Yeni Bir Tıbbi Turizm Türü – Yaşam Kaybı İçin Seyahat

Hayatının son dönemlerine yaklaşan pek çok hasta, yaşam kaybını kendi kontrolünde gerçekleştirmek için zorlu kararlar alıyor. Amerika Birleşik Devletleri'nde, tıbbi yardımla yaşam kaybının yasal olduğu eyaletlerde, bu kararı verebilmek için çeşitli şartların yerine getirilmesi gerekiyor. Vermont ve Oregon gibi eyaletler, bu konuda hastalara seçenekler sunarken, ikamet zorunluluğunun kaldırılması gibi düzenlemelerle daha fazla insanın bu seçeneğe erişebilmesini sağlıyor. Bu yazıda, Francine Milano isimli hastanın, kendi hayatının sonunu planlamak için yaşadığı süreç ve bu süreçte karşılaştığı zorluklar ele alınıyor.

ABD'nin Vermont ve Oregon eyaletlerinde tıbbi yardımla yaşam kaybı tercih eden hastaların altı aydan az ömrü kalmış olması, zihinsel ve bilişsel olarak sağlıklı olmaları ve hayatlarına son verecek ilaçları alabilecek fiziksel durumda olmaları gerekmektedir.

Francine Milano, 20 yıl önce yendiğini düşündüğü over (kadın yumurtalık) kanserinin tekrarlaması teşhisi konduktan sonraki 18 ay içinde, Pennsylvania’daki evinden Vermont’a iki kez seyahat etti. Bu seyahatlerin amacı kayak yapmak, yürüyüşe çıkmak veya sonbahar yapraklarını görmek değildi; yaşam kaybını planlamak içindi.

61 yaşındaki Lancaster’da yaşayan Milano, “Bu dünyadan nasıl ayrılacağıma dair kontrolü gerçekten elime almak istedim,” dedi. “Bu benim için bir seçenek olduğuna karar verdim.”

Tıbbi yardımla yaşam kaybı, Milano 2023’ün başlarında hastalığının tedavi edilemez olduğunu öğrendiğinde bir seçenek değildi. O dönemde, İsviçre’ye seyahat etmesi ya da tıbbi yardımla yaşam kaybına izin veren 10 eyaletten birinde ya da Washington'da yaşaması gerekiyordu.

Ancak Vermont eyaleti, Mayıs 2023’te ikamet şartını kaldırdı, ardından iki ay sonra Oregon da aynı adımı attı. (Montana, 2009’daki bir mahkeme kararıyla tıbbi yardımla yaşam kaybına etkin olarak izin vermektedir, ancak bu karar ikametle ilgili kuralları açıkça belirtmemektedir. New York ve Kaliforniya da yakın zamanda eyalet dışından gelen kişilerin tıbbi yardımla yaşam kaybını sağlayabilmeleri için yasalar çıkarmayı düşündü, ancak bu düzenlemeler geçmedi.)

Kısıtlı seçenekler ve yeni bir eyalette doktor bulma, nerede yaşam kaybını gerçekleştireceğini belirleme ve odadan çıkacak durumda bile değilken seyahat etme gibi zorluklara rağmen, onlarca kişi tıbbi yardımla yaşam kaybı sağlamak için bu iki eyalete gitmeyi başardı.

Vermont Sağlık Departmanı’na göre, Mayıs 2023 ile bu Haziran arasında, Vermont’a yaşam kaybı için seyahat eden en az 26 kişi bulunuyor. Bu, eyalette bildirilen yardımlı yaşam kayıplarının yaklaşık %25’ini temsil etmektedir. Oregon’da ise 2023’te 23 eyalet dışı hasta, tıbbi yardımla yaşam kaybını tercih etti; bu da eyalet toplamının %6’sından biraz fazlasını oluşturuyor.

