Mide Kanserini Önlemek Mümkün mü? Kimler Yüksek Risklidir ve Neler Yapmalı?

Mide kanseri, dünya genelinde hâlâ önlenebilir kansere bağlı yaşam kayıplarının başlıca nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor.

2022 yılı verilerine göre, dünya genelinde yaklaşık 967 bin yeni mide kanseri vakası teşhis edilmiş ve 660 bin kişi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Bu rakamlar, mide kanserinin küresel sağlık açısından önemli bir tehdit oluşturmaya devam ettiğini göstermektedir.

---

Mide Kanserinin Başlıca Nedenleri

Mide kanseri, çeşitli çevresel ve genetik faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan kompleks bir hastalıktır. Başlıca risk faktörleri şunlardır:

• Helikobakter pylori (H. pylori) enfeksiyonu: Mide mukozasında kronik inflamasyona yol açarak kanser gelişimini tetikleyebilir.

• Tuzlu ve işlenmiş gıdaların aşırı tüketimi: Nitrit ve nitrat içeren gıdalar, karsinojen bileşiklerin oluşumuna katkıda bulunabilir.

• Sigara kullanımı: Tütün ürünleri, mide kanseri riskini artıran kimyasallar içerir.

• Aile öyküsü ve genetik yatkınlık: Birinci derece akrabalarda mide kanseri öyküsü, bireysel riski yükseltir.

• Kronik gastrit ve atrofik gastrit: Mide mukozasında uzun süreli iltihaplanma, kanser gelişimine zemin hazırlayabilir.

• Obezite ve fiziksel inaktivite: Metabolik değişiklikler ve hormonal dengesizlikler, kanser riskini artırabilir.

---

Neden Mide Kanseri İçin Rutin Tarama Programı Yok?

Mide kanseri için genel topluma yönelik standart bir tarama programı bulunmamaktadır. Bunun birkaç nedeni vardır:

• Düşük Görülme Sıklığı: Bazı ülkelerde mide kanseri insidansı (sıklığı) düşüktür, bu da geniş çaplı tarama programlarının maliyet-etkinliğini azaltır.

• Tarama Testlerinin Sınırlamaları: Mevcut tarama yöntemleri (örneğin endoskopi) girişimseldir ve toplum çapında uygulanması zordur.

• Yetersiz Kanıt: Tarama programlarının genel toplumda yaşam kaybı oranını azalttığına dair yeterli kanıt bulunmamaktadır.

Ancak, yüksek risk taşıyan bireylerde (örneğin, H. pylori enfeksiyonu olanlar, aile öyküsü bulunanlar) hedeflenmiş tarama ve izlem önerilmektedir.

Rutin Tarama Programı Olan Kanser Türleri

Bazı kanser türleri için etkili tarama testleri mevcuttur ve bu testler, hastalığın erken teşhisi ve mortalitenin azaltılması açısından önemlidir:

• Meme Kanseri: Mamografi ile tarama, 40 yaş ve üzeri kadınlarda önerilmektedir.

• Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri: Pap smear ve HPV testleri, 21 yaş ve üzeri kadınlarda düzenli aralıklarla yapılmaktadır.

• Kolorektal Kanser: Kolonoskopi ve dışkı testleri, 45 yaş ve üzeri bireylerde önerilmektedir.

• Akciğer Kanseri: Yüksek risk taşıyan bireylerde düşük doz bilgisayarlı tomografi (DDBT) ile tarama önerilmektedir.

Bu tarama programları, hastalıkların erken evrede tespit edilmesini sağlayarak tedavi başarısını artırmaktadır.

---

Mide Kanseri İçin Yüksek Riskli Bireyler Kimlerdir?

Mide kanseri genellikle genel nüfusta düşük insidansa sahip olduğu için evrensel tarama önerilmez. Ancak belirli birey gruplarında risk belirgin şekilde artar ve bu kişilerde hedefe yönelik tarama ve izlem önerilmektedir.

1. Helikobakter pylori (H. pylori) Pozitif Bireyler

• H. pylori enfeksiyonu, kronik gastrit, atrofik gastrit ve intestinal metaplaziye zemin hazırlayarak mide kanseri riskini belirgin artırır.

• Özellikle uzun süreli enfeksiyon varlığı yüksek riskli kabul edilir.

2. Birinci Derece Aile Öyküsü Olanlar

• Anne, baba, kardeş gibi birinci derece akrabalarda mide kanseri öyküsü varsa, bireyin riski yaklaşık 2-3 kat artar.

