DFS (Hastalıksız Sağkalım) ve EFS (Olaydan Arınmış Sağkalım) Nedir?
Kanser tedavilerinde “ne kadar yaşadı?” sorusu kadar önemli olan bir başka soru vardır: “Hastalık geri döndü mü?” veya “Tedavi sürecinde herhangi bir olumsuz olay yaşandı mı?” Klinik araştırmalarda bu iki sorunun yanıtı, sırasıyla Disease-Free Survival (DFS) ve Event-Free Survival (EFS) kavramlarıyla ölçülür.
DFS ve EFS, kanser tedavisinin etkinliğini erken dönemde ve nicel olarak değerlendirmek için kullanılan iki temel sağkalım ölçütüdür. Bu göstergeler, sadece yaşam süresini değil, tedavinin hastalığı kontrol altında tutma başarısını da yansıtır.
Onkoloji araştırmalarının gelişmesiyle birlikte, özellikle 2000’li yıllardan itibaren DFS ve EFS oranları, faz III klinik çalışmalarda ilaç etkinliğinin birincil veya ikincil sonlanım ölçütleri hâline gelmiştir. FDA, EMA gibi kurumlar da bu parametreleri, toplam sağkalım (OS) yerine “vekil sonlanım” (surrogate endpoint) olarak kabul etmeye başlamıştır.
1️⃣ Disease-Free Survival (DFS) – Hastalıksız Sağkalım
DFS, “bir hastanın başlangıç tedavisinden sonra kanserin herhangi bir şekilde geri dönmediği süre” olarak tanımlanır. Bu süre, nüks (lokal veya uzak), yeni bir primer kanser gelişimi veya ölüm gerçekleşene kadar devam eder. Başka bir ifadeyle, hastalık tamamen ortadan kaldırıldıktan sonra “hastalığın geri gelmediği” dönemi ölçer.
DFS genellikle cerrahiyle tam rezeke edilmiş erken evre solid tümörlerde (meme, kolon, akciğer, böbrek, endometrium) adjuvan tedavilerin (kemoterapi, hormonoterapi, immünoterapi) etkinliğini ölçmek için kullanılır.
2️⃣ Event-Free Survival (EFS) – Olaydan Arınmış Sağkalım
EFS, “tedavinin başladığı andan itibaren, önceden tanımlanmış herhangi bir olumsuz olay gerçekleşene kadar geçen süre”dir. Bu olay sadece nüks değil; tedavi başarısızlığı, ilerleme, toksisite nedeniyle tedavinin kesilmesi veya ölüm olabilir.
EFS özellikle neoadjuvan (ameliyat öncesi) tedaviler ve hematolojik maligniteler (akut lösemi, lenfoma, Hodgkin dışı lenfoma) için tercih edilir.
| Kriter | DFS | EFS |
|---|---|---|
| Takip başlangıcı | Tedavi tamamlandıktan sonra | Tedavi başladığı anda |
| Sonlanım olayları | Nüks, yeni tümör, ölüm | İlerleme, tedavi başarısızlığı, nüks, ölüm |
| Tipik kullanım | Adjuvan tedavi sonrası erken evre solid tümörler | Neoadjuvan tedavi veya hematolojik kanserler |
Nerelerde ve Neden Kullanılır?
DFS ve EFS, onkolitik tedavilerin erken etkinlik göstergeleridir. Bu göstergeler sayesinde, uzun vadeli genel sağkalım (overall survival, OS) sonuçlarını beklemeden bir tedavinin hastalığı ne ölçüde kontrol ettiğini görmek mümkündür.
- DFS: Erken evre meme, kolon, akciğer ve böbrek kanserlerinde adjuvan tedavilerin etkinliğini ölçer. Cerrahi sonrası “nüks etmeden geçen süre” kritik kabul edilir.
- EFS: Neoadjuvan kemoterapi/immünoterapi gibi tedavilerin hastalıkta ilerleme, ameliyata gidememe, tedavi toksisitesi nedeniyle yarıda kalma gibi olumsuz olayları azaltıp azaltmadığını ölçer.
