Yerba mate çayı nedir? Kanser riski taşır mı?

Bilimsel ismi Ilex paraguariensis olan yerba mate, çobanpüsküllüler ailesinden çiçek ve meyve üreten tropikal bir ağaçtır. Kurutulmuş yapraklarından yapılan içecek mate çayı veya Paraguay çayı olarak bilinir. Güney Amerika’ya özgü; özellikle Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay kökenlidir. Son yıllarda ülkemizde de rağbet görmeye başlayan mate çayının özellikleri neler, içeriğinde ne var, potansiyel zararları ve ya etkileri nelerdir ve kanser tedavisinde kullanılabilir mi gibi soruların cevaplarını merak ediyorsanız bu yazımızın devamını okuyabilirsiniz.

Mate çayı geleneksel bardağın ya da bir fincanın içine az miktarda koyulan bu bitkisel karışımın üzerine sıcak su eklenmesi ve birkaç dakika demlenmesi ile hazırlanır. Hazırlanan çay içme sıcaklığına geldiğinde demlenmiş olur ve kendinden süzgeçli pipetle içilerek bitkilerin bardağın dibinde kalması sağlanır. Bu şekilde birkaç kere demlenerek içilebilir.

Yerba mate bitkisi şu aktif kimyasalları içerir:

• polifenoller
• flavanoidler (quercetin, kaempferol ve rutin) 
• fenolik asitler (klorojenik asit ve kafein asit)
• ksantinler (kafein ve teobromin)
• saponinler
• triterpen
• alkaloidler
• amino asitler 
• mineraller (fosfor, demir, çinko, bakır ve kalsiyum)
• vitaminler (C, B1, B2).

Mate çayının protein veya lif gibi özel besleyici bir içeriği yoktur.

Mate çayı ile ilgili herhangi bir bilimsel araştırma var mı?

Mate ile ilgili 11'i klinik araştırma olan 259 bilimsel yayın bulunmaktadır. Bir karşılaştırma yapacak olursak, yeşil çayın ise 1165'i klinik araştırma olan 28.000'den fazla yayını vardır. Yani mate hakkında oldukça az sayıda bilimsel araştırma vardır; bunun sebebi, tıbbi olabilecek - örneğin antioksidan - özelliklerinin ilk kez 1992'de tanımlanmış olmasıdır.

Yerba matenin kolon kanserini tedavi ettiği doğru mu?

Kolon kanseri için matenin kanser hücrelerini öldürdüğüne dair insan klinik deneyi yoktur. Tek bir laboratuvar çalışması, yerba matede bulunan caffeoylquinic asidin hücre büyümesini inhibe ettiğini (baskıladığını) ve kolon kanseri hücre serilerinde hücre ölümünü teşvik ettiğini göstermektedir. Ancak bu, yeterli büyüklükte bir deneme değil, yalnız küçük çaplı bir ön çalışmadır.

Yani mate çayının insanlarda kolon kanseri hücrelerini öldürdüğüne dair bilimsel bir kanıt yoktur.

Mate çayı kolesterolü azaltır mı?

Bununla ilgili bazı çalışmalar vardır. Brezilya’da yapılan bir çalışmada, 102 kişiye günde üç kez 330 ml yerba mate çayının kan lipid (yağ) düzeyi üzerinde etkileri incelendi. Çalışma sonuçlarına göre mate çayı kullanımı kan lipit parametreleri iyileştirdi ve kötü huylu kolesterol (LDL) düzeyini azalttı.

Mate çayı ile zayıflama mümkün mü?

Mate çayının nasıl kilo verdirdiğine dair pek çok söylenti vardır. Örneğin yağ hücrelerinin oluşumunu baskıladığı bilinen bir madde olan klorojenik asit içerir.

2015 yılında yapılan randomize, plasebo kontrollü bir klinik araştırmada, mate çayının obezite üzerine etkisine bakıldı. Kore'de gerçekleşen 30 kişilik bu çalışma sonuçlarına göre; 12 hafta boyunca mate takviyesi verilen kilolu kişilerde plasebo grubuna göre azaldığı ve istatistiksel olarak anlamlı bulunan bir zayıflama etkisi raporlandı. Bununla birlikte, obezite gibi oldukça yaygın bir hastalıkta, daha büyük hasta sayılarına sahip çalışmalarla bu sonuçların doğrulanması beklenirdi.

Mate çayının tansiyon düşürücü etkisi var mı?

Genel olarak yeşil çay ve mate gibi bitki çaylarının bu etkisi birkaç çalışmada araştırılmış ancak net bir sonuç elde edilemedi.

Mate çayı güvenli midir, yan etkileri var mıdır?

Yerba mate, karsinojen olduğu bilinen polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) içerir. Ayrıca içeriğindeki kafein; hipertansiyon, çarpıntı ve anksiyete riskini artırır.

Mate çayı ile ilgili en önemli soru işareti kanser riskidir. Yerba matenin kanser riskini araştıran kapsamlı bir çalışma İtalya, Uruguay ve Arjantin iş birliği ile yayımlandı. İncelemeye 3820 kişi ile toplam 6 çalışma alındı. Çalışma sonucuna göre mate çayı tüketimi ile ağız, böbrek, mesane ve akciğer kanseri riskinin artmadığı görüldü. Eğer çok sıcak içilirse yemek borusu (özofagus) kanseri için bir risk faktörü olduğu; Ilık veya soğuk içilen matenin ise kanser riskine bir etkisi olmadığı ifade edildi.

Sonuç

Yerba mate çayının tıbbi etkilerine daire yapılan çalışmaların sayısı az ve mevcut çalışmalar da küçük çaplıdır. Bununla birlikte Güney Amerika’nın geleneksel içeceklerinden olan mate çayı, çok sıcak içilmediği takdirde şimdilik kanser ile ilişkilendirilememektedir.