Portland’da yaşam sonu bakıma adanmış bir kliniği bulunan onkolog Dr. Charles Blanke, Oregon’daki sayının muhtemelen eksik bildirildiğini ve bu sayının artmasını beklediğini belirtti. Son bir yılda, haftada iki ila dört eyalet dışı hasta gördüğünü, bu da pratiğinin yaklaşık dörtte birini oluşturduğunu ve ABD’nin dört bir yanından, New York, Carolinas, Florida ve “Teksas’tan tonlarca” çağrı aldığını söyledi. Ancak, hastalar seyahat etmeye istekli olsalar bile, bu durumun kolay olduğu veya istenen sonuca ulaştıkları anlamına gelmez.

Dr. Blanke, “Yasanın ne yapılması gerektiği konusunda oldukça katı olduğunu” söyledi.

Tıbbi yardımla yaşam kaybına izin veren diğer eyaletlerde olduğu gibi, Oregon ve Vermont da hastaların iki doktor tarafından değerlendirilmesini şart koşuyor. Hastaların altı aydan az ömrü kalmış olmalı, zihinsel ve bilişsel olarak sağlıklı olmalı ve yaşamlarını sonlandıracak ilaçları alabilecek durumda olmalıdır. Kayıtlar ve belgeler eyalette incelenmelidir. Bunu yapmamak, eyalet dışında tıbbi uygulama yapmak anlamına gelir ve bu da tıbbi lisanslama gerekliliklerini ihlal eder. Aynı nedenle, hastaların ilk muayene, ilaç talebi ve ilaçları aldıkları zaman eyalette bulunmaları gerekmektedir.

Eyalet yasama organları bu kısıtlamaları, tıbbi yardımla yaşam kaybını talep eden hastaların haklarını korumak ile başkalarına zarar verebilecek yasalar çıkarmama zorunluluğu arasında dengelemek amacıyla bir tür güvenlik önlemi olarak uygulamaktadır, diyor Death With Dignity adlı grubun CEO’su Peg Sandeen. Ancak, pek çok tıbbi yardımla yaşam kaybı savunucusu gibi, bu kuralların zaten acı çeken insanlar için gereksiz bir yük oluşturduğunu belirtiyor.

Vermont’ta palyatif bakım doktoru olan Diana Barnard, bazı hastaların randevularına bile gelemediklerini söyledi. “Hastalar genellikle çok hasta oluyorlar ya da seyahat etmek istemiyorlar, bu yüzden yeniden planlama gerekiyor,” dedi. “İnsanlardan buraya gelmek için önemli bir enerji harcamalarını istemek, aslında bu seçeneği evlerine daha yakın bir yerde hak ediyorlar.”

Tıbbi yardımla yaşam kaybına karşı çıkanlar arasında hayat almanın ahlaki olmadığını söyleyen dini gruplar ve hayatı sona erdirmek değil, insanları hayatlarının sonunda daha rahat ettirmek için çalıştıklarını savunan tıp pratisyenleri bulunmaktadır.

2022 yılında yayınladığı “The Day I Die: The Untold Story of Assisted Dying in America” adlı kitabı için onlarca terminal hastayla röportaj yapan antropolog Anita Hannig, federal yasanın bu konuyu yakın zamanda çözeceğini düşünmüyor. 2022 yılında kürtaj konusunda olduğu gibi, Yüksek Mahkeme 1997 yılında tıbbi yardımla yaşam kaybını bir eyalet hakkı olarak belirledi.

2023-24 yasama dönemlerinde, Francine Milano’nun memleketi Pennsylvania da dahil olmak üzere 19 eyalet tıbbi yardımla yaşam kaybını sağlayan yasaları gündeme aldı. Bu yasayı geçiren tek eyalet Delaware oldu, ancak vali henüz bu konuda harekete geçmedi.

Sandeen, birçok eyaletin başlangıçta kısıtlayıcı yasalar geçirdiğini — örneğin, 21 günlük bekleme süreleri ve psikiyatrik değerlendirmeler gerektirerek — ancak zamanla gereksiz yük oluşturduğu kanıtlanan hükümleri iptal ettiğini söyledi. Bu durumun daha fazla eyaletin Vermont ve Oregon’u takip edeceği konusunda kendisini iyimser kıldığını belirtti.

