PTEN Kalıtsal Mutasyonu Nedir? Taşıyıcıları için Kanser Takip ve Tedavi Rehberi

Kalıtsal PTEN Mutasyonu Hakkında Genel Bilgiler

• PTEN (Phosphatase and Tensin Homolog), hücre büyümesini, bölünmesini ve hayatta kalmasını düzenleyen bir tümör baskılayıcı gendir. PTEN, hücre içi sinyal yollarını kontrol ederek hücre çoalmasını ve metastazı önler. Genellikle fosfoinositid-3-kinaz (PI3K) yolunu baskılayarak kanser gelişimini engeller.
• PTEN geninde meydana gelen mutastonlar, bu genin tümör baskılama fonksiyonunu bozabilir  ve birçok kanser türünde tümör oluşumuna ve ilerlemesine katkıda bulunabilir.
• PTEN'deki germline patojenik varyantlar (kalıtsal mutasyonlar), otozomal dominant kalıtım gösteren PTEN Hamartoma Tümör Sendromu (PHTS) ile ilişkilidir.
• PHTS, Cowden sendromu, Bannayan-Riley-Ruvalcaba sendromu ve Proteus-benzeri sendromu kapsamaktadır.
• PHTS, hamartomatöz büyümelerle ilişkili çeşitli multi-sistem bozukluklarını kapsar ve meme, tiroid, böbrek kanserleri ile muhtemelen diğer kanser türleri (endometriyal, kolorektal ve melanom) riskini artırır.
• Lhermitte-Duclos hastalığı (LDD), serebellumun displastik gangliositosu olup, PHTS ile ilişkili (ancak spesifik olmayan) bir durumdur.
• Kalıtsal PTEN mutasyonu taşıyıcılarında herhangi bir kanser için yaşam boyu risk tahmini %85-89’dur. Bu oranlar ağırlıklı olarak yetişkinlikte ortaya çıkar. Daha spesifik kanser riskleri için aşağıdaki bilgiler incelenmelidir.
• PHTS’nin malign olmayan manifestasyonları için spesifik öneriler bulunmamaktadır.
• Çocukluk çağı manifestasyonları; makrosefali, zeka geriliği, gelişimsel gecikme ve otizm spektrum bozukluklarını içerebilir.
• Kanser takibi çocukluk çağında önerilmez. PHTS’li bireyler için pediatrik yönetim kılavuzları ayrıca ele alınmaktadır.

---

Kalıtsal PTEN Mutasyonuyla İlgili Riskler

Meme Kanseri:

• Yaşam boyu kanser riski ≈ %67-85 (kadınlarda).
• Tanı ortalama yaşı: 38-46 yıl.
• Fibrokistik meme hastalığı sıklıkla görülür.

Tiroid kanseri:

• Yaşam boyu kanser riski ≈ %6-38 (genellikle foliküler, nadiren papiller, medüller kanser riskini artırmaz).
• Tanı medyan yaşı: 37 yıl.
• Diğer tiroid hastalıkları riski %75'e kadar çıkabilir (multinodüler guatr, adenomatoz nodüller ve foliküler adenomlar).

Endometriyal (rahim) kanser:

• Yaşam boyu kanser riski ≈ %2-28.
• Risk 30'lu yaşların sonu ile 40'lı yaşların başında artar.
• Benign uterin miyomlar yaygındır.

Böbrek (renal) kanser:

• Yaşam boyu kanser riski ≈ %2-34 (çoğunlukla papiller tip).
• Risk 40'lı yaşların sonlarında artar.

Gastrointestinal (mide-bapırsak) kanser:

• Yaşam boyu kolorektal kanser riski ≈ %9-20.
• Tanı ortalama yaşı: 44-58 yıl.
• Polipler yaygındır ve mide ile kolon arasında çeşitli histolojik yapılar gösterebilir (hamartomatöz, hiperplastik, adenomlar, inflamatuar ve ganglionöromlar).
• Polipler çocukluk çağında rektal kanama ile akut şekilde ortaya çıkabilir (intussusepsiyon nedeniyle).

Cilt (deri) kanseri:

• Melanom için yaşam boyu risk ≈ %0-6.
• Çok sayıda malign olmayan lezyon bulunabilir.

---

Yönetim Önerileri:

Takip:

• Meme: 30-50 yaş arası yıllık MRG (emar) ve 40 yaşından itibaren her yıl mamografi.
• Tiroid: 18 yaşından itibaren yıllık ultrasonografi (USG). Ailede 16 yaş altında tiroid kanseri öyküsü varsa veya klinik olarak gerekli ise daha erken takip yapılabilir.
• Böbrek: 40 yaşından itibaren 2 yılda bir ultrasonografi.
• Kolorektal: 35-40 yaşında bazal kolonoskopi ile polip yükü değerlendirilir. Gerekirse polip takibi yapılır. Eğer sonuç normal ise, normal yaşa uygun tarama rehberleri uygulanır. Klinik gereklilik varsa daha erken kolonoskopi düşünülebilir.
• Deri: 30 yaşından itibaren dermatolog tarafından bazal inceleme yapılır ve gerektiğinde takip edilir.
• Jinekoloji: Endometrial takip rutin olarak önerilmez, ancak klinik çalışmalar kapsamında takip düşünülebilir. Hastalar menopoz sonrası veya düzensiz kanama gibi jinekolojik önemli belirtiler konusunda bilgilendirilmelidir.
• Beyin: Ataksi veya artmış intrakraniyal basınç gibi belirtiler varsa Lhermitte-Duclos hastalığını değerlendirmek için MRG önerilir.

---

Kemoprofilaksi:

PTEN Hamartoma Tümör Sendromu (PHTS) için kemoprofilaksiye dair veri bulunmamaktadır (örneğin meme kanseri için tamoksifen, bağırsak polip/kanseri için aspirin).

---

Cerrahi:

• Meme koruyucu cerrahi veya çift taraflı risk azaltıcı mastektomi vaka bazında değerlendirilebilir. Ancak genellikle 30 yaş altı veya 60 yaş üstü hastalar için önerilmez. Hastaların bilgilendirilmiş onamı ve ortak karar verme süreci önemlidir.
• Risk azaltıcı histerektomi ile ilgili kanıt bulunmamaktadır.

---

Yaşam Tarzı Tavsiyeleri:

• Yukarıda belirtilen kanser türleri için dikkat edilmesi gereken önemli belirtiler hastalara detaylı bir şekilde açıklanmalıdır. Özellikle çocukluk çağında ortaya çıkabilecek bağırsak tıkanması (intussusepsiyon) veya tiroid kanseri gibi belirtilerin fark edilmesi ve zamanında müdahale edilmesi sağlanmalıdır.
• Sigaranın bırakılması, alkol tüketiminin azaltılması, sağlıklı bir kilo korunması ve fiziksel olarak aktif bir yaşam tarzının kanser gelişim riskini azaltmadaki faydaları hastalara anlatılmalıdır.

---

Aile ile İlgili Konular:

• Risk altındaki aile bireylerinin genetik testlere yönlendirilmesi için klinik genetik birimlerine sevk edilmelidir.
• Üreme seçenekleri hakkında tartışma için klinik genetik birimlerine sevk önerilir.

*

İlgili konu: Genetik Mirası Değiştirmek Mümkün – Kalıtsal Kanseri Durdurmanın Yolu