Yaşam Süreleri Gelişmiş Ülkelerde Artıyor, Türkiye Bunun Neresinde?
Nüfus tahminleri kolay değildir. Nüfus görevlileri insanların neden ve ne zaman yaşamını kaybettikleri ile ilgili verileri kullanarak, halen hayatta olanlar için yaşam süresi tahminlerinde bulunurlar. Birleşmiş milletler (BM), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve bazı kurumlar periyodik olarak birbirlerine benzer tahminlerde bulunurlar.
Yeni Bir Çalışmaya Göre 2030’da Güney Koreliler En Uzun Yaşam Süresine Sahip Olacak
Daha önceleri Japonya, İsviçre ve Avustralya gibi gelişmiş ve sağlık sistemleri oturmuş ülkeler önceden kullanılan tahmin yöntemlerine göre en uzun yaşam sürelerine sahipti. Fakat London Imperial College ve DSÖ araştırmacılarının, 35 gelişmiş ülke için yaptıkları ve Lancet’te de yayımlanan, 21 farklı istatistik modeli kullandıkları güvenilir bir çalışmanın sonuçları oldukça şaşırtıcı.
2030’da Kadın ve Erkek Yaşam Sürelerinde En Büyük Değişimin Güney Kore’de Olacağı Düşünülüyor
Güney Kore için, 2030’da yeni doğan bir kız çocuğunun 90 yıl yaşayacağı düşünülürken bu süre 2010’da doğan birisi için 7 yıl daha kısaydı. Güney Koreli erkeklerin tahmini yaşam süresi 84 olacağı düşünülüyor ki bu durum 18 ülke içinde bir sıçrama yaparak listebaşına getiriyor.
Güney Kore'nin değişimi fark edilir seviyede. Kişi başına düşen milli gelirleri 1960’lardan 20 kat daha fazlasına çıkarmışlarken, Amerika ve Britanya aynı periyotta üç katına çıkardılar. Bu ekonomik kazanımlar ulusların sağlık tablolarının da gelişimini sağladı. 1985’te Güney Koreli erkek ve kadınlar için yaşam süresi, Amerikalılardan 4 yıl daha kısayken; 2010’da erkekler aynı süreyi yakaladı hatta kadınların yaşam süresi 3 yıl daha fazla olduğu görüldü. Bundaki ana sebepler ise azalan çocuk ölümleri, enfeksiyon kaynaklı ölümler ve kalp damar hastalıkları miktarıdır. Güney Koreliler, şeker hastalığı, kalp rahatsızlığı ve kanser gibi çeşitli kronik hastalıkların görülme sıklığını artıran obeziteye daha az maruz kalmaktadır. Ayrıca kadınlar arasında sigara içme oranı düşüktür.
Diğer ülkelerdeki gelişmeler de benzer sebeplere dayanıyor. Fransa ve İsviçre’de kadınlarda obezite oranları görece olarak daha düşük. 2030’da Macar erkekler, daha az sigara ve alkol tüketiminden dolayı, 2010’daki ortalamalarına göre yaklaşık 7.5 yıl daha fazla yaşayacağı düşünülüyor. Yeni Zelanda, Avustralya ve Kanada’da bebek ölümleri ve trafik kazası kaynaklı ölüm oranlı düşük seviyede görülürken aynı zamanda kalp hastalıkları ve kanser için korunma ve tedavide etkili önlemler alınmaktadır.
Bazı daha az gelişmiş ülkelerde, Makedonya ve Sırbistan gibi, ortalama yaşam süreleri daha kısadır ve gelecekte de büyük bir artış beklenmemektedir. İsveç ve Japonya ise zaten tablonun zirvesinde olduklarından küçük artışlar gözlemleyebilirler.
ABD Yaşam Süresi Beklentilerini Karşılayamıyor
En çarpıcı sonuçlar Amerika için görülmektedir. ABD dünyanın en büyük ekonomisine sahiptir. Doğumda ortalama yaşam beklentisi 2010’da erkekler için 77 yıl, kadınlar içinse 81 yıldır. Amerikalıların yaşam süreleri gelişmiş ülkeler arasında en düşük seviyededir. Bunun temel sebebi Amerikalıların tüm vatandaşları için geçerli, adil ve kapsamlı bir sağlık tedavi sistemine sahip olmamaları ve obezite oranlarını oldukça yüksek olması olabilir. Ayrıca anne ve çocuk ölümlerinde de gelişmişlik düzeylerine kıyasla en yüksek oranlara sahiplerdir. Ayrıca yüksek suç ve ve cinayet oranları da yaşam sürelerini kısaltan diğer sebeplerdir.
