D vitamini vücudumuzda üretilebilen tek vitamindir; ayrıca depolanan vitaminlerden biridir. D vitamininin en önemli rolü kalsiyum üzerinden kemik sağlığıdır, bunun dışında bağışıklık sistemi ve hücre fonksiyonu üzerine birçok rolü de giderek daha iyi anlaşılmaktadır.
D vitamini vücudumuzda nasıl üretilir, besinlerle nasıl alınır ve nerede depolanır?
D vitaminin 2 formu vardır: Vitamin D2 (ergokalsiferol) ve vitamin D3 (kolekalsiferol).
Vitamin D3 sentezinde ilk basamak, güneş ışınlarının etkisiyle, ciltte bulunan provitamin D’nin vitamin D3’e (kolekalsiferol) dönüşmesidir. Daha sonra D vitamini bağlayan proteinlere (DBP) bağlanarak hedef organlara taşınırlar.
Gıdalardaki D vitamininin bağırsaklardan emilmesi, bir başka D vitamini kaynağıdır. D3 vitamini en çok yağlı balık gibi hayvansal gıdalarda bulunurken, D2 vitamini az miktarda bitki ve mantarlarda bulunur ve takviyelerde de D2 vitamini şeklinde bulunur. Besinlerle alınan D vitaminleri şilomikron adlı yağ molekülleri ile karaciğere taşınır.
Karaciğere ulaşan D vitamini, burada 25-hidroksilaz enzimi tarafından hidroksilasyona uğrar ve 25-hidroksivitamin D (25-OHD) oluşur. 25-OHD, böbreklerde 1,25-dihidroksivitamin D'ye (1, 25 OHD) dönüştürülür. 1,25-OHD, D vitaminin fizyolojik olarak aktif formudur.
D vitamini düzeyi, öncül hormon olan 25-OHD ölçümüne dayanmaktadır. Serumda D vitaminin en stabil ve fazla bulunan metaboliti olan 25-OHD’nin yarı ömrü 3 haftadır ve bu sayede, D vitamini düzeyini belirlemede en uygun göstergedir.
D vitaminin asıl depolandığı doku, yağdır. Ayrıca kas dokuda da bir miktar depolanmaktadır. D vitamini güneşten, beslenme yoluyla veya takviyeler ile alınabilir. Ancak ihtiyaçtan fazla takviyelerin uzun süreli kullanımı, olumsuz yan etkilere neden olabilir. Bu yazıda kontrolsüz fazla D vitamini alımının neden olabileceği rahatsızlık ve belirtileri bulabilirsiniz.
İhtiyaç fazlası D vitamini alımının en ciddi yan etkilerinden bazıları:
1. Hiperkalsemi (kalsiyum fazlalığı)
D vitamini fazla alımı, hiperkalsemi (kalsiyum fazlalığı) ile bağlantılıdır. Hiperkalsemi, kandaki kalsiyumun fazla oluşudur. D vitamini ve kalsiyum arasında güçlü bir ilişki vardır. Kandaki yüksek D vitamini olduğunda, bağırsaklarda emilen kalsiyum miktarı artar. Bunun sonucu olarak kan dolaşımına kalsiyum salınımını hızlandırabilir. Bu durum da kanda çok fazla kalsiyum bulunmasına nedeniyle çeşitli komplikasyonlara (sorunlara) ve semptomlara (şikayetlere) yol açabilir.
Hiperkalseminin en ciddi bulgularından bazıları şunlardır:
- iştah kaybı
- ishal ve kabızlık
- mide bulantısı ve kusma
- eklem ve kas ağrısı
- sürekli baş ağrısı
- sinirlilik ve endişe
- kaslarda zayıflama
- düzensiz bir kalp atışı
- azaltılmış refleksler
- yüksek tansiyon
2. Böbrek hasarı
Kan dolaşımında fazla kalsiyum, fosfat ile bağlanabilir ve yumuşak dokularda kristaller birikebilir. Bu kristaller, doku hasarına ve sonuçta organ hasarlarına neden olabilir.
Böbrek çok küçük milyonlarca filtrecikten oluşan bir geçiş yolu olarak kalsiyum birikimlerine karşı hassastır.
Kalsiyum birikimi böbrek dokularında sıkıştığında, nefrokalsinoz (böbrek taşı) oluşabilir. Bu durum şiddetli ise, kalıcı böbrek hasarı ve nihayetinde böbrek yetmezliğine neden olabilir.
Nefrokalsinoz belirtileri şunlardır:
- mide bulantısı ve kusma
- ateş ve titreme
- mide, sırt veya erkeklerde testisler dahil kasık bölgesinde ağrı
3. Düzensiz kalp atışı ve kalp krizi
Aşırı hiperkalsemi, kalp hücrelerinin işlevini azaltabilir veya değiştirebilir. Bu yüzden şiddetli hiperkalsemisi olan kişiler kalp atışları düzensizlikler olur.
Kanda fazla D vitamini nedeniyle yüksek oranda kalsiyum veya fosfat bulunan bir kişinin atardamarlarında veya kalp kapakçıklarında kalsiyum birikebilir veya plaklar oluşturabilir.
