Alzheimer’da Bilişsel Bozukluklarda Kullanılan Donepezil, Beyin Radyoterapisi Alan Hastalarda da Faydalı Mı?

Amerikan Tıbbi Onkoloji Dergisi’nde yayınlanan bir araştırmaya göre donepezil, beyin radyoterapisi alan ve özellikle fazla bilişsel hasar gören hastalarda; hafıza, motor fonksiyonlar, el becerisi gibi birtakım bilişsel ve işlevsel fonksiyonlarda anlamlı derecede yarar sağladı.

Beyne uygulanan radyasyon tedavisinin hastaların önemli bir kısmında bilişsel fonksiyonlarda bozulmalara neden olduğu bilinmektedir. Çünkü radyasyon beyinde özellikle hipokampus denilen öğrenme, hafıza, duygu durum ile ilgili kısmı etkilemektedir. Hipokampus-koruyucu radyoterapilerde hafıza bozukluklarının daha az görülüyor olması da bu durumu doğrulamaktadır. Son yıllarda beyin radyoterapisindeki gelişmeler, stereotaktik radyoterapi gibi yöntemlerle bu yan etkiler minimum seviyelere indirilse de halen azımsanmayacak derecededir. Bu yüzden bu hastalarda söz konusu yan etkilerin azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Alzheimer tedavisinde kullanılan donepezil adlı ilaç da bu alanda denenen ilaçlardandır.

Alzheimer hastalığının ilerlemesinde kolinerjik sistemin etkili olduğunun bulunmasıyla, asetilkolin enzimi üzerinden etkili ilaçlar Alzheimer tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır ve bu ilaçlardan şimdiye dek en fazla başarı elde edilenleri asetilkolinesteraz inhibitörü denilen ilaçlar olmuştur. Donepezil de bu grupta sık kullanılan ilaçlardandır. Bu ilaçlar, ortama salınan asetilkolin enziminin yıkımını önleyip miktarını artırarak etki göstermekte ve bu şekilde Alzheimer’daki bilişsel ve fonksiyonel kaybı yavaşlatmaktadır. Yapılan hayvan deneylerinde beyne uygulanan radyoterapinin, motor aktivitede etkili kolinerjik sistemi ve hafızada etkili hipokampusu olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Bu durumdan hareketle donepezil’in beyne radyoterapi alan hastalarda hafıza, motor aktivite gibi fonksiyonlarda yarar sağlayabileceği düşünülmüş ve geçtiğimiz günlerde bu konuda yapılan etkili bir çalışma yayınlanmıştır.

Çalışmada; beyin radyoterapisi alan ve radyoterapiden 6 ay sonra değerlendirilmeye alınan 198 hasta 2 gruba ayrılmıştır. Hastaların bir kısmına günlük düzenli olarak donepezil uygulanırken diğer hastalara bu ilaç verilmemiştir. Hastalara donepezil başlanmadan önce, başladıktan 3 ay sonra ve 6 ay sonra hafıza, dil, dikkat, motor fonksiyonlar gibi bilişsel ve işlevsel değerlendirme testleri yapılmıştır. Başlangıçta gruplar arasında anlamlı bir fark yokken, donepezil tedavisi verilen grupta 6 ayın sonunda özellikle fazla bilişsel hasar görmüş olanlarda; hafıza, motor fonksiyonlar, el becerisi gibi birtakım bilişsel ve işlevsel fonksiyonların anlamlı derecede daha iyi olduğu görülmüştür. Bunun yanında donepezil’in ciddi yan etkileri de olmamış, iyi tolere edilmiştir.

Sonuç olarak; donepezil, beyin radyoterapisi alan tüm hastalarda, tüm bilişsel fonksiyonları geliştirmemiştir. Ancak özellikle fazla bilişsel hasar görenlerde; hafıza, motor fonksiyonlar, el becerisi gibi birtakım bilişsel ve işlevsel fonksiyonlarda anlamlı derecede yarar sağlamıştır. Bunun yanında yan etkiler yönünden de oldukça iyi tolere edilmiştir. Bu çalışma, beyin radyoterapisi alan hastaların yaşam kalitelerini korumak adına son derece önemli bir gelişmedir. Ancak çalışmanın yapılacak yeni araştırmalarla desteklenmeye ihtiyacı vardır.