Beklentisel yas, ölümden önce ortaya çıkan yas, sevilen birinin olası ölümü veya kendi ölümüyle yüz yüze kalan insanlar arasında yaygındır. Çoğu insan bir ölümden sonra ortaya çıkan yasa aşinadır (geleneksel yas), henüz beklentisel yas fazla konuşulmaz.
Bu nedenle, bazı insanlar yaşadıkları derin acıyı ifade etmeyi sosyal olarak kabul edilemez buluyor ve ihtiyaç duydukları desteği alamıyorlar. Bu yazıda beklentisel yas nedir, belirtileri nelerdir ve bu zor zamanda en iyi nasıl başa çıkabilirsiniz sorularına yanıt bulabilirsiniz.
Bu yazı daha çok sevdiği birinin yaklaşan kaybının yasını tutan bir kişiye yöneliktir, ancak hasta kişi de kendisi tarafından bu yası deneyimlemektedir.
Umarım bu yazı hem hasta olan bireylere hem de sevdikleri kişinin yakın ölümüne yas tutanlara yardımcı olur.
Beklentisel yas nedir?
Beklentisel yas, ölümden sonraki yasın aksine ölümden önce meydana gelen yas (veya başka bir büyük kayıp) olarak tanımlanır. Tek başına ölümden ziyade, bu tür bir yas, bir arkadaşın kaybı, ailedeki rollerin değişmesi, finansal değişikliklerden korkma ve olabileceklere dair hayallerin kaybolması gibi birçok kaybı içerir.
Yas tek başına oluşmaz. Çoğu zaman yas deneyimi, geçmişte yaşanan diğer yas olaylarının anılarına ışık tutabilir.
Beklentisel yas ve geleneksel yas farkları nelerdir?
Beklentisel yas, ölümden sonraki yasla benzer olabilir, ancak aynı zamanda birçok yönden farklılıkları vardır. Beklentisel yas genellikle daha fazla öfke, daha fazla duygusal kontrol kaybı ve tipik olmayan yas tepkileri içerir.
Yalnız kalma, onlarsız hayatın nasıl olacağı, onlarsız kim olacağınız ve ne yapacağınız korkusu sizde aşırı endişeye yol açabilir ve bu da beklentisel yası oluşturur. Bu sebeple beklentisel yas süreci geleneksel yasa göre daha karmaşık olabilir. Sevdiğiniz kişi hala yanınızdayken siz bu kaygılarla cebelleşiyor olabilirsiniz.
Herkes beklentisel yas yaşamaz ve bunu yaşamak iyi ya da kötü değildir. Bazı insanlar sevdikleri biri ölürken çok az yas yaşarlar. Aslında yas tutmalarına izin vermediklerini fark ederler çünkü bu umuttan vazgeçmek olarak yorumlanabilir. Yine de bazı insanlar için gerçek kayıptan önceki yas daha da şiddetlidir.
Eşlerini kaybeden İsveçli kadınlar üzerinde yapılan bir araştırma, kadınların %40'ının kayıp öncesi aşamayı kayıp sonrası aşamaya göre daha stresli bulduğunu göstermiştir. Bu da beklentisel yasın çoğu zaman en zor kısım olabileceğine işaret etmektedir. Bu durumun daha stresli ve zor olmasının sebeplerinden biri bilinmeyene dair duyduğumuz korkudur.
Beklentisel yasın amacı nedir?
Ölmekte olan kişi için beklentisel yas, kendileri için en önemli olana odaklanmalarına ve çözülmemiş sorunları ele almalarına yardımcı olabilir. Kişinin anlam bulmasına, sonuçlandırmasına ve huzur içinde hissetmesine yardımcı olabilir.
Aile üyeleri için beklentisel yas, farklılıkları uzlaştırmak ve tamamlamayı uyum sağlamak için bir fırsat da sağlayabilir. Ayrıca hem hasta hem de yakınları için bir veda şansı sunar.
Bazı insanlar ölmekte olan bir sevdiklerini ziyaret etmekte isteksizdir. Duygusal acıdan kaçınmak isteyebilirler veya kişiyi hastalıklarından önce “oldukları gibi” hatırlamak isteyebilirler. Ancak, beklentisel yasın yaşanması önemli fırsatlar sunar. Sevdikleriniz güçsüzken onunla zaman geçirmek, onun ölümünü kabul etmenize yardımcı olabilir.
Beklentisel yas, yas tutma sürecini her zaman kolaylaştırmasa da bazı durumlarda ölümü daha doğal gösterebilir. Sevdiklerimizin gitmesine izin vermek zor. Onları zayıf, başarısız ve yorgun olduklarında görmek belki biraz daha kolay "bir sonraki yere geçmen senin için sorun değil" demeyi kolaylaştırır.
Beklentisel yas, ölümden sonraki yas sürecine yardımcı olur mu?
Beklentisel yas, geleneksel yasın yerini tutmaz ve ölüm meydana geldikten sonra yas sürecini kısaltmaz. Bir kişinin sevdiği birini kaybettiğinde yaşadığı sabit bir yas miktarı yoktur. Ve sevdiğiniz kişinin sağlığı uzun süredir kötüye gidiyor olsa bile, hiçbir şey sizi gerçek ölüme hazırlayamaz.
Beklentisel yas tutma, sonraki yasın yerini alamaz. Hatta yas için bir başlangıç olmasa da ölümden önce yas, sevdiklerini aniden kaybeden insanların asla sahip olmadığı bir veda fırsatı sağlar. Beraber geçireceğiniz zamanların değeri daha fazla artarak, size çok zor olan anda kalma,” o an ”ı yaşama, şansı verir.
