korumanız mümkün. İşte kalp krizini önleyici yaşam tarzı önerileri ve korunma yolları:

• Sigara kullanmayın: Eğer sigara içiyorsanız, bırakmak kalbinize yapacağınız en büyük iyiliklerden biridir. Sigara ve tütün ürünlerinden uzak durarak kalp krizi riskinizi ciddi oranda düşürebilirsiniz. Pasif içicilikten de kaçının.
• Sağlıklı beslenin: Damar dostu bir beslenme planı uygulayın. Bol sebze, meyve, tam tahıl, kuru baklagil ve omega-3 yönünden zengin balık tüketin. Aşırı tuz, şeker ve doymuş yağ içeren işlenmiş gıdalardan kaçının. Kırmızı eti sınırlı, beyaz et ve zeytinyağı gibi sağlıklı yağları kararında tüketin. Akdeniz diyeti tarzı beslenme kalp sağlığı için önerilen bir modeldir.
• Düzenli egzersiz yapın: Haftanın en az 3-4 günü, toplamda haftada en az 150 dakika orta düzeyde (tempolu yürüyüş gibi) aerobik egzersiz yapmaya çalışın. Fiziksel olarak aktif olmak, kalp damar sisteminizi güçlendirir, tansiyonunuzu ve kilonuzu kontrol altında tutmanıza yardım eder. Yeni egzersize başlayacaksanız doktorunuza danışarak kendinize uygun bir program belirleyin.
• Kilonuzu kontrol altında tutun: Boyunuza uygun sağlıklı bir vücut kitle indeksi (VKİ) aralığında kalmaya çalışın. Dengeli beslenme ve egzersizle fazla kilolarınızı verin. Özellikle karın bölgesindeki yağları azaltmaya odaklanın. Sağlıklı kilo, kalp krizini önlemede önemli bir adımdır.
• Kan basıncı ve kan şekeri kontrolü: Tansiyon ve kan şekeri değerlerinizi düzenli olarak takip edin. Yüksek tansiyonunuz veya diyabetiniz varsa, doktorunuzun önerdiği tedavi planına uyun ve ilaçlarınızı düzenli kullanın. Tansiyon ve şekerin kontrol altında olması, damar hasarını önleyerek kalp krizi riskini azaltır.
• Kolesterolünüzü düşürün: Doktor kontrolünde kan yağlarınızı ölçtürün. Yüksek kolesterol sorununuz varsa diyet, egzersiz ve gerekirse kolesterol düşürücü ilaçlar (statin gibi) kullanarak LDL kolesterolünüzü hedeflenen seviyelere indirin. Sağlıklı beslenme ve egzersiz HDL (iyi kolesterol) düzeyinizi yükseltmeye de yardımcı olacaktır.
• Stresi yönetin ve yeterli dinlenin: Kronik stresi azaltmak için hayatınıza gevşeme teknikleri ekleyin. Yoga, meditasyon, hobi edinme veya profesyonel destek alma gibi yöntemlerle psikolojik stresinizi yönetin. Ayrıca düzenli ve yeterli uyku uyumaya özen gösterin (genellikle gecede 7-8 saat). Kaliteli uyku, kalp sağlığı için önemlidir; uykusuzluk hem tansiyonu hem de hormonları etkileyerek kalbinizi yorabilir.
• Alkolü ölçülü tüketin: Eğer alkol alıyorsanız, aşırıya kaçmayın. Erkekler için günde 2, kadınlar için günde 1 kadehten fazla alkollü içecek tüketmemek genel olarak önerilir. Aşırı alkolün kalbe zarar verebileceğini unutmayın. Hiç alkol kullanmamak ise en düşük riskli seçenektir.
• Düzenli sağlık kontrolleri yapın: Özellikle 40 yaş üstündeyseniz veya ailede kalp hastalığı öyküsü varsa, düzenli doktor kontrollerinizi ihmal etmeyin. Rutin muayeneler ve tetkikler (kolesterol, kan şekeri ölçümü, EKG, efor testi gibi) olası sorunları erken saptamaya yardımcı olur. Erken tespit edilen hipertansiyon, diyabet gibi sorunlar uygun şekilde tedavi edilerek kalp krizi önlenebilir.

