Ekstravazasyon nedir?
Venöz kanül (toplardamar) yoluyla bir ilaç verdiğinde, solüsyonun / serumun damarlardan dışarı ve çevre dokuya sızmasına ekstravazasyon denir. Bir sağlık uzmanının serum yoluyla ilaç uygulamasında bu risk çok azdır, bununla birlikte nadir de olsa karşılaşılabilmektedir. Ekstravaze olmasından çekinilen serumlar, içinde kemoterapi olanlardır; çünkü bazı kemoterapi ilaçlarının doku hasarı yapma özelliği bulunmaktadır - ki bunlara vezikan denir.
Hangi kemoterapilerin ekstravazasyonu bir sorun oluşturur?
Kemoterapi vezikan özellikte ise - yani kabarma ve ülserasyon yoluyla doku hasarına neden olma potansiyeline sahipse - ekstravazasyonu ciddi bir komplikasyona neden olabilir.
Aşağıda vezikan potansiyellerine göre kemoterapiler listelenmiştir:
Ekstravazasyon neden olur?
İlacın uygulanması çok hızlı ise, ilaç çok asidik veya bazik ise veya intravenöz (IV) hatta bir tıkanıklık varsa ekstravazasyon meydana gelebilir.
Ekstravazasyon belirtileri nelerdir?
Ekstravazasyonun belirtileri şunlardır:
- damar yolu yerinde ağrılı bir batma veya yanma hissi,
- şişme ve
- ciltte renk değişikliği
Ekstravazasyonun şiddeti, çevre dokuya ne kadar ilaç girdiğine ve dokunun ilaca ne kadar güçlü tepki verdiğine bağlıdır. Çok şiddetli ekstravazasyon vakaları uzuv, doku veya fonksiyon kaybına neden olabilir.
Ekstravazasyonun ciddiyetini belirtmek için 4 derece kullanılır
Birinci derece
Birinci derecede hafif bir ekstravazasyon vardır ve belirtileri şunları içerir:
- iğne bölgesi çevresinde rahatsızlık veya ağrı
- kanülden kolayca geçmeyen ilaç
- ciltte renk değişikliği olmadan minimum miktarda şişlik
İkinci derece
İkinci derece, birinci dereceden daha ciddidir ve aşağıdakiler gibi ek belirtiler içerir:
- iğne bölgesi çevresinde biraz daha fazla ağrı
- kanülden daha yavaş akan ilaç
- hafif şişlik
- hafif kızarıklık
Üçüncü derece
Bir kişi üçüncü derece ekstravazasyon belirtileri gösteriyorsa, derhal bir doktor veya hemşire müdahalesi gereklidir.
Belirtiler şunları içerir:
- iğne bölgesi çevresinde güçlü ağrı
- tıkanmış kanül
- şişme
- yakın renk değişikliği olsun veya olmasın cilt normalden daha soluk veya daha gri
Koyu ciltte solgunluğu tespit etmek zor olabilir, bu nedenle sağlık uzmanları renk değişikliği belirtileri için gözleri, avuç içlerini ve tırnak yataklarını kontrol edebilir.
Dördüncü derece
Bir kişi aşağıdaki belirtileri fark ederse derhal tıbbi ekibi uyarmalıdır:
- enjeksiyon veya iğne bölgesi çevresinde yoğun ağrı
- belirgin şişlik
- yakınlarda muhtemelen normalden daha koyu cilt bölgeleri olan, dokunuşta soğuk olan daha soluk cilt lekeleri
- kabarma
Bu aşamada bir kişi ciddi doku hasarı ve kaybı belirtileri gösterir.
Ekstravazasyon mu infiltrasyon mu?
Ekstravazasyon ve infiltrasyon arasındaki fark, yakındaki dokuya sızan çözelti / ilaç türüdür. Vezikan ilaçlar doku ölümüne neden olabilen ilaçlardır, oysa vesikan olmayan ilaçlar bu etkiye sahip değildir.
Ekstravazasyon
Ekstravazasyon, vezikan bir ilaç damardan ve çevre dokuya sızdığında meydana gelir. Bu olduğunda, bir kişi zamanında tedavi almazsa ülserasyon ve doku ölümü dahil olmak üzere ciddi doku hasarı yaşayacaktır.
İnfiltrasyon (süzülme)
Bu komplikasyon, vezikan olmayan bir ilaç damardan yakındaki dokuya sızdığında ortaya çıkar. Sızma etkilenen bölgede şikayetlere ve belirtilere neden olabilir, ancak hasar meydana gelirse, genellikle ekstravazasyondan daha az şiddetlidir.
Ekstravazasyonun nedenleri
Kanser tedavisi alan yetişkinlerin %0.1 - 6'sında ekstravazasyon oluşur. Bununla birlikte, infüzyon tekniklerindeki gelişmeler ve sağlık profesyonelleri arasında ekstravazasyonun erken belirtileri konusunda daha yüksek bir farkındalık, oranın düşmesine neden oluyor.
Ekstravazasyonun aşağıdakiler dahil birçok olası nedeni vardır :
- kanülasyon için aynı damarları tekrar tekrar kullanmak
- kırılgan damarlar
- pH'ı 5'ten az veya 9'dan büyük olan ilaçlar
- damarın daralmasına veya spazmına neden olan ilaçlar
- ozmotik basınçtaki farklılıklar
- zayıf enjeksiyon veya kanül tekniği
- damar yolu hattında tıkanıklık
Kalıcı doku ve uzuv hasarını önlemek için ilacı alan kişinin veya tıbbi ekibinin ekstravazasyonun belirti ve şikayetlerini erken fark etmesi önemlidir.
