Kanda dolaşan tümör hücrelerinin tespitine dayanan yeni yöntemlerle kanserin çok daha erken evrelerde teşhis ve tedavi edilmesi hedefleniyor

Kanda dolaşan tümör hücrelerinin kanser hastalığındaki rolünü bir önceki yazımızda öğrenmiştik. Bu hücreler kanserin gidişatı, hastanın tedaviye verdiği tepkiyi, kanserin orijini ve hangi genetik bozukluktan kaynaklandığı gibi bilgileri sunduğundan dolayı “gerçek zamanlı sıvı biyopsileri” ya da başka bir adı ile likit biyopsiler olarak düşünülebilir. Ancak bu hücreleri yakalamak oldukça zordur. Bu hücreler çok az miktarda bulunduklarından dolayı  özel olarak dizayn edilmiş analitik teknikler ve cihazlar gerekmektedir. Son yapılan araştırmalarda 1 mL kan içerisinde 1-10 adet kanda dolaşan tümör hücresi tespit edilmiştir.

Bu hücreleri kanda yakalamak için hücrelerin biyolojik ve fiziksel özelliklerine dayanan metotlar kullanılır. Biyolojik özellikler hücrenin ürettiği proteinler veya yüzeylerinde taşıdıkları reseptörleri (algaçları) içerir. Fiziksel özelliklerde ise büyüklük, yoğunluk ve hücrenin taşıdığı elektrik yükü gibi faktörler etkilidir.

Kanser hücrelerini ayırmak için kan örneğinde hücreler yoğunluklarına göre ayrılır

Kanda dolaşan tümör hücreleri genellikle beyaz kan hücrelerinin bulunduğu yoğunluk basamağında yer alır. Daha sonra bu tümör hücreleri beyaz kan hücrelerinden büyük olduğu için filtre yardımıyla kandan ayıklanmış olur. Bu yöntemin tümör hücrelerini yakalamadaki başarısı çok düşük olduğundan yeni nesil yöntemlere ihtiyaç duyulmuştur.

Şu ana kadar Amerika Gıda ve İlaç Dairesi’nden (FDA) bu konuda onay almış tek bir metot vardır. Cell Search adı verilen bu sistem hücrenin yüzeyinde bulundurduğu proteinlerin tanınması prensibine dayanır. Kanda dolaşan tümör hücreleri normal kan hücrelerinden farklı olarak Epithelial Cell Adhesion Molecule (EpCAM) adlı molekülü yüzeylerinde bulundururlar. Araştırmacılar bu proteini tanıyan ve ona tutunan antikor geliştirerek bu hücreleri yakalamayı başarmışlardır. FDA tarafından onaylanan versiyonunda bu antikorlara manyetik parçalar eklenmiş ve antikorun tutunduğu hücreler manyetik alan yardımıyla kolaylıkla örnekten ayrılmıştır.

Maintrac adı verilen sistemde kanda nadir bulunan tümör hücreleri mikroskop altında tespit edilir. Daha önce bahsettiğimiz EpCAM molekülünü tanıyan ve tutunan proteinlere bu sefer belli şartlar altında sinyal gönderen bir molekül bağlanmıştır. Böylelikle bu amaçla tasarlanan mikroskoblarda örnekler incelendiğinde kanda dolaşan tümör hücreleri kolaylıkla tespit edilebilir.

EpCAM molekülüne bağlı analizlerde temel problem ise kanda dolaşan tümör hücrelerinin birçoğunun bu molekülü yüzeylerinde artık barındırmamasıdır. Bunun nedeni kanser hücrelerinin epitel karakterden mezenkimal karaktere geçmesidir. Kanser hücrelerinin metastaz yapabilmesi için epitel hücre karakterinden mezenkimal karaktere geçmesi gerekir. Böylece daha kolay hareket etme yeteneği kazanırlar. Bu değişimi geçirirken yüzeylerindeki birtakım molekülleri bırakırlar. EpCAM molekülü de bunlardan biridir. Son yıllarda yapılan araştırmalarda geliştirilen bu metotların kanda dolaşan tümör hücrelerini tespit etmedeki başarılarının beklenenden düşük olduğu belirtilmiştir.

EPISPOT adı verilen sistemde ise hücrenin ürettiği proteinlere göre bir ayıklama yapılmaktadır. Kanda dolaşan tümör hücrelerinin kendilerine özgü ürettikleri proteinler mevcuttur. Bu proteinlerin tespitiyle kandaki tümör hücrelerinin varlığı tespit edilir.

Bunun yanında mikroçipler kullanılarak bu hücrelerin yakalanması amaçlayan metodlar da mevcuttur. Bu yöntemlerde çok az miktarda kan kullanılarak bu hücreler büyük oranda yakalanmaktadır. Halen test aşamaları sürmektedir.