CA 19-9 Nedir? Kaç Olursa Tehlikelidir ve Pankreas Kanseri ile İlişkisi

CA 19-9 Nedir?

CA 19-9, kanser hücreleri veya bazı sağlıklı hücreler tarafından üretilen glikoprotein yapısında bir moleküldür. Tıbbi literatürdeki adı Kanser Antijeni 19-9 olarak geçer. Vücuttaki antijen olarak tanımlanan herhangi bir madde, bağışıklık sistemini uyararak antikor üretimine yol açabilir. CA 19-9 da böyle bir antijendir ve özellikle bazı kanser türlerinin varlığında kan seviyeleri yükseldiği için tümör belirteci (tümör markırı) olarak bilinir.

CA 19-9’un Temel Özellikleri

• Yapısı: CA 19-9, protein ve karbonhidrat bileşenlerinin birleşiminden oluşan karmaşık bir glikoproteindir. Daha spesifik ifadeyle, hücre yüzeyinde bulunan sialil-Lewis****A adı verilen bir karbonhidrat yapıyı içerir.
• Üretim Kaynağı: Pankreas, safra yolları, mide ve bağırsak gibi sindirim sistemi organlarının hücrelerinde üretilebilir. Hem kanser hücreleri hem de bazı normal dokular CA 19-9 antijenini salgılayabilir.
• Test Yöntemi: CA 19-9 düzeyi, basit bir kan testi ile kişinin kolundan alınan kan örneğinde ölçülür.
• Normal Değer: Sağlıklı bireylerde kandaki CA 19-9 düzeyi genellikle 0 – 37 U/mL aralığında bulunur. Bu değer laboratuvara göre hafif değişiklik gösterebilse de yaygın olarak 37 U/mL’nin altı normal kabul edilir.

CA 19-9’un Klinik Önemi ve Pankreas Kanseri ile İlişkisi

CA 19-9 en çok pankreas kanseri ile ilişkilendirilen bir tümör belirtecidir. Pankreas kanseri olan hastaların yaklaşık %80-90’ında, tanı anında CA 19-9 seviyeleri normalin üzerindedir. Bu nedenle, pankreas kanseri şüphesi olan hastalarda doktorlar tanıyı desteklemek için CA 19-9 testi isteyebilir. Ancak, CA 19-9 sadece pankreas kanserine özgü değildir. Yani farklı kanser türleri de bu değerin yükselmesine yol açabilir ve pankreas kanseri olmayan kişilerde de CA 19-9 yüksekliği görülebilir.

Klinikte CA 19-9’un en yararlı olduğu alan, takip ve tedaviye yanıtın izlenmesidir. Tanısı doğrulanmış pankreas kanseri hastalarında, tedavi (örneğin cerrahi operasyon sonrası veya kemoterapi sürecinde) sonrasında CA 19-9 seviyelerinin düşmesi, tedaviye yanıt alındığını gösterebilir. Benzer şekilde, remisyon dönemindeki bir hastada CA 19-9’un tekrar yükselmeye başlaması, hastalığın nüks (tekrarlama) ettiğinin bir işareti olabilir. Bu yönüyle CA 19-9, pankreas kanseri başta olmak üzere bazı kanserlerde hastalık seyri hakkında bilgi veren bir göstergedir.

Öte yandan, CA 19-9 erken evre pankreas kanserini tespit etmede yetersiz kalabilir. Küçük çaplı tümörler veya kanserin başlangıç aşamalarında CA 19-9 seviyesi normal sınırlarda bulunabilir. Ayrıca, her pankreas kanseri hastası CA 19-9 üretmez; genetik olarak bazı kişilerde CA 19-9 antijeni hiç üretilmediği için, bu kişilerde ileri düzeyde bir kanser olsa bile test sonucu normal çıkabilir. Bu genetik durum, Lewis antijeni eksikliği olarak bilinir ve nüfusun yaklaşık %5-10’unda görülür. Bu nedenle, CA 19-9 düzeyi normal diye kesin olarak kanser yoktur denemez.

