Kolonoskopi Temiz Çıkarsa, Tarama Aralığı Uzatılabilir mi ve Kanser Riski Ne Kadar Azalır?

Kolorektal kanser taramasında negatif kolonoskopi sonuçlarının, yeniden tarama aralıklarının 10 yıldan daha uzun süreye uzatılması önerisini destekleyen bulgular, 27 Kasım 2024'te JAMA Oncology’de yayımlanan bir çalışmayla ortaya konmuştur. Knudsen ve arkadaşları, düşük risk profiline sahip bireyler için bu önerinin özellikle dikkate değer olduğunu belirtmiştir.

• Kolonoskopi Nedir? Kolonoskopi Neden ve Nasıl Yapılır?

---

Kolonoskopi testi, hem erkek hem kadınlara 45 yaşından sonra önerilmektedir. Bu tarama yöntemi, kolon ve rektumun (kalın bağırsak) iç kısmını görüntülemeyi mümkün kılar. Kolonoskopi, doktorların şu amaçlar için kullandığı en etkili yollardan biridir:

• Kolonda polip aramak
• Bağırsak şikayetlerinin nedenini belirlemek
• Kolon ve rektum kanser taraması / erken tanı

---

Güncel JAMA Çalışmasının Detayları

Bu ABD kohort çalışması, hemşirelik ve sağlık profesyonelleri arasından üç ileriye dönük ABD popülasyon tabanlı kohorttan (Nurses’ Health Study, Nurses’ Health Study II, ve Health Professionals Follow-up Study) elde edilen verileri kullanmıştır. Takip dönemi 1988 ve 1991 yıllarında başlayıp 2020 yılına kadar sürmüştür. Ayrıca, genel ABD popülasyonu ile risk profili dağılımını karşılaştırmak için 1 Ocak 2017 ile 31 Aralık 2018 tarihleri arasındaki National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) verileri kullanılmıştır.

Toplamda 195.453 katılımcı (ortanca yaş: 44; %81 kadın) takip edilmiş, medyan takip süresi 12 yıl (interkuartil aralık: 6–20 yıl) olmuştur. Negatif kolonoskopi tarama sonuçlarına sahip 81.151 bireyden 394‟ü kolorektal kanser geliştirmiş, 167‟si bu hastalıktan ölmüştür. Tarama kolonoskopisi yaptırılmayan 114.302 birey arasında ise 2.229 kişi kolorektal kanser geliştirirken, 637 kişi bu nedenle hayatını kaybetmiştir.

---

Bulguların Anlamı

Negatif kolonoskopi sonuçlarının, 20 yıllık takip boyunca kolorektal kanser insidansında (tehlike oranı [HR] = 0,51; %95 güven aralığı [CI]: 0,44–0,58) ve kolorektal kanser mortalitesinde (HR = 0,56; %95 CI: 0,46–0,70) düşüş ile tutarlı bir şekilde ilişkili olduğu gösterilmiştir.

Negatif kolonoskopi sonuçlarına sahip bireylerde, 10 yıllık kümülatif kolorektal kanser insidansının yüksek risk skoru olanlarda %0,78 olarak belirlendiği, bu orana orta risk skoru olanlarda 16 yıl, düşük risk skoru olanlarda ise 25 yıl sonunda ulaşıldığı tespit edilmiştir.

---

Kolorektal Kanserler için Düşük ve Yüksek Riskli Kişiler Kimlerdir?

Kolorektal kanser için düşük ve yüksek risk profilleri, bireylerin kanser geliştirme olasılığını etkileyen faktörlere göre belirlenir. Risk profillerinin tanımında genetik, çevresel, yaşam tarzı ve tıbbi geçmiş unsurları dikkate alınır.

Düşük Risk Profili

• Aile Öyküsü: Ailede kolorektal kanser veya adenomatöz polip öyküsünün olmaması.
• Yaş: Genellikle 50 yaşın altındaki bireyler (ancak bu yaş sınırı klinik rehberlere göre değişebilir).
• Yaşam Tarzı Faktörleri:
  • Sağlıklı ve dengeli beslenme (yüksek lif, düşük kırmızı ve işlenmiş et tüketimi).
  • Fiziksel olarak aktif bir yaşam tarzı.
  • Aşırı alkol tüketiminin olmaması ve sigara kullanmaması.
• Tıbbi Geçmiş:
  • Daha önce bağırsak hastalığı (örneğin, inflamatuvar bağırsak hastalığı) geçirmemiş olmak.
  • Negatif kolonoskopi veya temiz bir tarama geçmişine sahip olmak.
  • Adenomatöz veya hiperplastik poliplerin olmaması.
• Diğer Faktörler: Vücut kitle indeksinin (VKİ) normal aralıklarda olması ve diyabet öyküsünün bulunmaması.

Yüksek Risk Profili

• Genetik Faktörler:
  • Lynch sendromu (Herediter Nonpolipozis Kolorektal Kanser - HNPCC) veya Ailevi Adenomatöz Polipozis (FAP) gibi kalıtsal kanser sendromları.
  • Ailede birinci derece akrabalarda (ebeveyn, kardeş) kolorektal kanser veya adenomatöz polip öyküsü.
• Yaş: 50 yaş ve üzerindeki bireyler (bazı rehberler 45 yaşı risk artışı için sınır kabul eder).
• Tıbbi Geçmiş:
  • Daha önce kolorektal kanser geçirmiş olmak.
  • İltihaplı bağırsak hastalıkları (örn. Crohn hastalığı veya ülseratif kolit) tanısı.
  • Daha önce kolonoskopide adenomatöz poliplerin tespit edilmesi.
• Yaşam Tarzı Faktörleri:
  • Yüksek oranda kırmızı ve işlenmiş et tüketimi.
  • Sigara ve aşırı alkol kullanımı.
  • Sedanter bir yaşam tarzı.
• Diğer Faktörler: Aşırı kilo veya obezite, diyabet varlığı, düşük D vitamini düzeyleri.

Risk Faktörlerinin Yönetimi

• Düşük Riskli Bireyler: Tarama aralıkları daha uzun tutulabilir (örneğin, 10 yıl).
• Yüksek Riskli Bireyler: Daha sık tarama yapılması, genetik testlerin değerlendirilmesi ve yaşam tarzı değişiklikleri önerilir. Bu bireylerde tarama 40 yaş veya daha erken başlayabilir.

Bu tanımlar genel bir rehber sunar, ancak her bireyin risk değerlendirmesi, kişisel ve aile geçmişine göre özelleştirilmelidir.

---

---

Sonuçların Yorumu

Bu çalışma, negatif kolonoskopi tarama sonuçlarının önemi ve bu sonuçların hasta-hekim karar paylaşımına etkisini vurgulamaktadır. Bulgular, düşük risk profiline sahip bireyler için, yeniden tarama aralıklarının mevcut 10 yıllık önerilerden daha uzun bir süreye uzatılabileceğini göz önüne almanın mümkün olduğuna işaret etmektedir. Bu durum, tarama stratejilerinde bireyselleştirilmiş yaklaşımların uygulanması için bir temel oluşturmaktadır.

Ayrıca, kolorektal kanser risk faktörlerini yeniden tarama kararlarında dikkate almanın hayati önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Risk profillerine dayalı olarak tarama sürelerini şekillendirmek, gereksiz tarama sıklığından kaçınılmasını ve tarama kaynaklarının daha etkin kullanılmasını sağlayabilir. Bu bulgular, bireysel risk değerlendirmelerinin tarama programlarının ayrılmaz bir parçası olması gerektiğine dair önemli bir kavram kanıtı sunmaktadır.