Dünyanın En Yaşlı İnsanlarından Sağlık Tavsiyeleri Almak Sakıncalı Olabilir mi?

Bazı insanların 100 yaşını geçmesinin nedenlerini henüz tam olarak çözemesek de, asırlık bireylerin verdikleri tavsiyelere itibar etmemenin en doğru yaklaşım olduğu konusunda bilim insanları arasında giderek yaygınlaşan bir görüş var.

117 yaşında hayatını kaybeden Dünya'nın en yaşlı insanı Maria Branyas Morera'nın ölümünün ardından birçok kişi, olağanüstü uzun bir yaşamın sırrını merak etmiş olabilir. Ancak bilim insanları, uzun ömürlülük hakkında tavsiye almanın centenarianlardan (100 yaşını aşanlar) gelmesinin en doğru yaklaşım olmayabileceğini söylüyor.

Guinness Dünya Rekorları'na göre, Branyas'ın uzun yaşamını "düzen, huzur, aile ve arkadaşlarla iyi ilişki, doğayla temas, duygusal istikrar, endişesizlik, pişmanlık duymama, bolca pozitiflik ve toksik insanlardan uzak durma" gibi etkenlere bağladığı belirtiliyor.

İki Teori

İngiltere Brighton Üniversitesi'nden biyogerontoloji profesörü Richard Faragher ise aslında bilim insanlarının hâlâ bazı insanların neden 100 yaşını aştığını çözmeye çalıştıklarını ifade ediyor.

Faragher, bu konuda iki ana teori bulunduğunu ve bunların birbirini dışlamadığını belirtiyor.

Birinci teori, bazı bireylerin aslında sadece şanslı olduğuna dayanıyor. Başka bir deyişle, centenarianların bazı alışkanlıkları olması, bu alışkanlıkların uzun ömürlülüğü sağladığı anlamına gelmiyor; bu mantık hatası "hayatta kalma yanlılığı" olarak biliniyor.

"Günde 60 sigara içerek hayatta kalmanız, çok fazla sigara içmenin sizin için iyi olduğu anlamına gelmez," diyor Faragher.

İkinci teori ise centenarianların uzun yaşamalarına olanak tanıyan özel genetik özelliklere sahip oldukları yönünde. Yani, genetikleri sayesinde daha dayanıklı hale geldikleri söylenebilir.

Faragher, her iki teorinin de aynı uyarıya işaret ettiğini söylüyor: "Asla, asla centenarianlardan sağlık ve yaşam tarzı ipuçları almayın."

Ek olarak, centenarianların çoğu zaman, genellikle fazla egzersiz yapmadığını, diyetlerinin pek de sağlıklı olmadığını belirtiyor; bazı centenarianların sigara içtiğini de not ediyor.

“Bu durum, sağlıklı yaşam süresini uzatmakla ilgili sahip olduğumuz birçok epidemiyolojik (toplum gözlemine dayanan) kanıtla çelişiyor,” diyor ve büyük bir çalışmanın sigara içmemenin, egzersiz yapmanın, alkolü ölçülü tüketmenin ve günde beş porsiyon meyve ve sebze yemenin yaşam süresini 14 yıla kadar uzatabileceğini gösterdiğini ekliyor.

"Centenarianların bu sağlıksız alışkanlıkların çoğunu yapmasına rağmen hâlâ hayatı kolayca geçirmeleri ya şanslı olduklarını ya da genetik olarak çok iyi donanımlı olduklarını gösteriyor," diyor.

Maria Branyas, uzun yaşamında şansın rol oynadığını kabul ederken, kızı Rosa Moret, bunu genetiğe bağlamıştı. 2023'te bölgesel Katalan televizyonuna konuşan Moret, "Hiç hastaneye gitmedi, hiç kemik kırmadı, iyi, acısı yok" demişti.

