Tam cevap alınmış kanser tedavilerinden sonra yaşanılan en büyük sorunlardan biri kanserin uzun yıllar sonra tekrarlama (nüks) etme riskidir. Peki kanserin uzun yıllar sonra tekrardan ortaya çıkmasına neden olan faktör nedir?

Tümör uykusu kanser hücrelerinin uzun süre boyunca teşhis edilmeyecek halde "uykuda" kalmasıdır. Bu tip hücreler standart tedavileri atlatıp uzun yıllar sonra tekrardan bölünmeye başlayarak kanserin nüksetmesine (tekrarlamasına) neden olur.

Tümör uykusunun sıklıkla gözlendiği kanser türleri;

-meme kanseri,

-prostat kanseri,

-deri kanseri (malign melanom) ve

-B hücre lenfomadır.

Uyuyan kanser hücrelerinin temel 4 özelliği vardır:

  1. Düşük bir hızda büyüme,
  2. Standart kanser tedavilerine direnç, 
  3. Bağışıklık sistemini atlatma ve
  4. Kendini yenileme

Hücre büyümesinin kontrolü gelişmiş bir yönetici tarafından yapılır. Hücrelerin bölünebilmesi için sırasıyla G0, G1, G2 noktalarından geçmesi gerekir. Şartları sağlayamayan hücrelere G0 kontrol noktasında tutulur. Bir başka deyişle, ortam şartları uygun olana kadar çoğalmazlar.

3 çeşit tümör uykusu mekanizması vardır:

  1. Hücresel uyku: Hücreler sürekli G0 kontrol noktasında tutulur. Bu sebeple bölünmezler ve çoğalmazlar.
  2. Anjiyogenik uyku: Kanser hücreleri çok hızlı büyüdüklerinden dolayı bir süre sonra besin sağlamak için damar oluşturmaya ihtiyaç duyarlar. Ancak bazı hücreler yeteri kadar damar oluşturamaz. Büyüme hızları durur, ölen hücreler ile büyüyen hücre sayısında sürekli bir denge meydana gelir. Bu dengeye anjiyogenik uyku adı verilir.
  3. İmmunojenik uyku: Bağışıklık sistemimiz tümörlere 3 şekilde yaklaşır. Eliminasyon (yok etme), Equilibrium (denge) ve kaçış bölümleridir. Bazı tümör hücreleri bağışıklık sistemimize "dost" görünmeyi öğrenmekte ve adapte olmaktadır. Bu sayede yıllarca uykuda kalmaktadır. Standart kanser tedavileri ve çevresel faktörler bu hücrelerin uyanmalarına ve agresif bir şekilde bölünmelerine neden olabilir.

Tümör hücrelerinin neden ve nasıl uykuya daldığı henüz cevaplanamamıştır. Yapılan son araştırmalar epigenetik (genetik ve çevre ilişkisi) faktörlerin etkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca uyuyan kanser hücreleri ile kanser kök hücreleri arasındaki ne gibi benzerliklerin olduğu halen araştırma konusudur. Bu hücrelerin aynı tip hücreler olması kanser kök hücrelere karşı geliştirilmiş hedeflenmiş tedavilerin tümör uykusuna karşı da başarı sağlayabilir. Bir diğer sorun ise başarılı bir kanser tedavisi uygulanmış hastaların tümünde halen uyuyan kanser hücrelerinin olup olmadığıdır.

Son yıllarda kanser araştırmalarında tümör uykusuna karşı nasıl bir strateji geliştirilmesi gerektiği tartışılmaktadır.

Temelde iki seçenek vardır;

  1. Uyuyan kanser hücrelerini uyandıran tedaviler geliştirmek mi yoksa
  2. Tümörün uykuda kalmasını sağlayan tedaviler mi?

Son yapılan klinik araştırmalarda tümörü uykudan uyandıran tedavilerin kanser hücresinin daha agresif bir şekilde bölünmeye başlamasına neden olduğu ve çoklu ilaç dirençliliğine sahip kanser hücrelerinin gelişmeye başladığı gözlemlenmiştir. Bu sebeple genel kabul gören görüş tümörün uykuda kalmasını sağlayacak tedaviler geliştirmektir. Epigenetik faktörleri hedef alan ilaçlar bu amaçla umut vaat etmektedir.