Çoklu-Kanser Erken Tanı Testleri ve Diğer Testler – Sosyal Medyada Yanıltıcı Paylaşımlar

Günümüzde sosyal medya, sağlık alanında bilgiye erişimi kolaylaştırsa da, yanlış veya eksik bilginin yayılmasına da zemin hazırlamaktadır. Son olarak, 26 Şubat 2025'te JAMA Network Open dergisinde yayımlanan bir çalışma, Instagram ve TikTok gibi platformlarda, çoklu-kanserli erken tespit (MCED=Multi Cancer Early Detection) testleri ve diğer tıbbi testler hakkında yanıltıcı paylaşımlar yapıldığını ortaya koydu. Bu paylaşımların büyük bir kısmını sosyal medya fenomenleri gerçekleştirirken, bu içeriklerin büyük oranda promosyon tonu taşıdığı tespit edildi.

Sosyal Medya: Tıbbi Bilgi Kirliliği Kaynağı

Bu durum, sağlık sistemleri üzerinde ciddi bir tehdit oluşturuyor ve sosyal medyanın tıbbi bilgi kirliliğinin adeta bir çöplüğüne dönüştüğünü gözler önüne seriyor. Yanlış veya kasıtlı olarak eksik bilgi aktarımı, halk sağlığı açısından büyük riskler barındıran bir kriz potansiyeli taşıyor.

Araştırmada, 30 Nisan 2015 ile 23 Ocak 2024 tarihleri arasında Instagram ve TikTok'ta paylaşılan 982 gönderi incelendi. Bu paylaşımlar, toplamda 194,2 milyon takipçisi bulunan hesaplar tarafından yapılmıştı. Paylaşımlardan yalnızca %16'sı (n=156) kendisini doktor olarak tanıtan kullanıcılara aitti.

MCED Testleri Hakkındaki Paylaşımlar

Multikanser erken tespit (MCED) testleri, kanda dolaşan genetik ve biyobelirteçler aracılığıyla birden fazla kanser türünü henüz belirti vermeden tespit etmeyi amaçlayan yeni nesil tarama testleridir. Teorik olarak, erken teşhis sayesinde kanserin daha erken evrelerde yakalanarak tedavi şansının artırılması hedeflenmektedir. Ancak, bu testler henüz ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından genel kullanıma onaylanmamış olup, belirli ticari uygulamalar çerçevesinde sınırlı olarak kullanılmaktadır. MCED testlerinin doğruluğu, yanlış pozitif oranları ve klinik faydası konusunda bilimsel araştırmalar devam etmektedir ve uzmanlar, gereksiz müdahalelere yol açabilecek fazla tanı riskine karşı dikkatli olunması gerektiğini vurgulamaktadır.

JAMA çalışması kapsamında incelenen gönderilerin %87'si (n=855) testlerin potansiyel faydalarını vurgularken, yalnızca %15'i (n=144) potansiyel zararlarından bahsetti. %5'i (n=46) zararları küçük gösterirken, %6'sı (n=60) fazla tanı riskine dikkat çekti. Bilimsel kanıtlara referans veren paylaşımlar ise yalnızca %6 oranındaydı (n=63).

MCED testleri ile ilgili toplam 197 gönderinin %99'u (n=195) testlerin faydalarından bahsederken, %31'i (n=60) zararlarına işaret etti. Ancak %20'si (n=39) zararları küçük gösterdi ve yalnızca %3'ü (n=5) fazla tanıdan bahsetti.

Ayrıca, MCED testleriyle ilgili paylaşımlardan %94'ü (n=186) promosyonel nitelikteydi, sadece %5'i (n=10) bilimsel kanıtlara dayandı ve %22'si (n=44) kişisel anekdotlar içeriyordu. %45'inde (n=89) fenomenlerin finansal çıkarı olduğu belirtilirken, %38'inde (n=75) takipçilere test yaptırmaları önerildi.