Faragher, centenarianların neden daha uzun yaşadığına dair öne sürülen birçok olasılığın aslında ters nedenselliğin örnekleri olabileceğini de ekliyor. Örneğin, pozitif bir zihniyetin çok uzun yaşamanıza yardımcı olabileceği fikri, en azından kısmen, daha iyi sağlıkları olduğu için insanların daha iyimser olmasıyla bağlantılı olabilir.

“Diş ağrınız olduğunda en son ne zaman gerçekten pozitif bir zihniyetiniz vardı?” diye soruyor.

Faragher, centenarianları incelerken hayatta kalmalarına yardımcı olabilecek şeylere odaklanma eğilimi olduğunu, ancak “engelleyici” faktörlerin göz ardı edildiğini belirtiyor.

Bilinenler ve Bilinmeyenler

University College London'dan genetikçi Prof. David Gems ise uzun ömürlülükte cinsiyetin önemli bir faktör olduğunu, kadınların erkeklerden daha yavaş yaşlandığını, ancak şansın da önemli olduğunu vurguluyor ve bunun bir örneğinin yaşlanma hızındaki doğal farklılıklar olduğunu belirtiyor.

"Yalnızca birkaç hafta yaşayan nematod solucanları üzerinde çalışıyorum," diyor. "Solucanlar birbirleriyle genetik olarak özdeş ve aynı koşullar altında tutuluyorlar, ancak ilk solucanlar yaklaşık 10 gün sonra yaşlılıktan ölüyor ve sonuncusu yaklaşık 30 gün sonra ölüyor."

Ancak bireysel düzeyde bir miktar şansın bazı insanların neden 100 yaşını geçtiğini açıklamaya yardımcı olabileceği belirtilse de uzmanlar, yaşam beklentisini artırabilecek iyi bilinen faktörler olduğunu söylüyor; bunlar arasında sağlık hizmetlerindeki ve hijyen koşullarındaki iyileşmeler bulunuyor.

"Yaklaşık 100 yıl önce, çocukların ölme olasılığını azaltmaya yönelik iyileştirmelerle yaşam beklentisinde büyük ilerlemeler görmeye başladık," diyor Uluslararası Uzun Ömürlülük Merkezi CEO'su David Sinclair ve bunun büyük ölçüde aşıların ve temiz suyun getirilmesinden kaynaklandığını vurguluyor.

• İlgili konu: Dünya Sağlık Örgütü Aşılama Programı 150 Milyon Kişiyi ve 10 Milyar Yıllık Yaşamı Kurtardı

“Son 20 yılda ve önümüzdeki 20 yılda göreceğimiz şey, yaşlılık döneminde benzer bir odaklanma,” diyor Sinclair ve bunun grip ve zona aşılarındaki gelişmeleri, statinler ve diğer ilaçları içerdiğini, bunların yaşlı insanlar arasında yaşam süresini artırmaya yardımcı olacağını ekliyor.

Ancak hükümetlerin, bireylerin daha sağlıklı tercihler yapmalarına yardımcı olacak adımlar atması gerektiğini söylüyor. Bu tercihler nihayetinde daha uzun yaşamalarını sağlayacak ve birçok insanın egzersiz yapmanın, iyi beslenmenin veya kirlilikten kaçınmanın zor olduğu ortamlarda yaşadığını belirtiyor.

Ancak bir kişi üç haneli yaşlara ulaşsa bile, hayatın mutluluk ve pastalarla dolu olacağı anlamına gelmiyor.

Sinclair, centenarianlar hakkındaki haberlerin genellikle neşeli olduğunu, ancak bu kişilerin yıllarca yalnız yaşamak gibi zorluklarla karşılaştıklarının da ortaya çıktığını belirtiyor.

"Gerçeklik her zaman göründüğü kadar pozitif değildir," diyor.

*

• İlgili konu: Dünyanın en uzun yaşayan Mavi Bölge insanlarının 8 ortak özelliği