Esrar kullanımı enteresan ve şu an için bizim gözlerimizden uzak bir şekilde dünyanın çeşitli ülkelerinde çoğunlukla tıbbi amaçla kullanılmak üzere yasallaşıyor. Bu nedenle esrar kullanımının sonuçlarını doğru bir şekilde anlamak ve anlatmak hiç olmadığı kadar önem kazanmıştır. Bu ihtiyacı karşılamak için 12 Ocak 2017’de Amerikan Bilim, Mühendislik ve Tıp Ulusal Akademileri esrar ve esrar-türevi ürünler hakkında yapılan 10 binden fazla bilimsel çalışmanın sonuçlarını değerlendiren ve dikkat çeken bilgiler sağlayan bir rapor yayımladı.

Esrar, Kendirgiller (cannabaceae) ailesinden olan Hint kenevirinden (Cannabis sativa) elde edilir. Marihuana olarak da bilinen bu maddenin ilk akla gelen keyif verici kullanımın ötesinde tıbbi amaçla kullanımı gündemde yerini almaktadır. Ancak "tıbbi amaçlarla kullanımının önünün açılması ne kadar doğru olacaktır?" sorusunun üzerinde durmak gerekmektedir.

Esrar, ABD Ulusal İlaç Suistimali Enstitüsü'nün verilerine göre 2014'de en çok kullanılan yasa dışı ilaçtır.

ABD'de yaklaşık 22.2 milyon kişinin 1 ay boyunca esrar kullandığı raporlanmıştır. Buna rağmen bugün ABD'de 28 eyalette medikal amaçla esrar kullanımı yasallaşmıştır. Hatta bu eyaletlerden bazılarında keyfi kullanımına da izin verilmiştir.

Binlerce yıldır tüm dünyada keyif verici amaçla (bilinen ilk kullanımı 4700 yıl önce Çin) kullanılan esrarın tıbbi kullanımı son yıllarda tartışılmakta. Bu konudaki araştırmalar dronabinol, nabilon ve nabiximols gibi ilaçların geliştirilmesini sağladı.

  • Dronabinolun en etkli olduğu alan kemoterapiye gelişen bulantı ve kusmanın tedavisi ve AIDS'e bağlı kilo kaybı (FDA onaylı).
  • Nabilondan bahsedecek olursak birçok olguda sınırlı bir kullanımı olsa da nabilonun en iyi yaptığı iş kemoterapiye bağlı gelişen bulantı ve kusmanın tedavisi.
  • Nabiximols ABD'de sadece klinik deneme aşamasında olsa da; Kanada ve İngiltere'de multiple skleroza (MS) bağlı spastisite ve ağrı tedavisinde kullanılıyor.

Esrar hakkında genel bilgiler:

Nasıl etki eder?

Reseptörleri üzerinden. CBR1 reseptörü genelde sinir hücrelerinde; CBR2 reseptörü savunma hücrelerinde bulunur. Esrarda 60'a yakın madde bulunsa da biyolojik olarak aktif olan 2’si dikkat çekmektedir: THC (tetrahydrocannabinol) ve CBD (cannabidinol). THC, keyif verici asıl maddedir, CBD’nin ise kas gevşetici özellikleri vardır.

İlaç olarak kullanımı nedir?

ABD'de 2 formu şu an reçete edilebiliyor. Nabilon ve dronabinol. Diğer ilaç ise nabiximol. Bu da Kanada ve İngiltere'de kullanılıyor.

Kronik ağrı tedavisinde Esrar

Esrarın tıbbi amaçlı kullanımlarından biri kronik ağrı tedavisidir. Kronik ağrının sadece ABD'de 25 milyondan fazla kişiyi etkilediği tahmin edilmektedir. Yeni bir çalışmada kronik ağrıda esrar veya türevleri ile tedavi edilen hastalarda tedavi edilmeyenlere göre ağrının geçtiği daha fazla ifade edilmiştir. Başka bir çalışmada ise normal doz esrarın ağrıyı azalttığı ama yüksek dozun ağrıyı artırdığı bulunmuş.

ABD Ulusal Bilim, Mühendislik ve Tıp Akademileri yapmış oldukları çalışmanın sonucunda; erişkinlerde kronik ağrı tedavisinde esrarın etkin olduğuna dair önemli düzeyde kanıt olduğuna karar vermişler.