Bu önlemleri hayatınıza dahil ettiğinizde kalp damar sağlığınızı önemli ölçüde korumuş olursunuz. Unutmayın, kalp krizi büyük ölçüde önlenebilir bir hastalıktır ve yapacağınız küçük değişiklikler uzun vadede kalp sağlığınıza yatırım demektir.

Sıkça Sorulan Sorular

Kalp Krizi Anında Ne Yapılmalıdır?
Kalp krizi belirtileri başladığında yapılacak en önemli şey, hemen tıbbi yardım çağırmak (112’yi aramak) ve en kısa sürede bir hastaneye ulaşmaktır. Kişi efor sarf etmeden, mümkünse oturur pozisyonda dinlenmeli ve etrafındakileri durumundan haberdar etmelidir. Eğer yalnızsa, kapıyı açmak gibi kurtarma ekiplerinin erişimini kolaylaştıracak önlemleri alması faydalı olur. Aspirin hapı varsa veya ambulans yönlendirdiyse, çiğneyerek bir aspirin almak pıhtıyı küçültebilir (ancak bu, tıbbi yardımın yerine geçmez). Kalp krizi geçiren kişi bilincini kaybederse, etraftakiler temel yaşam desteği (kalp masajı gibi) uygulamaya başlamalı ve sağlık ekipleri gelene kadar sürdürmelidir.

Kalp Krizi Ne Kadar Sürer?
Kalp krizinin süresi, krizin şiddetine ve müdahaleye bağlı olarak değişebilir. Göğüs ağrısı genellikle 20 dakikadan uzun sürer ve dinlenmekle geçmez; bazı vakalarda ağrı ve diğer belirtiler birkaç saat devam edebilir. Erken tıbbi müdahale ile tıkanan damar açılırsa ağrı daha kısa sürede sonlanır. Ancak müdahale gecikirse, kalp kası hasarı ilerledikçe belirtiler de saatlerce sürebilir. Özetle, kalp krizi belirtileri birkaç dakika ile birkaç saat arasında değişebilen bir süre boyunca devam edebilir. Her durumda, bu belirtiler ortaya çıktığında zaman kaybetmeden acil yardım almak kritik önemdedir.

Kalp Krizi Ağrısı Nereye Vurur?
Kalp krizi sırasında hissedilen ağrı genellikle göğüs merkezinde başlar. Bir baskı, sıkışma veya yanma şeklinde tarif edilen bu ağrı çoğu zaman sol kola doğru yayılır. Ayrıca sol omuz, boyun, çene ve sırt bölgesine vurabilir. Bazı kişilerde ağrı mide üst bölgesinde (böyle mide ağrısı veya hazımsızlık zannedilebilir) veya her iki kolda birden hissedilebilir. Klasik olarak sol kol ağrısı daha sık görülse de, sağ kol, boyun veya çenede tek başına hissedilen ağrı da kalp krizine işaret edebilir. Bu nedenle, özellikle göğüste başlayan ve yukarıda sayılan bölgelere vuran bir ağrı hissedildiğinde kalp krizi olabileceği düşünülerek acil değerlendirme yapılmalıdır.