Bazı kalp komplikasyon belirtileri şunlardır:
- geçici veya sürekli olabilen düzensiz kalp atışı,
- göğüs ağrısı,
- açıklanamayan bitkinlik hali,
- yüksek tansiyon,
- egzersiz yaparken ağrı,
- baş dönmesi.
4. Kemik ağrısı ve hassasiyeti
Kan dolaşımında serbest dolaşan fazla kalsiyum olduğunda, vücut mineralleri kemiğe etkili bir şekilde bağlamak için yeterli hormona sahip olmayabilir.
D vitamini fazlalığı kemiklerle ilgili sorunlara neden olabilir. Bazı belirtiler şunlardır:
- kemiklerde ağrı,
- ani düşmeler,
- kırılmaya eğilimli kemikler,
- duruş bozukluğu,
- sırt veya eklem ağrısı,
- boy kısalması.
5. Dehidrasyon (sıvı kaybı)
D vitamini aşırı fazlalığı dehidrasyona (vücudun susuz kalması) neden olabilir.
Yüksek kalsiyum seviyeleri, böbreklerin su tutmasını sağlayan antidiüretik hormonların etkilerini azaltabilir.
Bu hormonlar, böbrekleri su tutmaya teşvik eder ve vücudun sıvı kaybını engeller. Kanda kalsiyum seviyesi arttığında, bu hormonların çalışması azalır ve vücut idrarla kalsiyumu atmak için fazla sıvı kaybeder ve bu kişide dehidratasyon (sıvı kaybı) yaratabilir.
Orta derecede dehidratasyon belirtileri şunlardır:
- ağız kuruluğu,
- huzursuzluk,
- sinirlilik,
- göz kuruluğu, batması,
- artan susuzluk,
- idrarın azalması,
Şiddetli dehidrasyon hayatı tehdit edebilir. Bu durumun diğer belirtileri ve semptomları şunlardır:
- düşük nabız,
- açıklanamayan halsizlik,
- çok az ya da hiç idrar yapmama,
- bilinç azalması.
6. Pankreatit
Hiperkalsemi, pankreas iltihabı anlamına gelen akut pankreatite neden olabilir.
Pankreatit belirtileri şunlardır:
- sırta doğru yayılan üst mide ağrısı,
- mide bulantısı ve kusma,
- hızlı nabız,
- kilo kaybı,
- ateş.
7. Akciğer hasarı
Kanda yüksek seviyelerdeki kalsiyum ve fosfat kristallerinin oluşumu, yumuşak dokularda birikime neden olur.
Kristallerin, özellikle akciğerlerde birikebildiği bilinmektedir. Ortaya çıkan akciğer hasarının bazı belirtileri şunlardır:
- öksürme,
- nefes darlığı,
- göğüs ağrısı.
D vitamini fazlalığına bağlı yan etkileri ne kadar yaygındır?
Birçok insan yüksek dozda D vitamini takviyesi alır ve olumsuz yan etkilerin oranı nispeten düşüktür. Vücut, yağ dokularında D vitamini depolar ve vitamin D fazlalığına bağlı yan etkilerin ortaya çıkması bazen haftalar veya aylar sürebilir.
D vitami takviyesinden kimler kaçınmalı?
D vitamini takviyeleri herkes için uygun değildir. D vitamini takviyeleri bazı ilaçlar ile etkileşime girebilir. Aşağıdaki ilaçların herhangi biri ile tedavi gören insanlar D vitamini takviyeleri almadan önce bir doktora danışmalıdır:
- steroidler,
- epilepsiyi tedavisinde kullanılan fenobarbital ve fenitoin,
- orlistat (obezite tedavisinde kullanılan bir ilaç),
- kolestrolü azaltabilen kolestiramin,
Ayrıca, bazı tıbbi durumlar D vitamini hassasiyetini artırabilir. Aşağıdaki koşullardan herhangi biri olan bir kişi D vitamini takviyeleri kullanmadan önce bir doktora danışmalıdır:
- birincil hipertiroidizm,
- kanser,
- sarkoidoz,
- granülomatöz tüberküloz,
- kemik metastazı
Sonuç
Sonuç olarak, D vitamini vücut tarafından da üretilebilen ve yağ dokuda depolanan bir vitamindir.
Fazla D vitamini yan etkileri çok çeşitli semptomlara (şikayetlere) neden olabilir ve her bir bireyde farklı bulgular verebilir.
Bir kişinin uzun bir süre boyunca veya aşırı miktarda vitamin takviyeleri alması durumunda yan etki yaşama riski daha yüksektir. Bu, D vitamininin ve metabolitlerinin (ürünlerinin) kanda birikmesine neden olabilir. Bu nedenle kan düzeyi ile düşüklüğü gösterilmedikçe, D vitamini takviyesi alınmasını önermiyoruz.
*
- D vitamini ve kanser! Eksikliği kanser yapar mı? Yüksekliği kanseri önler mi?