Yanıltıcı Bilgiler ve Bilimsel Kanıt Eksikliği

Sydney Üniversitesi'nden Dr. Brooke Nickel, sosyal medya fenomenlerinin bu testleri "erken tarama" kılıfı altında pazarladıklarını belirtti. "Bu testler çoğu insan için gereksiz ve bazılarının etkinliğine dair bilimsel kanıtlar yetersiz. Bilgi gücünüzdür denilerek paylaşılan içeriklerin çoğu seçilerek sunulmuş bilgiden ibaret. Oysa sağlıkta bütün resmi görmek çok önemlidir ve yarı gerçekler çoğu zaman yanlış bilgiye yol açar."

Araştırma ayrıca doktorlar tarafından yapılan paylaşımlarda testlerin potansiyel zararlarından bahsedilme olasılığının diğer fenomenlere göre 4,49 kat daha yüksek olduğunu (OR: 4,49; %95 GA: 2,85-7,06) ve promosyonel bir ton içermeme olasılığının 2 kat daha fazla olduğunu (OR: 0,53; %95 GA: 0,35-0,80) ortaya koydu.

Bilimsel kanıtlara dayanan paylaşımlar, testlerin faydalarından bahsetme olasılığını %51 oranında azaltırken (OR: 0,49; %95 GA: 0,26-0,92), zararlarını vurgulama olasılığını 11,65 kat arttırdı (OR: 11,65; %95 GA: 6,77-20,08).

Finansal çıkar sahibi fenomenler ise testlerin zararlarından bahsetme olasılığını %76 azaltırken (OR: 0,24; %95 GA: 0,17-0,35), fazla tanı riskinden bahsetme olasılığını %87 oranında düşürdü (OR: 0,13; %95 GA: 0,06-0,30).

Sonuç: Sosyal Medyada Daha Sıkı Denetim Gerekliliği

Instagram ve benzeri sosyal medya platformları, paylaşılan tıbbi bilgilerin doğruluğunu denetleme konusunda giderek daha gevşek bir yaklaşım sergiliyor. Bu durum, halk sağlığını tehdit eden yanıltıcı içeriklerin hızla yayılmasına zemin hazırlıyor. Dolayısıyla, tıbbi yanlış bilgilerin yayılmasını engellemek ve kamuoyunu korumak adına daha etkili düzenlemeler ve denetim mekanizmalarının hayata geçirilmesi kaçınılmaz hale gelmiştir.

Ancak, sadece platformlar ve otoriteler değil, bireyler olarak bizlere de önemli bir sorumluluk düşmektedir. Okuyucuların yapması gereken en temel şey, karşılaştıkları bilgileri sorgulamak ve bilimsel kanıt arayışında olmaktır.

Güvenilir bilgi kaynakları;

• bir çalışmanın hem artılarını hem de eksilerini şeffaf bir şekilde sunar,
• bilimsel verileri net şekilde referans gösterir ve
• uzmanların görüşlerini objektif bir çerçevede sunar.

Sosyal medya fenomenlerinin veya ticari çıkar sahibi kişilerin söylediklerini, bilimsel kaynaklarla karşılaştırmak ve doğrulamak, bireysel sorumluluğun bir parçasıdır. Sağlığımızı korumanın en iyi yolu, eksiksiz ve düzgün sunulmuş bilimsel bilgilere dayalı kararlar almaktır.

Instagram ve benzeri sosyal medya platformları, paylaşılan tıbbi bilgilerin doğruluğunu denetleme konusunda giderek daha gevşek bir yaklaşım sergiliyor. Bu durum, halk sağlığını tehdit eden yanıltıcı içeriklerin hızla yayılmasına zemin hazırlıyor. Dolayısıyla, tıbbi yanlış bilgilerin yayılmasını engellemek ve kamuoyunu korumak adına daha etkili düzenlemeler ve denetim mekanizmalarının hayata geçirilmesi kaçınılmaz hale gelmiştir.

Instagram gibi platformlar, paylaşımlardaki bilgi denetiminden uzaklaşıyor. Bu nedenle, yanıltıcı tıbbi bilgilerin yayılmasını önlemek için daha sıkı düzenlemelere ihtiyaç var.