Provitamin olan beta-karoten bir bitki pigmentidir, alındıktan sonra hücre içinde A vitamininin aktif formları olan retinoik asit veya retinol gibi moleküllere dönüşür. Havuç bitkisi ile anılan A vitamini bağışıklık sisteminin fonksiyonu, hücre içi sinyal sistemleri, üreme, görme ve birçok organın yapılanması için önemlidir. Yapılan çalışmalara göre beta-karoten taze sebze ve meyvelerden yeteri kadar alınmalıdır, fakat fazla beta-karoten takviyesi kanser riskini artırabilmektedir.
Alfa-Tokoferol beta-Karoten Kanseri Önleme Çalışması
Çalışmaya sigara içen ve yaşları 50-69 arası değişen 29133 Finlandiyalı erkek katıldı. Çalışmanın amacı, sigara içtikleri için kanser riski yükselen bu kişi grubunda beta-karotenin kanser riskini azaltıp azaltmadığını değerlendirmekti. Bu 30 bine yakın kişi iki gruba ayrıldı, bir kola beta-karoten takviyesi, diğer kola plasebo (aktif molekül barındırmayan ürün) verildi ve iki grup ortanca olarak 6.1 yıl takip edildi.
- Çalışmanın 18. ayında yapılan değerlendirmeye göre beta-karoten takviyesi alanlarda akciğer, prostat ve mide kanseri sıklığı (insidans) anlamlı derecede yüksek çıktı. Günde 1 paket ve üzeri sigara içenlerde akciğer kanseri riski daha da yüksekti.
- Beta-Karoten takviyesi alanlarda plasebo gruba göre; kolorektal kanser, kolon polibi tekrarlaması, pankreas kanseri, mesane kanseri veya karaciğer kanseri oranlarında fark görülmedi.
Beta-karoten ve retinol etkinlik çalışması (Retinol Efficacy Trial-CARET)
Başlangıç tarihi 1985 olan bu çalışmaya yaşları 46-74 arası değişen, sigara içen ve asbeste maruz kalan 18314 ABD’li kişi katıldı (asbets, akciğer zarı kanseri malign mezotelyoma ve akciğer kanseri için bilinen risk faktörlerindedir). Hastalar iki gruba ayrıldı, bir gruba beta-karoten ve retinol verilirken, kontrol grubuna placebo verildi.
- Beta-karoten artı retinol alan grupta, plasebo grubuna kıyasla; akciğer kanseri sıklığında artış görüldü.
- Asbeste maruz kalanlarda ve ağır sigara içenlerde ise plaseboya kıyasla artmış akciğer kanseri riski görülmedi.
- Beta-karoten artı retinol takviyesi alan grup plasebo grubu ile karşılaştırıldığında; prostat kanseri riskinde herhangi bir artış görülmedi.
- Akciğer kanseri ilişkili ölümler ise beta-karoten artı retinol alan grupta, plasebo grubuna göre anlamlı derecede yüksekti.
- Bu CARET çalışması belirgin yaşam kaybı farkı gözlenmesi nedeni ile 1996’da erken kapatılmıştır.
Klinisyenlerin Sağlık Çalışması
Klinisyenlerin Sağlık Çalışmasında ABD’de yaşayan ve yaşları 40-94 arası değişen 22071 erkek doktor rasgele olarak iki gruba ayrıldı ve 12 yıl boyunca bir gruba beta-karoten (2 günde 50 mg) verilirken, kontrol grubuna plasebo verildi. Çalışmaya katılan doktorların % 11'i aktif sigara içicisi iken, % 30'u eski sigara içicileriydi.
- Beta-karoten takviyesi alımı genel olarak kanser sıklığını belirgin (istatistiki olarak anlamlı) derecede yükseltmedi.
- Beta-karoten alanlarda sadece mesane ve tiroid kanseri riskinde bir miktar artış vardı, fakat bu anlamlı bulunmadı.
Kalın bağırsak polibinin (kolorektal adenom) tekrarlama riskine karşı
Antioksidan Polip Önleme Çalışması’nda kalın bağırsağında polip bulunan 864 kişi değerlendirildi, hastaların yarısına beta-karoten (günlük 25 mg) ve E vitamini (günlük 400mg) verilirken, kontrol grubuna plasebo verildi. Başlangıçta hastaların %19’u sigara kullanıcısıydı.
- Sigara ve alkol kullanmayan ve beta-karoten takviyesi alanlarında, kalın bağırsak polip tekrarlama riskinde anlamlı düşüş gözlendi.
- Sigara ya da alkol tüketen hastalarda beta-karoten ile, plaseboya kıyasla, kolon ve rektum polip tekrarlama riskinde artış bulundu.
Diğer çalışmalar
Kanser tedavisinden sonra beta-karoten takviyesinin, kanserin tekrarlaması (nüks) riskini azaltıp azaltmadığı da çalışmalarla değerlendirilmiştir.
Bir çalışmada, 1. ve 2. evre yassı hücreli baş-boyun kanseri olan 224 hasta iki gruba ayrılarak bir gruba 3 yıl boyunca beta-karoten (günlük 75 mg) verildi. Uyumluluk oranı 68.7 olarak hesaplanan çalışmada hastalar 59 ay boyunca izlendi. Hastalıksız veya 10 yıllık sağkalım oranları açısından beta-karoten alanlarla almayanlar arasında anlamlı bir fark bulunmadı. Ancak, yaşam kaybı riski, beta-karoten takviyesi ile tedavi edilmeyen daha düşük çıktı.
Klinisyenlerin Sağlık Çalışması’nın bir alt grup analizinde, radyoterapi tedavisi alan agresif prostat kanserli hastalara beta-karoten desteğinin etkisi değerlendirdi. Bu çalışmada da beta-karoten takviyesinin hastalık tekrarına ve yaşam sürelerine olumlu bir katkısı bulunmadı.
Sonuç
- Tartışılan hiçbir çalışmada plaseboyla karşılaştırıldığında beta-karoten takviyesinin kansere karşı koruyucu bir etkisi bulunmamıştır.
- Bazı çalışmalar akciğer kanseri riskinde artış olduğunu göstermektedir, özellikle de sigara içenlerde.
- Bazı çalışmalarda kolon ve rektum polip sonuçlarına katkısı bulunabileceği öngörülmesine rağmen bu etkinliği değerlendiren çok az çalışma olmuştur.
Sonuç olarak, bu çalışmalar A vitamininin ve türevlerinin zararlı olduğu şeklinde yorumlanmamalıdır; tam tersine yeteri kadar A vitamini alınması vücudumuzun normal işleyişi için gereklidir ve normal beslenen kişilerde A vitamini eksikliği sık gördüğümüz bir durum değildir. Fakat A vitamini, bir besin takviyesinin – doğal bile olsa – gereksiz yere fazla alınmasının nasıl ciddi zararlara yol açabileceğinin güzel bir örneğidir. Genel olarak veriler, beta-karotenin kanserden korunma amacı ile özellikle sigara içenlere, potansiyel zararları nedeniyle önerilmemesi gerektiğini göstermektedir.