- Düzenleyici boyut: FDA ve EMA, bazı ilaç onaylarında DFS/EFS verilerini “surrogate endpoint” yani daha sonra ortaya çıkacak sağkalım faydasının habercisi olarak değerlendirmektedir.
Klinik Örnekler
OlympiA Faz III çalışması (NEJM 2021) – BRCA-mutant erken evre meme kanserinde adjuvan Olaparib, plaseboya göre 3-yıllık DFS’yi %85.9’a karşı %77.1 olarak artırdı (HR = 0.58; p < 0.001). Bu sonuç, DFS’in klinik faydayı erken yansıttığını gösterdi.
ADAURA (Osimertinib) – NEJM 2020: EGFR pozitif evre IB–IIIA hastalarda adjuvan Osimertinib, plaseboya kıyasla DFS riskini %80 oranında azalttı (HR = 0.20; p < 0.001). DFS farkı, toplam sağkalımdan 3 yıl önce ortaya çıktı.
KEYNOTE-671 – Lancet 2023: Neoadjuvan + adjuvan Pembrolizumab rejiminde, EFS birincil sonlanım ölçütü olarak tanımlandı. İlerlemesizlik veya tedavi kesilmesine kadar geçen sürede anlamlı avantaj saptandı (HR = 0.58).
Klinik Araştırmalarda Önemi
DFS ve EFS, faz III onkoloji araştırmalarında giderek artan biçimde “birincil sonlanım” olarak kullanılmaktadır. Bunun nedeni, genel sağkalımın (OS) ölçülmesinin uzun sürmesi ve sonraki tedavilerin sonucu etkilemesidir.
- DFS genellikle adjuvan tedavilerin erken etkinliğini ölçmekte, örneğin KEYNOTE-564 (renal hücreli karsinom) ve CheckMate-238 (melanom) çalışmalarında birincil sonlanım olmuştur.
- EFS özellikle hematolojik kanserlerde (ALL, AML, lenfoma) tedavi başarısızlığı, relaps veya ölüm gibi olayların birleşik göstergesidir.
Onkolojide Neden Önemlidir?
DFS ve EFS, modern onkolojide yalnızca akademik değil, klinik kararları şekillendiren metriklerdir. Yüksek DFS/EFS oranları, tedavinin hastalık kontrolünde başarılı olduğunu, düşük oranlar ise daha agresif veya kombine yaklaşımlar gerektiğini gösterir.
- Hekim için: “Hastalık ne kadar süre kontrol altında kalıyor?” sorusunun cevabı, izlem sıklığı, görüntüleme stratejisi ve ek tedavi gereksinimini belirler.
- Hasta için: “Kanser geri geldi mi gelmedi mi?” sorusu, soyut istatistiği kişisel bir prognoza çevirir; psikolojik yük açısından da önemlidir.
- Regülasyon için: DFS/EFS avantajı gösteren rejimler, metastatik evreye ulaşmadan önce müdahale şansı sunar ve bu bazı ilaçlara daha erken onay kapısı açabilir.
DFS ve EFS, kanser tedavisinin “yaşam kalitesi ve süresi” dışında üçüncü boyutunu oluşturan, yani “hastalığın kontrol altında kalma” boyutunu temsil eder. Her iki ölçüt de tedavinin başarısını erken gösterebilir ve onkolojik inovasyonun hızını artırır.
Bununla birlikte, DFS ve EFS artışlarının toplam sağkalım (OS) artışıyla her zaman paralel olmayabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, bu veriler biyolojik anlam, hastalık evresi ve takip süresi bağlamında yorumlanmalıdır.
Kaynakça
- National Cancer Institute. Definition of Disease-Free Survival & Event-Free Survival. cancer.gov (2024)
- Mauri D et al. “Disease-free survival as a surrogate for overall survival in adjuvant breast cancer trials.” J Natl Cancer Inst 2006; 98:182.
- Blumenthal GM et al. “Analysis of time to approval of oncology drugs with and without DFS/EFS as endpoints.” Clin Cancer Res 2019; 25:6059-6069.
- Wolchok JD et al. “Adjuvant Nivolumab in Resected Melanoma.” N Engl J Med 2021.
- ASCO Daily News. “Why DFS and EFS Matter in Clinical Trials.” 2024.
