Aşırı yeme, çoğu zaman insanların fazla kilolu ya da obez olmasının tek nedeni olarak gösterilir. Birçok insan bunun tamamen iradeye bağlı bir davranış olduğunu düşünmektedir. Yeme davranışı, tıpkı uyumak gibi, biyolojik süreçler tarafından yönlendirilir. Bu nedenle, aşırı yemenin iradenizle ilgili olduğunu söylemek çok basit görünebilir. Ancak başka etmenler olabilir mi?

Stres hormonu olarak bilinen kortizol

Çalışmalar, stresli olduğumuzda veya gerginlik dolu zamanlarda vücudumuzun kortizol üretimini arttırdığını göstermiştir. Kortizol, vücutta adrenal (böbrek üstü) bezlerde doğal olarak üretilen hormonlardan biridir. Stres tepkisindeki rolü nedeniyle genellikle stres hormonu olarak adlandırılır.

Kortizol ve kortizon aynı mı?

Kortizon ise kortizolün dışarıdan alınan sentetik bir formudur. Kortizon ilaçları kortizolün etkisini taklit eder. Her ikisi de glukokortikoidler adı verilen bir hormon sınıfına ait olan steroid hormonudur. Steroid ilaçları hap, krem veya sıvı halde olmak üzere pek çok formda kullanılabilir. Kortizon ve kortizol vücut ağırlığına nasıl etki eder ve bununla baş etmenin yolları nedir gelin birlikte inceleyelim.

Kortizol ve kortizon vücudumuzu nasıl etkiler?

Kortizolün vücudunuzun stres tepkisine yardımcı olmanın yanı sıra, diğer rolleri şunlardır.

Kortizolün üretimi ve salınımı, beyindeki hipofiz bezi ve hipotalamus tarafından düzenlenir. Bu nedenle hipofiz bezini etkileyen durumlar (örneğin hipofizit), adrenal yetmezlik denilen, böbrek üstü bezinden az kortizol salınımına ve aşağıda sayılan kortizol düşüklüğü belirtilerine neden olabilir.

Artan stres zamanlarında, adrenal bezlerinizden salınır. Kalp atış hızı ve enerji seviyelerinde bir artışı tetikleyerek vücudunuzu potansiyel olarak zararlı bir duruma hazırlar. Bu yanıt normal olsa da kortizoldeki sürekli yükselmeler olumsuz yan etkilere neden olabilir.

Belirli seviyelerde kortizol vücut için gereklidir ancak bazı durumlarda doktorunuz sizden kortizon kullanmanızı isteyebilir. Kortizonun vücutta yaratacağı tepki kortizolünki ile aynıdır. Tek fark biri doğal yaşamın bir parçası iken biri sentetik olarak dışarıdan alınır.

Kortizol ve kortizon yüksek çıkarsa ne olur?

Vücut ağırlığımızı etkileyen çok sayıda faktör vardır. Kortizoldeki artış veya kortizon kullanımı, aşırı yemenize neden olan suçlu olabilir.

Artan kortizol ve kortizon seviyeleri daha yüksek insülin seviyelerine neden olur. Kan şekerinizdeki ani yükseliş ve düşüşler vücudun şekerli, yağlı yiyecekler istemesine neden olur. Bu eylemlerin sonucu olarak iştahta artış yaşanabilir.

Kortizol seviyeleri yükseldiğinde veya vücuda dışarıdan kortizon alındığında aşağıdaki yan etkiler ortaya çıkabilir

  • Kilo alma
  • Yüksek tansiyon
  • Yorgunluk
  • Ruh halinde değişiklikler
  • Sinirlilik
  • İnceltici cilt
  • Konsantrasyon zorluğu
  • İnsülin direnci

Kronik stres altındayken sağlıklı beslenme alışkanlıklarını sürdürmek zor olabilir. Yapılan bir çalışmada yüksek kortizol seviyeleri ile iştah artışı arasında bir ilişki olduğu gösterildi. Buna ek olarak diğer bir çalışma yüksek kortizol yanıtının daha yüksek göbek çevresi yağlanmasına neden olduğunu gösterdi. Bunun bir nedeni, karın yağ dokumuzda diğer yağ depolama alanlarına göre daha fazla kortizol reseptörüne sahip olmamızdır. Başka bir deyişle, karınlarımızda kortizolün yağ hücrelerimize etki etmesi için dört kat daha fazla “kapı” vardır.

Kortizol hormonu eksikliğinde ne olur?

Yüksek kortizol seviyeleri kilo alımına neden olabileceği gibi, düşük seviyeler de bazı durumlarda kilo kaybına neden olabilir. En uç örnek, vücudunuzun yeterince kortizol üretmediği bir durum olan Addison Hastalığı’dır.

Düşük kortizolün en dikkat çekici belirtileri şunlardır:

  • İştah azalması ve kilo kaybı
  • Yorgunluk
  • Düşük kan şekeri
  • Tuz isteği
  • Baş dönmesi
  • Mide bulantısı, kusma ve karın ağrısı
  • Kas ve kemik ağrısı

Yüksek kortizol seviyeleri daha yaygın görünse de düşük kortizolün etkilerinin de farkında olmak önemlidir.

Kanser tedavisi gördüm ve kilo aldım – Sebebi kortizon olabilir mi?