3. Endemik Bölgelerden Gelen Göçmenler

• Japonya, Güney Kore, Çin, Orta ve Güney Amerika, Doğu Avrupa gibi yüksek mide kanseri insidansına sahip ülkelerden gelen bireyler, ABD ve Avrupa gibi düşük riskli ülkelere göç etmiş olsalar bile risk taşımaya devam ederler.

• Bu grup özellikle birinci nesil göçmenlerde daha belirgindir.

4. Premalign Mide Lezyonlarına Sahip Kişiler

• Kronik atrofik gastrit

• Gastrik intestinal metaplazi (GIM) – özellikle incomplete tip olanlar

• Gastrik displazi – düşük ya da yüksek dereceli
  Bu lezyonlar doğrudan mide adenokarsinomu gelişim sürecinde yer alır.

5. Genetik ve Kalıtsal Kanser Sendromları Olanlar

• Hereditary Diffuse Gastric Cancer (HDGC) – CDH1 gen mutasyonu taşıyıcıları

• Lynch Sendromu (HNPCC) – DNA tamir genlerinde mutasyon

• Peutz-Jeghers Sendromu, Juvenil Polipozis Sendromu, FAP (Adenomatöz Polipozis Koli) gibi polipozis sendromları da mide kanseri riskini artırabilir.

6. Gastrik Polipleri Olanlar (özellikle adenomatoid tip)

• Özellikle adenom tipi mide polipleri, displazi ve karsinom gelişimi açısından risk taşır.

7. Geçirilmiş Mide Cerrahisi Öyküsü Olanlar

• Özellikle parsiyel gastrektomi geçiren bireylerde kalan mide dokusunda kanser gelişme riski artar (özellikle operasyon üzerinden >15 yıl geçmişse).

---

Yüksek Riskli Bireyler için Yeni Tarama Rehberi

Özellikle yüksek riskli bireylerde zamanında yapılacak endoskopik tarama ve takip, bu ciddi hastalığın erken teşhisi ve önlenmesinde kritik rol oynuyor. 2025 yılında Amerikan Gastroenteroloji Derneği (AGA, American Gastroenterological Association), bu alandaki en güncel bilimsel gelişmeleri yansıtan güncellenmiş bir klinik uygulama rehberi yayımlayarak, doktorlara net ve uygulanabilir rehberler sundu.

Bu yazıda, AGA’nın yeni rehberi ışığında mide kanserinden korunmada tarama ve izlem protokollerini, risk faktörlerini ve güncel klinik yaklaşımları ele alıyoruz.

---

AGA, ACG ve ASGE Güçlerini Birleştirdi

AGA’nın Şubat 2025’te Gastroenterology dergisinde yayımlanan kılavuzu, Amerikan Gastroenteroloji Koleji (ACG) ve Amerikan Gastrointestinal Endoskopi Derneği (ASGE) tarafından yayımlanan diğer iki önemli belgeyle uyum içinde hazırlandı:

• Gastrik premalign durumların tanı ve yönetimine dair ACG klinik rehberi (2025)

• Üst GI endoskopi kalite göstergeleri (ACG-ASGE ortak yayını)

Bu üç önemli dokümanın eş zamanlı yayımlanması, kolon ve yemek borusu kanserinde olduğu gibi, artık mideye yönelik tarama ve izlem stratejilerinin de klinik uygulamaya girmesini mümkün kılıyor.

---

Kimler Mide Kanseri Taramasından Faydalanmalı?

AGA, ABD'de mide kanseri açısından yüksek riskli grupları şöyle tanımlıyor:

• Yüksek mide kanseri sıklığına sahip ülkelerden gelen birinci nesil göçmenler

• Ailede birinci derece akrabada mide kanseri öyküsü olanlar

• Heriditer gastrointestinal polipozis sendromları veya kalıtsal kanser sendromu taşıyıcıları

• Bazı etnik ve ırksal gruplar, özellikle Asya, Latin Amerika ve Doğu Avrupa kökenliler

---

Endoskopi, Mide Kanseri Taramasında Altın Standart

AGA’ya göre, yüksek riskli bireylerde tarama ve izlem için en uygun yöntem gelişmiş endoskopik görüntüleme sistemleriyle yapılan üst GI endoskopisidir. Bu sayede:

• Mukoza doğrudan izlenebilir

• Riskli lezyonlar (atrofi, intestinal metaplazi, displazi) tespit edilebilir

• Biyopsi alınarak histolojik evreleme yapılabilir

Yüksek çözünürlüklü beyaz ışık endoskopi, görüntü iyileştirme teknolojileri, mide mukozasının temizlik protokolleri ve uygun hava verilmesi (insuflasyon) önerilmektedir. Ayrıca, sistematik biyopsi protokolü ve görsel kayıt (fotodokumentasyon) da süreçte yer almalıdır.