CA 19-9 Normal Değerleri ve Tehlikeli Seviyeler

Sağlıklı bir kişide CA 19-9 düzeyi genellikle 0 ile 37 U/mL arasındadır. 37 U/mL üstü değerler genelde yüksek kabul edilir. Değer ne kadar yüksekse, altta yatan ciddi bir durum olasılığı da o kadar artar. Aşağıdaki tabloda CA 19-9 seviyeleri ve olası yorumları özetlenmiştir:

Tablodan da görüldüğü gibi, CA 19-9 yükseldikçe bunun ciddi bir nedene bağlı olma ihtimali artmaktadır. Özellikle 1000 U/mL üzerindeki çok yüksek değerler, genellikle bir kanser varlığına işaret eder. Ancak 1000 U/mL’den düşük seviyelerde de kanser ihtimali tamamen dışlanamaz; örneğin 200-300 U/mL seviyelerinde pankreas veya safra yolu kanseri olan hastalar olabildiği gibi, safra yolları tıkanmış ancak kanser olmayan kişilerde de bu seviyelerde sonuçlar görülebilir. Bu yüzden, CA 19-9 düzeyini tek başına değerlendirmek doğru değildir.

CA 19-9 Yüksekliğinin Nedenleri

CA 19-9’un referans aralıktan yüksek çıkmasının birden fazla sebebi olabilir. Bunlar temel olarak kanser kaynaklı nedenler ve kanser dışı (benign) nedenler olarak ikiye ayrılabilir:

Kanserle İlişkili Durumlar

CA 19-9 değerinin yükselmesine en çok yol açan kanser tipi pankreas kanseridir. Bunun yanı sıra diğer bazı adenokarsinom türü kanserlerde de CA 19-9 yüksekliği görülebilir. CA 19-9 yüksekliğine neden olabilecek başlıca kanser türleri şunlardır:

• Pankreas Kanseri: CA 19-9, pankreas tümörlerinin çoğunda yükseldiği için bu kanserin önemli bir belirtecidir.
• Safra Yolları ve Safra Kesesi Kanserleri (Kolanjiokarsinom): Safra kanallarını tutan kanserlerde CA 19-9 seviyeleri ciddi oranda artabilir.
• Mide Kanseri: Mide (gastrik) kanseri olan bazı hastalarda CA 19-9 yükselebilir.
• Kolon ve Rektum Kanserleri: Özellikle sindirim sistemi kaynaklı (kolon, rektum) bazı kanserlerde hem CEA hem de CA 19-9 değerleri yükselebilir.
• Diğer Kanserler: Karaciğer, akciğer veya yumurtalık kanseri gibi çeşitli malignitelerde nadiren de olsa CA 19-9 artışı görülebilir (özellikle bu organların adenokarsinom tiplerinde).

Kanser Dışı Nedenler (Benign Durumlar)

Her CA 19-9 yüksekliği kanser demek değildir. Birçok iyi huylu hastalık veya sağlık durumu da CA 19-9 seviyesinin yükselmesine yol açabilir. Kanser dışı CA 19-9 yüksekliği nedenlerinden bazıları şunlardır:

• Pankreatit: Pankreasın iltihaplanması (akut veya kronik pankreatit), kana CA 19-9 salınımını artırabilir.
• Safra Taşları ve Safra Yolu Tıkanıklıkları: Safra kesesi taşı veya safra kanallarının taşla tıkanması sonucu gelişen kolestaz (safra akışının duraklaması), CA 19-9 seviyelerinde ciddi yükselmelere neden olabilir. Safra yolu tıkanıklığı giderildiğinde bu değer genellikle düşer.
• Kolesistit ve Kolanjit: Safra kesesinin iltihabı (kolesistit) veya safra yollarının enfeksiyonu (kolanjit) durumlarında CA 19-9 yükselebilir.
• Siroz: Karaciğer sirozu olan hastalarda karaciğer hücrelerinin hasarı ve rejenerasyonu, CA 19-9 dahil bazı tümör belirteçlerinde artışa yol açabilir.
• Diabetes Mellitus (Şeker Hastalığı): Özellikle kontrolsüz diyabeti olan bazı bireylerde CA 19-9 seviyeleri referans aralığın üzerine çıkabilir.
• Kistik Fibrozis: Doğuştan gelen ve pankreas başta olmak üzere salgı bezlerini etkileyen kistik fibrozis hastalığında CA 19-9 hafifçe yüksek bulunabilir.