Sessiz Kalp Krizi Nedir? Belirtileri Nelerdir?
Sessiz kalp krizi, kişide tipik göğüs ağrısı gibi belirgin şikâyetlere neden olmayan, fark edilmeden geçirilmiş kalp krizi anlamına gelir. Bu durumda kişi bir kriz geçirdiğinin hemen farkında olmayabilir. Sessiz kalp krizinin belirtileri genellikle çok hafif veya belirsizdir. Örneğin, birkaç gün süren normalden farklı bir yorgunluk, kısa süreli nefes darlığı atakları, göğüste hafif bir rahatsızlık hissi, soğuk terleme veya hafif çene ya da sırt ağrısı gibi şikâyetler sessiz kalp krizinin işaretleri olabilir. Kişi bunları önemsemeyip rutin bir rahatsızlık sanabilir. Sessiz kalp krizleri özellikle diyabetli hastalarda daha sık görülür, çünkü diyabet sinir hasarı nedeniyle ağrı hissini azaltabilir. Sessiz bir kalp krizi geçirilmiş olsa bile kalpte hasar oluşabileceği için, sonradan yapılan EKG veya kalp ultrasonu (eko) gibi tetkiklerde bu durum tespit edilebilir. Bu yüzden, açıklanamayan belirtiler yaşayan kişilerin doktora başvurması önemlidir.

Kadınlarda Kalp Krizi Belirtileri Farklı mıdır?
Evet, kadınlarda kalp krizi belirtileri erkeklere göre biraz farklı seyredebilir ve bazen daha hafif veya atipik olabilir. Erkeklerde sıklıkla görülen şiddetli göğüs ağrısı, kadınlarda her zaman belirgin olmayabilir. Kadınlar kalp krizi sırasında veya öncesinde şu belirtileri daha sık yaşayabilir:

• Alışılmadık yorgunluk ve halsizlik (krizden günler önce başlayabilir),
• Uyku bozuklukları veya sebepsiz anksiyete,
• Nefes darlığı, hafif eforla bile çabuk yorulma,
• Çene, boyun veya sırt ağrısı (göğüs ağrısı olmadan da ortaya çıkabilir),
• Mide bulantısı, hazımsızlık veya mide ağrısı.

Elbette kadınlarda da göğüs ağrısı görülebilir, ancak yukarıdaki belirtiler bazen göğüs ağrısından daha ön planda olabilir. Bu durum, kadınlarda kalp krizinin başka rahatsızlıklarla karıştırılmasına yol açabilir. Sonuç olarak, kadın olsun erkek olsun, özellikle risk faktörleri varsa vücuttaki bu olağandışı belirtilere dikkat etmek ve gerektiğinde doktora başvurmak gerekir.

Hafif Geçirilen (Küçük) Kalp Krizi Tehlikeli midir?
Halk arasında “hafif kalp krizi” olarak bahsedilen, kalp kasının küçük bir bölümünü etkileyen daha az şiddetli krizler de olabilir. Belirtiler nispeten hafif olsa bile, böyle bir kalp krizi yine de ciddiye alınmalıdır. Çünkü kalpte bir kez hasar oluşmuştur ve bu durum gelecekte daha büyük bir kalp krizi riskinin arttığı anlamına gelir. Hafif geçirilen bir kriz sonrasında kalp kasında zayıflama (kalp yetmezliği) veya ritim bozuklukları gelişebilir. Bu nedenle “küçük” bir kalp krizi geçiren kişilerin mutlaka kardiyoloji uzmanı takibinde olması, önerilen tedavilere (ilaçlar, gerekirse stent/bypass gibi) uyması ve yaşam tarzı önlemlerini eksiksiz uygulaması gerekir. Unutmayın, herhangi bir kalp krizi hafif de olsa bir uyarı niteliğindedir ve ikinci bir kalp krizini önlemek için tüm önlemler alınmalıdır.

Sonuç

Kalp krizi hakkında temel bilgiler, belirtiler, nedenler ve korunma yöntemleri bu şekildedir. Kendi sağlığınız veya yakınlarınız için bu bilgileri dikkate alarak risk faktörlerinizi kontrol altına almanız, olası bir kalp krizini önlemede büyük rol oynayacaktır. Eğer siz veya bir yakınınız kalp krizi belirtileri deneyimliyorsa, tereddüt etmeden acil tıbbi yardım almayı unutmayın. Sağlıklı günler dileriz.