Kanser Araştırmalarında Neden Median (Ortanca), Average (Ortalama) Yerine Tercih Edilir?

Neden Median (ortanca) Kullanılır? Ortalama Neden Yanıltıcı Olabilir?

Klinik çalışmalarda sağkalım verileri genellikle ortalama yerine ortanca ile raporlanır. Bu, yalnızca istatistiksel bir tercih değil; heterojen hasta dağılımlarını ve uç değerlerin etkisini dengeleyen, klinik gerçekliği daha iyi yansıtan bir yaklaşımdır.

Özellikle Kaplan–Meier eğrileriyle analiz edilen OS (genel sağkalım) ve PFS (ilerlemesiz sağkalım) gibi zamana bağlı sonlanımlarda, birkaç hastanın çok uzun yaşaması ortalamayı yukarı çekebilir. Median ise “hastaların yarısı bu süreden daha uzun yaşadı” diyen adil ve temsil gücü yüksek bir özettir.

Ortalama neden yanıltabilir?

Ortalama, tüm değerlerin toplanıp sayıya bölünmesiyle bulunur ve uç (extreme) değerlerden güçlü biçimde etkilenir. Onkolojide yanıtlar heterojendir: bazı hastalar erken kaybedilirken, bazıları tedaviden çok uzun süre fayda görebilir. Bu birkaç “uzun yaşayan” hasta, ortalamayı olduğundan iyi gösterir.

• Gerçek klinik dağılım çoğu zaman asimetriktir (sağa çarpık).
• Az sayıda “çok uzun yaşayan” hasta, popülasyonun tipik deneyimini yansıtmaz.
• Ortalama, hekim–hasta iletişiminde yanlış pozitif bir umut yaratabilir.

Median (Ortanca) nedir, klinik çevirisi ne?

Median, değerler küçükten büyüğe sıralandığında tam ortadaki değerdir; yani hastaların yarısı bu süreden daha uzun, yarısı daha kısa yaşamıştır. Bu nedenle klinikteki çevirisi nettir:

“Bu tedaviyle hastaların yarısı en az X ay yaşıyor.”

Median, uç değerlerden etkilenmez ve popülasyonun genel eğilimini adil şekilde özetler. OS, PFS, TTP gibi zamana bağlı sonlanımlarda bu yüzden altın standart özet ölçüt kabul edilir.

Kaplan–Meier’de median ve “Not Reached (NR)” nasıl okunur?

Kaplan–Meier eğrisinde median, grafiğin %50 sağkalım çizgisi ile kesiştiği zamandır. Eğer izlem sonunda eğri bu seviyenin üstünde seyrediyorsa, median henüz ulaşılmadı (NR) yazılır. Bu, özellikle immünoterapi çalışmalarında uzun süreli fayda sinyaline işaret edebilir.

• Erken ayrışma: Eğriler erken dönemde hızla ayrılıyorsa etkinlik güçlüdür.
• Plateau etkisi: Geç dönemde görülen plato, “uzun yaşayan alt grup” varlığını gösterebilir.
• HR ve p-değeri: Median tek başına değil, hazard ratio ve p ile birlikte yorumlanmalıdır.

Örnek: Aynı veri, iki farklı özet

Aşağıdaki kurgusal örnekte bir hastanın çok uzun yaşaması ortalamayı yapay biçimde yükseltirken, median popülasyonun tipik deneyimini korur.

Ortalama (average) nerede daha anlamlı?

Her metrik aynı işi yapmaz. HRQoL skorları (yaşam kalitesi), yan etki sayıları gibi daha dengeli dağılımlarda ortalama faydalıdır. Fakat OS/PFS gibi sağa çarpık dağılımlarda median klinik kararı daha iyi bilgilendirir.

• Kalite yaşam: Ortalama/standart sapma, değişimi özetleyebilir.
• Toksisite yükü: Ortalama yan etki sayısı karşılaştırılabilir.
• Zamana bağlı sonlanımlar: Median tercih edilir.

Sık sorulan 4 soru (kısa cevaplarla)

1) Median OS artmışsa hastalar mutlaka daha uzun mu yaşıyor?
Genellikle evet; ancak alt grup farklılıkları ve izlem süresi önemlidir. HR ve p-değeriyle birlikte yorumlanır.

2) Median NR ne demek?
İzlem sonunda popülasyonun yarısından fazlası olayı (progresyon/ölüm) yaşamamıştır. Uzun dönem fayda sinyalidir.

3) Ortalama “daha anlaşılır”ken neden tercih edilmez?
Heterojen sağkalımda birkaç uç değer tüm tabloyu bozabilir; yanıltıcı olur.

4) Kliniğe nasıl çevrilmeli?
“Bu tedaviyle hastaların yarısı en az X ay yaşıyor.” — Hasta-dostu ve dürüst bir çerçeve.

Neden önemli?

Median; hekim için karar desteği, hasta için anlaşılır çıpa, araştırmacı için adil karşılaştırma aracıdır. Onkolojide zamana bağlı sonlanımları yorumlarken medianı merkezde tutmak, sahadaki gerçekliği daha doğru temsil eder.

Daha derin okuma için: yanıt temelli klinik sonlanım noktaları yazımıza göz atabilirsiniz.