Ekstravazasyon nasıl tedavi edilir?
Onkoloji hemşireleri ve doktorlar, kanülün etrafındaki cilt bölgesini inceleyerek ekstravazasyonu teşhis eder.
- Ekstravazasyondan şüphelenirlerse, ilaç infüzyonu durdurulup ve o uzvu daha yükseğe kaldırılmalı. Bunu mümkün olan en kısa sürede yapmak, ciddi komplikasyonların gelişmesini önleyebilir ve ekstravazasyonun daha yüksek bir dereceye tırmanmasını durdurabilir.
- Tıbbi ekip, enfeksiyon belirtilerini kontrol etmek için infüzyonu durdurduktan sonra 24 saat boyunca cildi izlemeye devam etmeli.
- Ekstravazasyon derecesi, hangi müdahalenin yapılacağını belirleyecektir. Üçüncü ve dördüncü dereceler, birinci ve ikinci derecelerden daha yoğun tedaviler gerektirecektir.
Bir doktor veya hemşire ekstravazasyondan şüphelendiği an şu adımları izlemelidir:
- İnfüzyonu durdurun ve kanülü yerinde bırakın.
- 10-20 mililitrelik bir şırınga (kanüle bağlı) kullanarak ilacın mümkün olduğu kadar fazlasını çıkarın / geri çekin.
- Etkilenen bölgedeki herhangi bir baskıyı hafifletin.
- Daha sonra Kanülü çıkarın ve etkilenen bölgeyi bir kalemle işaretleyin.
- Tedavinin başlayabilmesi için henüz yapmadıysa doktora haber verin.
- Uzvunu yükseltin.
- Kişinin ihtiyacı varsa ağrı kesici uygulayın.
- Alanı enfeksiyon veya daha fazla doku yaralanması ilerlemesi için izleyin.
Sağlık ekibi kişiyi izlemeye devam edecek ve iyileşme sürecini belgelemek için fotoğraf çekebilir.
Dokuya sızan ilacın türüne bağlı olarak doktorlar, ilacın yayılmasını durdurmak için etkilenen bölgeyi ısıtabilir veya soğutabilir. Soğuk kompresler, vinka alkaloidleri (vinkristin, vinblastin, vinorelbin), epipodofillotoksinler (etoposid), oksaliplatin ve vazopresörler dışındaki tüm tahriş edici ve vezikan ilaçların ekstravazasyonu için genellikle tavsiye edilir, çünkü soğuk bu ilaçların neden olduğu doku ülserasyonunu kötüleştirir. Soğuk kompresler vazokonstriksiyona neden olarak ekstravaze ilacın yayılmasını sınırlar. Ek olarak, soğuk lokal inflamasyonu ve ağrıyı azaltır. Vinka alkaloidleri, etoposid, vazopressörler ve oksaliplatin gibi spesifik ilaçların ekstravazasyonu için lokal kan akışını arttırmak ve ilacın uzaklaştırılmasını hızlandırmak için sıcak kompresler tercih edilir. Ekstravazasyon meydana geldikten sonraki ilk 24 ila 72 saat boyunca günde 3 veya 4 kez 20 ila 60 dakika kompres uygulayın.
Sağlık uzmanları, ekstravazasyon riskini en aza indirmek için kanülleri yerleştirirken standartlaştırılmış, kanıta dayalı teknikleri uygulamalıdır.
Ekstravazasyonu önleyici diğer stratejiler:
- sabitlenmesi zor olan eklemlere veya alanlara iğne sokmaktan kaçınmak
- mümkünse farklı bir IV (intravenöz) yolu veya alternatif damar seçmek
- kararsız görünüyorsa bir kanülün çıkarılması ve yeniden sabitlenmesi
- ilacı uygularken şişmeye dikkat etmek
- bir kişiye bir ilaç veya solüsyon verirken herhangi bir ağrı hissedip hissetmediğini sormak
- ilaçları doğru oranda uygulamak
- kanülden geriye doğru akan kanın kontrol edilmesi
Kişi, kanülün cilde girdiği yerde ağrı ve şişlik yaşıyorsa tıbbi yardım almalıdır. Belirti ve şikayetleri kötüleşene kadar beklememelidirler, çünkü doktorlar ekstravazasyonu ne kadar erken tedavi ederse, sonuç o kadar iyi olur.
Özet
Sağlık ekipleri ekstravazasyonu zamanında tedavi etmezse, kişi doku ve/veya uzuv fonksiyon kaybı gibi ciddi komplikasyonlar yaşayabilir.
Ekstravazasyon, dokuyu tahrip edebilen IV ilaçlar damarlardan dışarı sızdığında ve çevredeki deri ve kaslara sızdığında meydana gelir.
Birinci derece, ekstravazasyonun en az şiddetli şeklidir ve bir kişi bu aşamada tedavi görürse, kalıcı doku hasarı riski azdır.
Dördüncü derece en şiddetli formdur ve eğer ilaç infüzyon bölgesinden diğer bölgelere yayılırsa bir kişi uzuv fonksiyonunu veya uzvun etkilenen kısmını kaybedebilir.
Bir kişi infüzyon bölgesinde herhangi bir ağrı veya şişlik hisseder hissetmez sağlık ekibine bildirmelidir.
Bir kişi tedaviyi ne kadar erken alırsa, kalıcı doku hasarı olmadan tam iyileşme şansı o kadar artar.