Yukarıdaki listeden anlaşılacağı gibi, CA 19-9 yüksekliğinin birçok olası nedeni vardır ve bunların bir kısmı kanserle ilgisizdir. Özellikle safra yolları ile ilgili problemler (taş, iltihap, tıkanma) CA 19-9’u en dramatik şekilde yükseltebilen iyi huylu durumlardır. Dolayısıyla, yüksek bir CA 19-9 sonucu görüldüğünde, hemen paniğe kapılmadan önce bunun kanser dışı bir sebepten kaynaklanıp kaynaklanmadığı araştırılmalıdır.

CA 19-9 Testinin Güvenilirliği ve Yanıltıcı Durumlar

CA 19-9, yararlı bir biyobelirteç olmakla birlikte %100 güvenilir bir test değildir. Hem yanlış pozitif (aslında kanser yokken testin yüksek çıkması) hem de yanlış negatif (kanser varken testin normal çıkması) sonuçlar görülebilir:

• Yanlış Pozitif Yüksekliği: Yukarıda bahsedilen kanser dışı durumlar nedeniyle CA 19-9 değeri yüksek çıktığında, test sonucu yalancı pozitif olarak değerlendirilebilir. Bu durum, hastada gereksiz endişeye yol açabileceği gibi gereksiz ileri tetkiklerin yapılmasına da neden olabilir. Örneğin safra taşı olan bir kişide CA 19-9 yüksek çıkarsa, önce bu durumun tedavisiyle marker düzeyi normale inebilir.
• Yanlış Negatif Sonuç: Bazı kişiler genetik olarak CA 19-9 antijenini üretmez. Bu bireylerde (Lewis antijeni negatif olan kişiler), pankreas veya safra yolu kanseri olsa bile CA 19-9 seviyesi normal görünebilir. Yani test, aslında var olan bir kanseri yakalayamayabilir. Ayrıca kanserin çok erken evresinde veya tümör küçük boyuttaysa da CA 19-9 yükselmeyebilir. Bu tip durumlar yalancı negatif sonuca örnektir.

Bu nedenlerle, CA 19-9 tek başına bir tarama testi olarak kullanılmaz. Özellikle sağlıklı kişilerde, yalnızca CA 19-9’a bakarak kanser taraması yapmak, hem yalancı pozitiflikler nedeniyle gereksiz endişe yaratacağı, hem de yalancı negatiflikler nedeniyle mevcut kanseri gözden kaçırabileceği için önerilmez. Doktorlar, CA 19-9 testini daha çok mevcut bir hastalığın takibi veya belirti veren hastalığın tanısına yardımcı bir test olarak kullanırlar. Sonuçlar daima hastanın klinik durumu, şikayetleri ve diğer test bulguları ile birlikte değerlendirilmelidir.

Yüksek CA 19-9 Sonrası İzlenecek Adımlar

Eğer bir hastanın CA 19-9 testi yüksek sonuç verirse, sonraki süreçte doktor tarafından ayrıntılı bir değerlendirme yapılacaktır. Yüksek CA 19-9 tespit edilmesi durumunda genellikle izlenen adımlar şunlardır:

