Dünya Sağlık Örgütü Aşılama Programı 150 Milyon Kişiyi ve 10 Milyar Yıllık Yaşamı Kurtardı

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), hayat kurtaran aşıların dünya çapında herkesin kullanımına sunulması için 1974 yılında "Genişletilmiş Bağışıklama Programı – Expanded Programme on Immunization (EPI)" başlattı.

EPI'nin 50. yıl dönümünü kutlamak amacıyla 2 Mayıs 2024'te THE LANCET dergisinde yayımlanan bir analiz, programın başlangıcından bu yana aşılamanın dünya çapında halk sağlığı üzerindeki etkisini ölçmeyi amaçladı.

Aşılar Nasıl Çalışır ve Hastalıklardan Nasıl Korur?

Aşılar, bağışıklık sistemimizi belirli patojenlere karşı koruma sağlamak için eğiten biyolojik preparatlardır. Bir aşı, zayıflatılmış veya inaktive edilmiş patojenlerin küçük bir miktarını veya patojenlerin proteinlerini içerir. Bu maddeler, vücudun bağışıklık sistemini uyarır ve patojenle savaşmak için antikor üretimine yol açar. Aşılanan kişi, bu patojenle tekrar karşılaştığında, bağışıklık sistemi bu patojeni hızlı ve etkili bir şekilde tanır ve yok eder, böylece hastalığın gelişmesini önler.

Çalışmanın Detayları

Çalışmada araştırmacılar, EPI dahilindeki 14 patojene karşı 50 yıllık aşılamanın küresel ve bölgesel halk sağlığı etkisini tahmin etmek için bir dizi matematiksel ve istatistiksel model kullandı.

14 patojen şunlardı:

1. Corynebacterium diphtheriae bakterisi - Difteri hastalığı
2. Haemophilus influenzae tip B bakterisi - Menenjit ve diğer invaziv enfeksiyonlar
3. Hepatit B virüsü - Hepatit B hastalığı
4. Japon ensefaliti virüsü - Japon ensefaliti
5. Kızamık virüsü - Kızamık hastalığı
6. Neisseria meningitidis A bakterisi - Menenjit A hastalığı
7. Bordetella pertussis bakterisi - Boğmaca hastalığı
8. Streptococcus pneumoniae bakterisi - İnvazif pnömokok hastalığı
9. Poliovirüs - Çocuk felci (Poliomyelit) hastalığı
10. Rotavirüs - Rotavirüs enfeksiyonları
11. Rubella virüsü - Kızamıkçık hastalığı
12. Clostridium tetani bakterisi - Tetanoz hastalığı
13. Mycobacterium tuberculosis bakterisi - Tüberküloz (verem) hastalığı
14. Sarıhumma virüsü - Sarıhumma hastalığı

Modellenen patojenler için 1974’ten bu yana uygulanan tüm rutin ve tamamlayıcı aşıların kapsamı göz önüne alındı. Bununla birlikte geçmişte aşılamanın olmadığı varsayımsal bir senaryoya göre, her yaş grubu için önlenen mortalite (yaşam kaybı) ve morbidite (hastalık) oranları tahmin edildi. Elde edilen sonuçlar daha sonra da aşılamanın, bu dönemde küresel olarak azalan bebek ve çocuk yaşam kaybı oranlarına katkısını tahmin etmek için kullanıldı.

150 Millyon Kişinin Yaşam Kaybı Önlendi

DSÖ'nün yürüttüğü EPI aşılama programı 1974'ten bu yana 154 milyon yaşam kaybını önledi; 

• 146 milyonu 5 yaşından küçük çocuklar 
• 101 milyonu 1 yaşından küçük bebeklerdi

10 Milyar Yıllık Yaşam Kazanımı

Önlenen her yaşam kaybı için ortalama 66 yıllık tam sağlık kazanıldı. Bu da 10.2 milyar yıllık tam sağlık kazanıldığı anlamına geliyor.

Bu, aşılama programlarının sadece yaşam kaybı oranlarını azaltmakla kalmayıp, aynı zamanda insanların daha uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmelerine nasıl katkıda bulunduğunu vurguluyor. Daha detaylı açıklamak gerekirse:

1. Önlenen her yaşam kaybı için ortalama 66 yıllık tam sağlık kazanıldı:

   • Araştırma, aşılama sayesinde önlenen her bir yaşam kaybının, bir kişinin ortalama yaşam süresine 66 yıl eklediğini tahmin ediyor. Bu, aşıların sadece yaşamları kurtarmakla kalmadığını, aynı zamanda bu kişilerin uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmelerini sağladığını gösteriyor.
   • "Tam sağlık" terimi, sağlıklı ve hastalıksız geçirilen yılları ifade eder.

2. Bu da 10.2 milyar yıllık tam sağlık kazanıldığı anlamına geliyor:

   • Çalışma, aşılar sayesinde toplamda 154 milyon yaşamın kurtarıldığını belirtiyor. Bu yaşamların her biri için ortalama 66 yıl tam sağlık kazanıldığı varsayımı ile çarpıldığında, 154 milyon yaşam x 66 yıl = 10.2 milyar yıllık tam sağlık elde edildiği sonucuna varılıyor.
   • Bu hesaplama, aşılama programlarının küresel halk sağlığına yaptığı devasa katkıyı, sadece yaşamların kurtarılması değil, aynı zamanda insanların daha uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmelerini sağlama açısından ortaya koyuyor.

Bebeklerin Sağlığı için Olmazsa Olmaz

Araştırmacılar, aşılamanın, küresel bebek yaşam kayıplarında gözlemlenen düşüşün %40'ından, Afrika bölgesinde ise %52'sinden sorumlu olduğunu öne sürüyor. 2024 yılında, 10 yaşından küçük bir çocuğun bir sonraki doğum gününe kadar hayatta kalma olasılığı, geçmişte aşının olmadığı varsayımsal senaryoya göre %40 daha yüksek. Artan hayatta kalma olasılığı ileri yaşlara kadar bile gözlenir.

Yazarlar, 1974'ten bu yana tüm küresel bölgelerde çocuklukta hayatta kalma konusunda önemli kazanımlar elde edildiği sonucuna vardı. EPI'nin son 50 yılda bebek hayatta kalma oranının iyileştirilmesine en büyük katkıyı sağladığı tahmin ediliyor. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi bağlamında elde edilen sonuçlar, bağışıklamaya adil evrensel erişimin, sağlık kazanımlarını sürdürmek ve gelecek hayatları, önlenebilir bulaşıcı yaşam kayıplarından kurtarmaya devam etmek için hayati önem taşıdığını göstermektedir.