Beklentisel yas yaşıyor olmanın belirtileri nelerdir?
Beklentisel yasa eşlik eden duygular, diğer deyişle beklentisel yasın belirtileri, bir kayıptan sonra meydana gelenlere benzerdir. Fakat ölümden sonraki yastan en bariz farkı duygu durumunuzun değişiklik gösterebilmesidir. Bazı günler gerçekten zor olabilir, diğer günlerde hiç üzülmeyebilirsiniz.
Herkesin farklı şekilde yas tuttuğunu unutmayın. Beklentisel yasla ilişkili bazı tipik duygular listelenmiştir. Bunlar şöyledir:
- Üzüntü ve gözyaşı: Üzüntü ve gözyaşları, en beklemediğiniz anda hızla ve sıklıkla yükselme eğiliminde olabilir. Bir televizyon reklamı gibi küçük şeyler bile sevdiklerinizin ölmekte olduğunu hatırlatan ani ve acı verici şeyler olabilir.
- Korku: Korku duyguları yaygındır ve yalnızca ölüm korkusunu değil, sevdiklerinizi kaybetmekle ilişkilendirilecek tüm değişikliklerden korkmayı da içerir.
- Sinirlilik ve öfke: Öfkeyi kendiniz de yaşayabilirsiniz, ancak ölmekte olan bir sevdiğinizin öfkesiyle baş etmek de zor olabilir.
- Yalnızlık: Yoğun bir yalnızlık duygusu hasta yakını tarafından sıklıkla deneyimlenir. Bir kayıptan sonraki yastan farklı olarak, beklentisel yası ifade etmenin sosyal olarak kabul edilebilir olmadığı hissi, yalnızlık duygusuna katkıda bulunabilir.
- Konuşma arzusu: Yalnızlık duygusu, nasıl hissettiğinizi anlayabilecek ve yargılamadan dinleyebilecek biriyle konuşma arzusu ile sonuçlanabilir. Hüznünüzü ifade etmek için güvenli bir yeriniz yoksa, bu duygular içinizdeki acıyı korumak için sosyal geri çekilmeye veya duygusal uyuşmaya (hiçbir duygu hissedilememesi) yol açabilir.
- Anksiyete: Sevdiğiniz ve değer verdiğiniz biri ölmek üzereyken, koşullar her zaman yüksek bir endişe durumunda yaşamak gibidir. Anksiyete, titreme ve çarpıntı ve gibi fiziksel belirtilere neden olabilir.
- Suçluluk: Sevilen birinin ölümünden önceki zaman büyük bir suçluluk dönemi olabilir. Özellikle de o kişi acı çekiyorsa. Sevdiğiniz kişinin acı çekmemesini isterken, ölümün gerçekleşeceği andan korkuyorsunuz. Hayatta kalma suçluluğu yaşayabilirsiniz çünkü onlar yaşamayacakları halde siz hayatınıza devam edeceksiniz.
- Hasta kişi için yoğun endişe: Sevdiklerinizle ilgili son derece endişeli olduğunuzu fark edebilirsiniz ve bu endişe duygusal, fiziksel veya ruhsal sorunlar etrafında dönebilir.
- Ölüm düşüncesi: Sevdiklerinizin gitmesinin nasıl bir şey olacağını hayal ederken kendinizi bulabilirsiniz. Ya da hasta kişi sizseniz, sevdiklerinizin ölümünüzden sonra nasıl devam edeceğini hayal ediyor olabilirsiniz. Pek çok insan bu düşünceler yüzünden kendini suçlu hissediyor, ancak bunlar çok normal ve ölümün kaçınılmazlığını kabul etmenin bir parçasıdır.
- Fiziksel problemler: Uyumakta güçlük çekme, yeme düzeninde değişiklikler, hafıza problemleri, baş ağrısı, sırt ağrısı veya göğüs ağrısı gibi ağrı ve sızılar olabilir.
Bu belirtilerden biri herhangi bir anda mevcut olabilir. Ve kendinizi aynı şok, sorgulama veya umutsuzluk duygularını defalarca yeniden yaşarken bulabilirsiniz. Yukarıda belirtildiği gibi, hüznü yaşamanın ve yas tutmanın doğru veya yanlış bir yolu yoktur. Herkes için bu süreç biricik ve eşsizdir.
Yas süreci için tedavi ve psikolojik destek
Beklentisel yas, yas bütününde normal bir süreçtir. Ancak bazı durumlarda, yaşanılan hüzün o kadar yoğun olabilir ki başa çıkma yeteneğinizi engeller. İnsanların, yası çevreleyen tüm kayıplarla karşı karşıya kaldıklarında depresyon geliştirmeleri de oldukça yaygındır. Yas sürecinin yaşattığı duyguları depresyondan ayırt etmek zor olabilir. Başa çıkmakta zorluk çekiyorsanız, bir ruh sağlığı uzmanından yardım istemenizi öneririz.
Beklentisel yasla başa çıkmak
Acınızı ifade etmeniz ve üzülmenize izin vermeniz önemlidir. Umudu sürdürmek ve aynı zamanda ölüme hazırlanmak zor bir süreçtir. Duygularınızı açıkça paylaşabileceğiniz bir arkadaş bulmak son derece yararlıdır.
Unutmayın sevdiğiniz kişinin ölümünü kabul etme, o kişiyi sevmeyi bırakmanız gerektiği anlamına gelmez. Bu aşamada, bazı insanlar sevdiklerinin asla ölmeyecek anılarını saklamak için kalplerinde güvenli bir yer bulmaya başlarlar.
Daha detaylı baş etme yöntemleri için “Kanserde BEKLENTİSEL YAS ile baş etme” yazımıza göz atabilirsiniz.