Esrar kullanımı zihin sağlığına zarar verebilir

Çok sayıda çalışmada esrar kullanımının mental (bilişsel = zihin) sağlığı olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Araştırmacılar şizofreni ve diğer psikozların riskinin artabileceğini ve daha fazla ilaç kullanımının riski artırdığı yönünde önemli kanıtlar ortaya koymuşlardır.

Ayrıca çalışma ekibi günlük esrar kullanımının bipolar bozukluğu olanların hastalığını şiddetlendirdiği yönünde kanıt bulmuştur.

Buna ek olarak esrarı sık kullananlarda intihar düşüncelerinin daha sık olabildiği ve düzenli kullananlarda ise sosyal anksiyete hastalığı (sosyal fobi) görülme oranında artış olabileceği yönünde orta düzeyde kanıtlar bulunmuştur. Yine esrar kullanımının depresif hastalık gelişimi riskini az miktarda artırabileceği bulunmuş.

Ancak araştırmacılar bipolar bozukluk gelişimi ile esrar kullanımı arasında istatiksel bir ilişki olduğuna dair sınırlı düzeyde kanıt olduğuna karar vermişlerdir.

Kanser ve Esrar

Tütün kullanımının akciğer ve baş-boyun kanserleri riskini artırdığı iyi bilinmektedir ve bazı çalışmalar esrar tüketimi için de aynı durumun söz konusu olduğunu öne sürmektedir. Ancak son raporda esrar içimi ile akciğer ve baş-boyun kanserleri riski arasında istatiksel bir ilişki olduğu yönünde kanıt olmadığına karar verilmiştir. Bu araştırmada esrar kullanımı ile testis kanserlerinden seminom türü arasında ilişki olabileceği yönünde ılımlı düzeyde kanıtlar bulunmuştur.

Kenevir otunun içinde bulunan bazı maddeler kanser tedavisi için işe yarayabileceği (anti-tümöral etkinlik) iddiası ile denenmiş, fakat esrarda bulunan herhangi bir madde kanser tedavisi için klinik çalışmalarda etkinlik göstermemiştir.

Kemoterapiye bağlı bir yan etki olarak gelişebilen bulantı ve kusma tedavisi için esrarda bulunan aktif maddelerin yardımcı olabileceği bulunmuştur.

Esrar ve türevlerinin kullanımına dair gelinen nokta...

Bu araştırmacıların yapmış olduğu geniş çaplı değerlendirme esrar ve türevlerinin kullanımının bazı risk ve faydalarını açığa kavuşturmuştur ve gelecekte bu konuda başka araştırmaların şart olduğunu anlaşılmıştır.

Bu çalışma grubu gelecekte yapılabilecek çalışmalara dair birtakım önerilerde bulunmuşlardır. Bu araştırmalar daha nitelikli ve kapsamlı klinik çalışmalar olmalı, esrarın farklı formlarının potansiyel yarar ve zararları da ele alınmalıdır. Esrar kullanımına yönelik araştırmalara engel olan durumların uygun şekilde düzenlenebilmesi gerekmektedir. Esrar ile ilgili araştırma ve politikaların düzenlenmesine dair karar veren politikacıların bu konuda daha iyi bilgilenmiş olması sağlanmalıdır.

Sonuç

Esrarın tıbbi amaçla kullanımı oldukça sınırlıdır (kemoetapiye bağlı bulantı-kusma, kronik ağrı). Ayrıca bu şikayetler için günümüz tıbbında oldukça etkili ilaç tedavileri mevcuttur. Bununla birlikte esrar mental rahatsızlıkları ciddi oranda tetikleme riski taşımaktadır. Ayrıca yine tamamen gözlerden uzak bir şekilde esrar ihtiva eden e-sigaraların yaygınlaştığı rapor edilmektedir (özellikle öğrenciler arasında). Ülkemiz şartlarında bu konu bize uzak gibi görünse de bazı ülkelerde esrar kullanımının tıbbi alanda yasallaşması çarpıcı bir durumdur. Aslında suistimalin rahatlıkla söz konusu olabildiği bir maddenin günümüz tıbbında kullanılan bir ilaca dönüşüm süreci söz konusudur. Bunun benzeri durumlar tıp tarihinde şu an yeşil ve kırmızı reçetelerle kullanılan birtakım ilaçlar için de söz konusu olmuştur. Esrarın yasal yollarla tıbbi kullanımı ve doğru politikaların oluşturulması süreci elbette kolay olmayacaktır.