1. Hasta Öyküsü ve Fizik Muayene: Öncelikle doktor, hastanın şikayetlerini, tıbbi öyküsünü ve ailede kanser gibi önemli hastalıkların olup olmadığını değerlendirir. Ardından kapsamlı bir fizik muayene ile herhangi bir belirti veya bulgu aranır.
2. Laboratuvar ve Kan Testleri: CA 19-9’u yüksek bulunan hastada, sonucu doğrulamak için test bir süre sonra tekrar edilebilir. Ayrıca, karaciğer fonksiyon testleri, diğer tümör belirteçleri (örneğin CEA, CA-125) ve genel sağlık durumunu değerlendirecek kan testleri istenebilir. Bu, yükselişin sebebinin karaciğer-safra sistemi ile ilişkili olup olmadığını veya başka bir organ sistemine ait ipucu verip vermediğini anlamaya yardımcı olur.
3. Görüntüleme Yöntemleri: Yüksek sonuçlar özellikle pankreas ve safra yolları ile ilgili olabileceğinden, ultrason, BT (Bilgisayarlı Tomografi) veya MR (Manyetik Rezonans) gibi görüntüleme tetkikleri yapılır. Bu görüntülemeler, pankreas, safra kesesi ve kanalları, karaciğer ve diğer karın içi organlarda bir kitle veya sorun olup olmadığını gösterir.
4. İleri Tanı Yöntemleri: Görüntüleme sonucunda şüpheli bir kitle tespit edilirse, kesin tanı için o bölgeden biyopsi alınması gerekebilir. Özellikle pankreas veya safra kanalında şüpheli bir lezyon görüldüğünde endoskopik ultrasonografi (EUS) yardımıyla ince iğne aspirasyon biyopsisi yapılabilir. Patoloji sonucuna göre kanser tanısı doğrulanır veya dışlanır.
5. Tedavi ve Takip: Yüksek CA 19-9’un altta yatan nedeni tespit edildiğinde, ilgili nedene yönelik tedavi planlanır. Eğer neden bir kanser ise onkoloji ekibi tarafından cerrahi, kemoterapi veya radyoterapi gibi uygun tedaviler başlatılır. Nedeni safra taşı veya iltihap gibi iyi huylu bir durumsa, bu durum tedavi edildikten sonra CA 19-9 seviyeleri normale dönebilir. Ardından, bir süre sonra kontrol amaçlı test tekrarı yapılarak marker düzeyinin gerçekten düzeldiği doğrulanır.

Yukarıdaki adımlar hastadan hastaya farklılık gösterebilir. Önemli olan, CA 19-9 yüksekliğinin bir sonuç olduğu ve mutlaka altta yatan sebebin araştırılması gerektiğidir. Doktorlar bu süreçte hastayı ayrıntılı şekilde değerlendirerek en uygun tanı ve tedavi planını oluştururlar.

CA 19-9 ve Diğer Tümör Belirteçleri

Tek bir tümör belirteci, tüm kanser türlerini saptamak veya izlemek için yeterli değildir. CA 19-9 da bunlardan biridir ve daha çok pankreas ile safra yolu kaynaklı kanserlerde anlamlıdır. Diğer kanserler için başka tümör belirteçleri kullanılmaktadır:

• CEA (Karsinoembriyonik Antijen): Daha çok kolon ve rektum kanserlerinde kullanılan bir belirteçtir. Pankreas kanserinde de zaman zaman CA 19-9 ile birlikte yükselebilir.
• CA-125: Özellikle over (yumurtalık) kanserinin önemli bir markerıdır. Pankreas kanseriyle doğrudan ilişkili değildir.
• AFP (Alfa-fetoprotein): Karaciğer kanseri (hepatosellüler karsinom) ve bazı germ hücreli tümörlerde yükselir.
• PSA (Prostat Spesifik Antijen): Prostat kanserine özgü bir kan testidir.
• Diğer Markerlar: Örneğin, meme kanseri takibinde CA 15-3 kullanılabilir. Pankreas kanseri tanısında ise CA 19-9 yanı sıra CEA gibi başka markerların birlikte değerlendirilmesi tanısal doğruluğu bir miktar artırabilir. Yine de hiçbir tümör belirteci tek başına %100 tanı koydurucu değildir.

CA 19-9’un da dahil olduğu tümör belirteçleri, çoğunlukla yardımcı tanı araçları olarak görülmelidir. Örneğin pankreas kanserinden şüphelenilen bir hastada görüntüleme yöntemleri ve biyopsi asıl tanıyı koydururken, CA 19-9 gibi kan testleri bu sürece destek olur. Aynı şekilde, tedavi sonrasında hastanın takibinde bu markerlar, hastalığın seyri hakkında ipuçları verir. Doktorlar genellikle birden fazla veri noktasını bir arada değerlendirerek karar verirler.

CA 19-9 Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

CA 19-9 ne demek?

