Stresin Kanser Üzerindeki Gizli Etkileri: Bilim Ne Diyor?

Stres Kanserin Seyrini Nasıl Şekillendiriyor?

Stres sadece zihni değil, tümörleri de etkiliyor olabilir mi?

Tarihte ilk kez Hipokrat ve Galen gibi antik Yunan hekimleri, "melankoli" yani yoğun stres ve depresyonun kanserle ilişkili olabileceğini öne sürmüştü. Günümüzde “kanser kişiliği” gibi kavramlar bilimsel temelden yoksun olduğu için terk edilmiş durumda. Ancak özellikle kanser tanısı almış bireylerde, psikolojik etmenlerin hastalığın gidişatını etkileyip etkilemediği, modern tıbbın hâlâ aktif olarak araştırdığı bir konu.

Son 30 yılda yapılan yüzlerce çalışmada depresyon, kronik stres ve düşük sosyoekonomik durum gibi psikososyal faktörlerin, kansere yakalanma riskini artırabileceği ileri sürülse de, bu alandaki veriler çelişkilidir ve neden-sonuç ilişkisi net değildir. Buna karşın, kanser tanısı almış bireylerde stresin hastalık seyrini olumsuz etkileyebileceğine dair veriler daha tutarlı ve güçlüdür. Hücre ve hayvan modelleri, stresin tümör biyolojisini doğrudan değiştirebildiğini gösteriyor. Bu yazıda, stresin kanser ilerleyişine olan etkilerini açıklayan en güncel bilimsel verileri ele alıyoruz.

---

Stresin Kanserle Bağlantısı Nereden Çıktı?

Bu ilginin modern temelleri HIV araştırmaları sırasında atıldı. UCLA'dan Dr. Steve Cole’un 1990’larda yaptığı çalışmalarda, stres altındaki HIV pozitif bireylerin bağışıklık yanıtlarının zayıf olduğu ve tedaviye daha kötü yanıt verdiği görüldü. Aynı fenomen, bağışıklık sisteminin merkezi olan lenf düğümlerinde de gözlendi: Kronik stres altında olan maymunların lenf düğümlerinde, sempatik sinir sisteminden gelen sinir liflerinin sayısı çok daha fazlaydı.

Bu bulgular, kansere uygulandığında çarpıcı sonuçlar verdi: Stres, kanser hücrelerinin lenfatik sistem üzerinden vücuda yayılmasını kolaylaştırıyor. Araştırmacılar, meme kanseri modellerinde bu etkiyi gözlemledi. Ancak umut var: Sempatik sinir sisteminin uç moleküllerinden biri olan norepinefrini baskılayan “beta bloker” ilaçlar bu süreci baskılayabiliyor.

---

---

Stres, Bağışıklığı Zayıflatıyor, Tümörü Besliyor

UCLA'dan Dr. Julienne Bower ve Iowa Üniversitesi’nden Dr. Susan Lutgendorf’un çalışmaları, stresin tümör mikroçevresine etkisini daha da detaylandırdı. Özellikle over (kadın yumurtalık) kanseri hastalarında yapılan çalışmalarda şu bulgular öne çıktı:

• Depresyon ve anksiyete düzeyi yüksek olan hastalarda, bağışıklık sisteminin kanserle savaşan hücrelerinin (özellikle NK hücrelerinin) etkinliği azalıyor.

• Sosyal destek eksikliği olan hastalarda, anjiyogenez adı verilen ve tümör çevresine yeni damar oluşumunu sağlayan süreç daha aktif hale geliyor.

• Fare modellerinde, bu stres kaynaklı etkiler beta blokerlerle geri döndürülebiliyor.

Bu, sadece psikolojik rahatlamanın değil, biyolojik düzeyde de hastalık gidişatını değiştirebileceğimiz anlamına geliyor.

---

Sayısal Verilerle: Beta Blokerlerin Gücü

Beta blokerlerin potansiyel faydaları üzerine yapılan birkaç erken dönem klinik çalışma dikkat çekiyor:

• Mart 2023’te European Journal of Surgical Oncology dergisinde yayımlanan bir pilot çalışmada, kolorektal kanser hastalarına ameliyattan 5 gün önce başlanarak 20 gün boyunca propranolol (bir beta bloker) ve etodolak (bir COX-2 inhibitörü) verilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre, tedavi grubunda metastazla ilişkili moleküler belirteçlerde azalma, inflamasyon düzeylerinde düşüş ve bağışıklık hücrelerinde artış gözlemlenmiştir. Ayrıca, tedavi grubunda 5 yıllık hastalıksız sağkalım oranı %87,5 iken, plasebo grubunda bu oran %50 olarak bulunmuştur.

• 15 Nisan 2020'de Clinical Cancer Research dergisinde yayımlanana ve 60 meme kanseri hastasında yapılan çalışmada, ameliyattan önce propranolol verilen hastalarda tümör biyolojisinde yayılma potansiyelini azaltan biyobelirteçlerde düşüş gözlendi.

• Multiple miyelom hastalarında yapılan başka bir küçük çalışmada, beta bloker alanlarda kan hücresi iyileşmesinin daha hızlı olduğu gösterildi.

---

Stresi Bloke Etmek Yeterli mi?

Beta bloker ilaçlar umut verici olsa da bazı sınırlamaları da var:

• Astımı veya bradikardi (yavaş kalp atımı) olan hastalarda yan etkiler ortaya çıkabilir.

• Bu ilaçlar sadece stresin sonuçlarını engeller, nedenini değil.

Bu nedenle araştırmacılar, beta bloker tedavisinin yanında, meditasyon, yoga ve psikoterapi gibi zihinsel rahatlama yöntemlerinin de kullanılmasını öneriyor. Nitekim Bower’ın liderliğinde yapılan çalışmalarda bu yaklaşımların, bağışıklık sistemi üzerinde olumlu etkiler yarattığı ve tümör nüksünü potansiyel olarak azaltabileceği gösterildi.

---

Sonuç: Kanser Tedavisinde Zihin-Beden Dengesinin Önemi

Bugün hâlâ "stres kansere neden olur mu?" sorusunun net bir cevabı yok. Zira stres genellikle kötü beslenme, sigara ve sağlık hizmetlerine erişim kısıtlılığı gibi başka risk faktörleriyle birlikte seyreder. Ancak halihazırda kanser tanısı almış bireylerde, stresin hastalık gidişatına etkisi konusunda elimizde yeterince güçlü veri var.

Bu nedenle uzmanlar artık, psikolojik destek yaklaşımlarının kanser tedavisinin ayrılmaz bir parçası olması gerektiğini savunuyor. Hâlihazırda her hastaya gerekli olmayabilir, ama ihtiyaç duyan hastalarda bu tür destekler bir "lüks" değil, "gereklilik" olarak görülmelidir.