Kanser tedavisi görüm ve kilo aldım sebebi kortizon olabilir mi

Kanser tedavilerinin (kemoterapi ilaçları ve daha nadir olarak immünoterapiler) yan etkilerini azaltmak için verilen kortizon türevi ilaçlar (örneğin Kordexa), özellikle karbonhidratlara karşı iştahı açmaktadır. Bu nedenle, erken evre kanser tedavisi gören hastaların – ki bu en sık meme kanserinde görülür – kilo almaya meyilli oldukları hesaba katılmalı, hasta eğitiminde bu durum vurgulanmalı ve hastalar diyetisyen ile erken buluşturulmalıdır... Ayrıca kanser hastaları, kendilerini sakınmak için hareketten de kaçınabilmektedir; bu da kanser hastalarında kilo alımının en önemli ikinci sebebi olarak gözükmektedir.

Yüksek kortizol ve kortizon seviyelerine bağlı kilo alımı nasıl önlenir?

Yaşamınızda yüksek kortizole potansiyel olarak katkıda bulunan birçok stres faktörü olsa da seviyelerinizi yönetmek ve kilo alımını önlemek için birkaç etkili yöntem vardır. Bunlara birlikte bir göz atalım.

Aktif kalmak

Kilo alımıyla mücadele etmenin ana yollarından biri düzenli egzersiz ve hareketli bir yaşam tarzıdır. Düzenli egzersiz yapmak stres faktörü kendini gösterdiğinde daha dirençli olmanızı sağlar.

Daha da önemlisi düzenli egzersiz yapmak mutluluğu destekleyen ve iyi hissettirebilecek endorfin hormonu salınımını uyarır. Ayrıca egzersiz sırasında yakılan kaloriler kilo kaybını ve kilo kontrolünü sağlayabilir.

Yemek yerken ve alışverişte daha dikkatli olun

Kontrolümüzün olmadığı öngörülemeyen olaylar olsa da ne yiyeceğimize karar verebiliriz. Her şeyden önce, kan şekeri seviyenizi gün boyunca dengeli ve sabit tutmak oldukça önemlidir. Çünkü kan şekeri yükselip düştüğünde kurabiye ve kekler yeşil fasulye ve yoğurttan çok daha çekici görünür. Dikkatli yemek sizi tam olarak farkında olmaya teşvik eder. Büyük bir kesitsel çalışma, sezgisel yeme uygulaması ile daha düşük vücut ağırlığı arasında bir ilişki bulmuştur.

Diyetinizde rafine şeker ve rafine yağ içeren gıdalara yer vermeyin. Gün içinde yeterince protein tükettiğinizden emin olun. Proteinlerin sindirimi uzun sürdüğü için tokluk süresini uzatmaya yardımcı olacaktır.

Bir diğer önemli nokta ise alışveriştir. Çünkü evde hangi yiyecekler varsa onu tüketiriz. Açken alışverişe çıkmamaya özen gösterin. Alışverişe çıkmadan önce liste hazırlayın ve listenin dışına çıkmayın. Böylelikle evinizde yüksek kalorili atıştırmalıklardan bulundurmazsınız. Çok acıktığınızı hissedersiniz öncelikle marul, salatalık gibi düşük kalorili gıdaları tercih edebilirsiniz.

Yeterince uyuyun

Uyku, kortizol seviyeleri ve potansiyel kilo alımı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Genellikle gözden kaçan bir değişkendir. Uyku düzeninizdeki aksaklıklar kortizol seviyelerinde sağlıksız bir artışa neden olabilir.

Bu durum zamanla metabolizmanız üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Açlık ve iştahla ilgili belirli hormonlarda artışa neden olarak kilo alımına neden olabilir. Bu nedenle, her gece yeterince uyuduğunuzdan emin olmak, sağlıklı kortizol seviyelerini korumanızı sağlayabilir.

Meditasyon yapın

Kortizol seviyelerini yönetmek için bir başka potansiyel araç meditasyondur. Meditasyonun amacı, zihninizi düşüncelerinize odaklanmak ve yeniden yönlendirmek için eğitmektir. Meditasyon yapmak, çeşitli popülasyonlarda kortizol seviyelerinde bir azalma ile ilişkilendirilmiştir. Hatta meditasyon uyku kalitenizi artırmaya bile yardımcı olabilir.

Özet ve sonuç

Kortizol, vücudunuzda kan şekerinizi kontrol etmek, iltihabı azaltmak ve metabolizmanızı düzenlemek gibi birçok temel işlevi yerine getiren önemli bir adrenal (böbrek üstü bezi) hormondur. Eksikliği ve fazlalığı istenmeyen rahatsızlıkların oluşmasına neden olabilir. Ek olarak bazı tedavilerle birlikte kortizon kullanılması gerekir. Neyse ki, yüksek kortizol ve kortizon seviyelerinin yan etkilerini yönetmek için beslenmenizle ilgili yapabileceğiniz birçok şey var.  Yukarıda bahsettiğimiz stratejileri uygulayarak kortizol ve kortizon tepkisini daha başlamadan önleyebilirsiniz. Bu durumla baş etmenin bir başka yolu bir psikolog veya diyetisyenle görüşmektir. Beslenme alışkanlıklarınızı ve duygusal sağlığınızı çift yönlü iyileştirmek kilo alımını önlemede mükemmel bir yaklaşımdır.