CA 19-9 kısaltması, "Cancer Antigen 19-9" yani Kanser Antijeni 19-9 anlamına gelir. Bu, kanserli hücreler tarafından salınabilen bir molekül olduğu için bu ismi almıştır. Halk arasında pankreas tümör markerı olarak bilinse de farklı durumlarda da yükselebilen bir tümör belirtecidir.

CA 19-9 normal değeri kaç olmalı?

CA 19-9’un sağlıklı kişilerde kabul edilen normal değeri 0 ile 37 U/mL aralığındadır. Sonuç raporlarında genellikle 37’nin altındaki değerler normal, üzeri yüksek olarak belirtilir. Dolayısıyla 37 U/mL’nin altındaki bir sonuç normal kabul edilir.

CA 19-9 yüksekliği kaç olursa tehlikelidir?

CA 19-9’un referans aralığı üst limitinin biraz üzerinde (örneğin 50-100 civarı) çıkması her zaman tehlikeli bir duruma işaret etmeyebilir; bu düzeyler pankreatit veya safra yolları iltihabı gibi iyi huylu sebeplerden de kaynaklanabilir. Ancak çok yüksek değerler (özellikle 500 U/mL üzerinde ve hele 1000 U/mL’yi aşan seviyeler) ciddiye alınmalıdır. CA 19-9 değeri bu denli yüksek olan hastalarda pankreas veya safra yolu kanseri gibi bir malignite olasılığı güçlüdür. Yine de kesin tanı için ileri tetkikler yapmak şarttır.

CA 19-9 yüksekliği kanser anlamına gelir mi?

Hayır, her CA 19-9 yüksekliği kanser olduğu anlamına gelmez. CA 19-9 değeri pankreas veya diğer bazı kanserlerde yükselebilse de safra taşları, pankreas iltihabı, siroz gibi kanser dışı birçok nedenle de yükselir. Bu yüzden, yüksek bir sonuç görüldüğünde doğrudan kanser teşhisi konmaz. Doktor, bu sonucun nedenini belirlemek için görüntüleme testleri ve gerekirse biyopsi gibi ek tetkikler yapacaktır. Sonuç, tüm bulgularla birlikte değerlendirilerek kesin tanı konur.

CA 19-9 testi hangi durumlarda istenir?

Doktorlar genellikle CA 19-9 testini belirli şüpheler varsa isterler. Özellikle pankreas kanseri şüphesi olduğunda (örneğin hastada açıklanamayan kilo kaybı, karın ağrısı, sarılık gibi belirtiler varsa) tanıya yardımcı olması için CA 19-9 testi yapılabilir. Ayrıca, tanısı konmuş pankreas, safra yolu veya mide kanseri hastalarının tedaviye verdikleri yanıtı izlemek amacıyla da bu test periyodik olarak istenir. Nadiren, safra yolları hastalıklarının ayırıcı tanısında (iyi huylu safra tıkanıklığı mı yoksa tümör mü olduğunu anlamak için) diğer testlerle birlikte CA 19-9 düzeyine bakılabilir. Rutinde sağlıklı kişilerden bu test istenmez.

CA 19-9 nasıl düşürülür?

CA 19-9 yüksekliği bir sonuç olduğundan, bu değeri düşürmenin yolu altta yatan nedeni tedavi etmektir. Örneğin CA 19-9 yüksekliğinin sebebi safra yolu tıkanıklığı ise, endoskopik veya cerrahi yöntemlerle tıkanıklık açıldığında CA 19-9 değeri genellikle normale döner. Eğer yüksekliğin sebebi pankreas kanseri ise, uygulanacak tedaviler (cerrahi operasyon, kemoterapi ve/ veya radyoterapi) başarılı oldukça CA 19-9 düzeyi zamanla düşecektir. Aynı şekilde, pankreatit veya diğer iltihabi durumların tedavi edilmesiyle CA 19-9 seviyesi de normal aralığa inebilir. Kısacası, CA 19-9’u doğrudan düşüren bir ilaç veya yöntem yoktur; önemli olan, yüksekliğe yol açan asıl sorunu ortadan kaldırmaktır.