Ülkemizde Durum
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2016’da açıkladığı verilere göre, doğuşta beklenen yaşam süresi, Türkiye geneli için toplamda 78, erkeklerde 75,3 ve kadınlarda 80,7 yıl olarak bekleniyor.
Avrupa Birliği'nde (AB) yaşam süresinin en uzun olduğu ülkeler sıralamasında, Akdeniz ülkeleri başı çekiyor. Listenin zirvesinde ortalama yaşam süresi 83,2 yıl olan İspanya yer alıyor, sonra İtalya. Akdeniz Bölgesi beslenme alışkanlıklarının (Akdeniz Diyeti), bunda rolü olduğunu düşünmekteyiz. Ülkemizde, 15 yıl öncesine kıyasla doğuşta beklenen ortalama yaşam sürelerinde belirgin bir artış göze çarpmaktadır. Bu sevindirici gelişmenin başlıca nedenleri sağlık hizmeti kalitesinin ve yaygınlığının artması, kronik hastalıkları (kalp-damar, diyabet ve kanser gibi) daha iyi tedavi etme, azalan anne-bebek ölümleri olarak sıralanabilir.
Ülkemizin kazandığı bu ivmenin önümüzdeki dönemde de devam etmesi en büyük temennilerimizden biridir. Bununla birlikte, ülkemiz için bu gelişmenin önündeki potansiyel engeller, batılılaşan beslenme şekli, artan obezite oranları ve tütünle mücadelenin hız kesmiş olması olarak gözükmektedir.
Çalışmalar gelir düzeyi düşük fakat iyi bir sağlık sistemine sahip ülkelerdeki yaşam sürelerinin zamanla ABD'den daha fazla olacağını öngörüyor. 2030’da doğan bi Çek erkek vatandaşı ortalama bir Amerikalı kadar yaşayabilecek, bu aynı zamanda Meksikalı ve Hırvat kadınlar için de geçerli. Dahası Amerikalıların tahmin sonuçlarının tekrar düzenlenmesi gerekiyor. Trump ile değişen yeni ABD yönetiminin, bu oranlara nasıl etkisi olacağını zamanla göreceğiz.
Genetik Bilimi Sınırları Zorluyor
Son yıllarda genetik bilimindeki ilerlemeler "yaşlanmayı" önleyebilecek tekniklerin geliştirilmeye başlamasına olanak sağlamıştır. Yaşlanmanın temel sebebi kromozomların ucunda bulunan koruyucu yapıların (telomerlerin) yaş ile birlikte azalmasıdır. Aynı zamanda, genlerdeki hasarlar da yaşlanmaları tetiklemektedir. 2013'de geliştirilen genom editleme (düzenleme) yöntemi olan CRISPR/CAS9 ile hücrelerin hasarlı genleri değiştirilebilmektedir. Halen "laboratuvar" çalışmaları süren ve henüz tam olarak aydınlatılmamış bu tekniğin yaşlanma kaynaklı hastalıkların (osteoporoz, tip 2 diyabet, göz hastalıkları, alzheimer, kanser) tedavisinde kullanılabileceği ve insan ömrünün uzatılabileceği öngörülmektedir.
2000’lere gelindiğinde bir ülkenin ortalama yaşam süresinin 90’ı aşması imkansız olarak görülüyordu. Bir çok gelişmiş ülke sağlık sistemlerinde başarılarıyla 80’i aşmayı başarmıştır. Hükümetlerin şimdiki görevi yeterli sağlık ve sosyal bakım politikalarıyla insanların daha ileri yaşlara ulaşmasını sağlamaktır.
Vasilis Kontis, PhD, James E Bennett, PhD, Colin D Mathers, PhD et. al.
Future life expectancy in 35 industrialised countries: projections with a Bayesian model ensemble.
The LANCET, 21 February 2017