Milano, 2019’dan beri tıbbi yardımla yaşam kaybının yasal olduğu komşu New Jersey’e gitmeyi tercih ederdi, ancak ikamet şartı bunu imkansız hale getirdi. Oregon’un kırsal eyalet olan Vermont’a göre daha fazla sağlayıcısı olmasına rağmen, Milano ülkenin bir ucuna seyahat etmektense dokuz saatlik bir araba yolculuğunu tercih etti.

Lojistik konular Milano için kilit noktaydı çünkü geri dönmesi gerekeceğini biliyordu. Mayıs 2023’te kocası ve kardeşiyle birlikte Vermont’a seyahat ettiğinde yaşam kaybı için hazır değildi. Bir dahaki sefere Vermont’a gittiğinde ilaçları talep etmek için hazır olacağını düşündü. Ardından ilacı alabilmesi için 15 gün beklemesi gerekecekti.

Bekleme süresi, Barnard’ın “kararı düşünmek için zaman” olarak adlandırdığı şeyi sağlamak için standarttır, ancak çoğu kişi bunu çoktan yapmış durumda. Bazı eyaletler bu süreyi kısalttı veya Oregon gibi bir feragat seçeneği sundu.

Bu bekleme süresi hastalar için zor olabilir, özellikle de sağlık ekibinden, evlerinden ve ailelerinden uzak olmaları durumunda. Blanke, bir Oregon sakininin yaşam kaybına 25 kadar akrabasının katıldığını, ancak eyalet dışından gelenlerin genellikle sadece bir kişi getirdiğini belirtti. Ve yaşam kaybını gerçekleştirecek bir yer bulmak, bakım evlerinde veya tıbbi yardımla yaşam kaybına izin vermeyen hastanelerde bulunan Oregonians için bir sorun olabilirken, bu durum eyalet dışı kişiler için özellikle zorlayıcıdır.

Oregon ikamet şartını kaldırdığında, Blanke Craigslist’te ilan verdi ve sonuçları, hastaların yaşam kaybını gerçekleştirebileceği yerler konusunda kısa vadeli konaklamalar dahil olmak üzere bir liste derlemek için kullandı. Tıbbi yardımla yaşam kaybı yasalarına sahip eyaletlerdeki kâr amacı gütmeyen kuruluşlar da benzer listeler tutmaktadır, diyor Sandeen.

Milano, hayatına son verecek ilaçları alacağı bir yer bulma noktasına henüz gelmedi. Aslında, Vermont’a ilk seyahatinden sonra nispeten sağlıklı bir yıl geçirdiği için altı aylık onay süresini geçmesine izin verdi.

Ancak Haziran ayında, başka bir altı aylık pencereyi açmak için tekrar yola çıktı. Bu sefer, karavanı olan bir arkadaşıyla birlikte gitti. Eyalet sınırını geçmek için altı saat sürdüler, bir oyun alanı ve hediyelik eşya dükkanında durduktan sonra, Milano’nun doktorlarıyla yüz yüze görüşmek için üç saat daha Burlington’a gitmek yerine, bir otoparkta oturup Zoom üzerinden görüşmeyi gerçekleştirdi.

Milano, “GPS takibi ya da IP adresi gibi şeyler yapıp yapmadıklarını bilmiyorum, ama dürüst olmamaya cesaret edemezdim,” dedi.

Milano’yu korkutan tek şey bu değil. Vermont’a geri dönemeyecek kadar hasta olacağından ve eğer dönebilirse, ilaçları alma cesaretine sahip olup olmayacağından endişe ediyor. Blanke’ye göre, onaylanan kişilerin yaklaşık üçte biri tıbbi yardımla yaşam kaybını gerçekleştirmiyor. Onlar için, hayatlarına ne zaman son vereceklerini kontrol edebilme gücüne sahip olduklarını bilmek genellikle yeterli oluyor.

Milano, şimdi seyahat edebilecek kadar sağlıklıyken ve yaşamın tadını çıkarabiliyorken bu güce sahip olduğu için minnettar olduğunu belirtiyor. “Keşke daha fazla insanın bu seçeneği olsaydı,” diye ekliyor.