---

Helikobakter pylori ile Mücadele: Birinci Basamak Koruma

Mide kanserinin en önemli risk faktörlerinden biri olan Helikobakter pylori enfeksiyonunun eradikasyonu, primer korunmada kilit role sahiptir. AGA, şu önerilerde bulunuyor:

• Yüksek riskli bireylerde H. pylori için fırsatçı tarama yapılmalı

• Pozitif bireylerin aile üyelerinde de test önerilmeli

• Eradikasyon tedavisi, endoskopik taramanın ayrılmaz parçası olmalı

---

Gastrik Biyopsi: Ne Zaman, Nasıl?

Atrofi ve/veya gastrik intestinal metaplazi (GIM) şüphesi olan bireylerde, en az 5 biyopsi alınması önerilir. Biyopsi yerleri:

• Antrum/incisura angularis

• Corpus (mide gövdesi)

Patologların, biyopsi raporlarında şu bilgileri belirtmesi önerilir:

• H. pylori varlığı/yokluğu

• Atrofi veya metaplazi şiddeti

• GIM’nin histolojik alt tipi (tam/incomplete)

Displaziler konusunda deneyimli bir gastrointestinal patologun değerlendirmesi önemlidir. Görsel veya görsel olmayan displazisi saptanan bireylerin, mide neoplazileri konusunda uzman bir merkez tarafından değerlendirilmesi önerilir.

---

Displazi ve Erken Kanser: Endoskopik Rezeksiyon

Yüksek dereceli displazi veya erken mide kanseri saptanan hastalarda, amaç:

• En blok, R0 rezeksiyon ile tümörün çıkarılması

• Doğru patolojik evreleme ve potansiyel küratif tedavi

Bu hastalarda H. pylori enfeksiyonu varsa, eradikasyon tedavisi hemen başlanmalıdır; ancak bu durum, endoskopik işlemleri geciktirmemelidir.

---

İzlem Aralıkları: Ne Sıklıkta Endoskopi?

• Atrofi, GIM veya neoplazi saptanmayan bireylerde tarama sıklığı; kişisel risk profili ve tercihlere göre belirlenmelidir.

• Şiddetli atrofi, multifokal veya inkomplete GIM varlığında ve ek risk faktörleri (örneğin aile öyküsü) varsa: Her 3 yılda bir endoskopik izlem önerilir.

• Displazi veya erken evre mide kanseri nedeniyle endoskopik rezeksiyon yapılmış bireylerde de izlem devam etmelidir.

---

2 cm Üzeri Mide Karsinoidleri: Cerrahi Zamanı

Tip 1 mide karsinoidleri genelde yavaş seyirli ve iyi huyludur. Ancak:

• 1 cm’den küçük lezyonlar genelde sadece izlenir

• 1-2 cm arası lezyonlar endoskopik olarak çıkarılabilir

• 2 cm üzeri olanlar ise metastaz riski nedeniyle cerrahiyle çıkarılmalıdır

---

Kime Tarama Yapılmalı, Kime Yapılmamalı?

Kılavuz, kişiye özel bir yaklaşım öneriyor:

• Endoskopik veya cerrahi müdahaleye uygun bireylerde tarama ve izlem yapılmalı

• Yaşam beklentisi düşük veya ciddi komorbiditeleri olan bireylerde ise tarama bırakılmalı

Ayrıca, sağlık eşitsizliklerinin giderilmesi amacıyla, tütün kullanımı, yüksek tuzlu/gıda katkılı beslenme ve sağlık hizmetine erişim eksikliği gibi modifiye edilebilir risk faktörlerinin de ele alınması gerektiği vurgulanıyor.

---

Sonuç: Tarama Politikalarında Yeni Bir Dönem

Bu güncellenmiş rehber, sadece mide kanserin önlenmesi değil, aynı zamanda mide poliplerin tanı ve yönetimi için de pratik bir çerçeve sunuyor.

Mide polipleri genelde asemptomatik (belirtisiz) ve tesadüfen saptanır. Ancak doğru yönetim için uygun örnekleme, doğru sınıflama ve risk faktörlerinin iyi anlaşılması şart.