Hasta, hasta yakını ve hekim iletişimi nasıl olmalı?

Hasta, hasta yakını ve hekim arasındaki etkili iletişim tüm hastalıkların tedavi sürecinde olduğu gibi onkoloji hastalarının tanı ve tedavi sürecinde de çok önemlidir.

Amerikan Klinik Onkoloji Derneği (American Society of Clinicial Oncology-ASCO) hastalar ile iletişimi güçlendirmek için hekimlere yönelik bazı öneriler içeren özel bir kılavuz geliştirmiştir. Bu kılavuz çerçevesinde ülkemizin de onkoloji pratiğini göz önüne alarak hazırladığımız yazımızı sizler ile paylaşmak istedik. Bu yazıyı okumanızın sizlerin de iletişim konusunda nelere odaklanacağınızı algılamanız konusunda yararlı olacağını düşünüyoruz.

Kılavuz 11 Eylül’de Journal of Clinical Oncology’de yayımlanmıştır. Bu kılavuz iletişim odaklı olup hasta ve hasta yakınlarının ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanmış.

Onkoloji alanında hasta, hasta yakını ve hekim ilişkisi güçlüklerle doludur.

Bu süreç doğru yönetilemez ve hasta-hekim ilişkisi bir güven üzerine inşa edilemez ise hasta ve hasta yakını mutsuzluğu, hekimlerde tükenme ve hatalı tıbbi uygulama (malpraktis) davalarında artışa neden olur.

Onkoloji pratiğinde sıklıkla karşımıza çıkan iletişim güçlüklerinin kaynakları

• Kuşkulu bir kanser bulgusu sonrası endişe verici tanı koyma süreci,
• Kanser tanısı alan hasta ve yakınına hastalığın söylenmesi,
• Tedavi yan etkilerinin ve olası ölüm riskinin konuşulması,
• Tedavi alıp almamanın sonuçlarının anlatılması,
• Tedavi sürecinde ortaya çıkan, tedaviye yanıt alamama veya tedavi yan etkisi gibi olumsuz tedavi sonuçlarını paylaşma,
• Ülkede onayı olmayan etkili olabilecek tedavileri paylaşma,
• Alternatif tedavilerin olumsuz etkileri konusunda hasta, hasta yakınını bilgilendirme,
• Şifa şansı olmayan bir durumda yaşam süresinin konuşulması,
• Ne kadar yok saysak da bir grup hastada ölüm sürecinin konuşulması ve yönetilmesi.

Görüldüğü üzere çok sayıda konu başlığı, günlük onkoloji pratiğinde yaşanan hasta ve hekim ilişkisinde zorlukların kaynağı olabilmektedir.

Ülkemizde neredeyse tüm onkoloji klinikleri oldukça yoğun çalışmakta, onkoloji hekimleri adeta cansipârâne hizmet vermekteler. Hekimlerin işlerinin kolaylaşması, hasta ve hasta yakınlarının hekimlerin içinde bulunduğu güçlükleri algılamaları ile mümkün olabilir.

Unutulmamalıdır ki bu alanda hekime yardımcı olmak, iletişimi kolaylaştıracak, hekimin de kendini güvende hissetmesine neden olacak, hastaya olan sevgi bağını güçlendirecek ve kaliteli bir sağlık hizmetinin sunulmasını kolaylaştıracaktır.

Kanser zor bir hastalıktır ve tıbbi onkoloji uzmanları hastalara destek ve hastalıkla baş etmeleri konusunda yardımcı olmalılar. Hasta ve yakınlarının yeterince bilgilendirilmesi ve endişelerini hafifletme yönünde caba harcamalılar.

Hastaların çoğunun karmaşık olan kanser hastalığının tanı ve tedavisi hakkında bilgileri yoktur. Hekimlerin mesleki eğitimlerinde ağırlık hastalıklarının tanısı ve tedavisine yöneliktir. Aslına bakarsanız hastalığı tedavi etme ve iyi iletişim kurma farklı becerilerdir. Çok özel bir konu olmasına rağmen hekimlerin eğitim süresince bu alana yönelik profesyonellerce hazırlanmış dersler ve kurslar son derece azdır. Hekimlerin okuduğu uluslararası kaynaklar, günlük pratikte edindikleri deneyimler, tecrübeli kıdemlileri ve hocaları, hasta ve yakınlarının geri bildirimleri gelişmelerine en önemli kaynaklardır.

Araştırmalar, iyi tasarlanmış eğitim programlarının onkoloji uzmanlarının ve hastaların etkili iletişim becerilerini geliştirebileceğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte hasta ve yakınları da iletişimin önemini kavramalı ve bu yönde çaba sarf etmeliler.

Doğru iletişim için doktorlara yönelik anahtar öneriler

• Onkoloji hizmeti ulaşılabilir olmalı; hasta geribildirim sağlayabilmeli, hastalar ve yakınları ile olan etkileşimler gözlemlenebilmelidir.
• Kanser tedavi süreci yönetim planı hastalar ile birlikte tasarlanmalıdır, hasta ve yakınının hem tanı hem de tedavi seçeneklerini yeterince anlaması sağlanmalıdır. Tıbbi bakım hedefleri ve tedavi kararları hastaların değer ve öncelikleriyle uyuşmalıdır.
• Hastalar ve yakınları endişelerini konuşmaya ve muayene sırasındaki alınacak tedavi kararlarına katılmalarına teşvik edilmelidir. Bu sayede hasta ve yakınlarının güveni artar ve tedavilerinde aktif rol almaları sağlanır.
• Hekimler şifa şansı olmayan hastalıkların tedavi sürecinde erkenden yaşam süresi ile ilgili hasta ve yakınları ile konuşmalı; hastalığın neden olduğu şikayetler ve hastalığın ilerlemesine bağlı ortaya çıkacak sorunlar ve olası çözümleri için hasta ve yakınının tercihlerini almalılar.
• Tedavi sürecinde karşılarına çıkabilecek ek ödemeler, bakım masrafları tartışılmalı ve bununla ilgili kaygılar olabildiğince giderilmeli, gerekli görülen durumlarda hastalar için mali danışman veya sosyal hizmet uzmanlarına yönlendirilmelidir.
• Hastalar tedavi seçeneklerinden haberdar edilmelidir. Bunlar; klinik çalışmalar ve palyatif bakım gibi tedavi seçeneklerini de içermelidir. Tedavi edilemez hastalığı olanlar için onkoloji uzmanları aktif tedavi ve palyatif bakım seçenekleri hakkında aynı anda bilgi vermelidir.

Doğru iletişim için hasta ve yakınlarına yönelik anahtar öneriler

• Hasta yakınları hastalarının hastalıkları konusunda bilgi edinme çabalarını engellememeli ve hekimine yeterince bilgilendirmesi konusunda kolaylık sağlamalılar.
• Tedavilerini üstlenen hekimler ile güven veren bir iletişim tarzı içinde olmalı ve merak ettikleri konuları sormalı, düşüncelerini dürüstlükle paylaşmalılar.
• Tedavi süresini, tedaviden elde edilecek başarı oranlarını, başarısızlık durumunda onları nelerin beklediğini kapsamlı sorgulamalılar.
• Ülkemizde onaylı olmayan ilaçlar, insani amaçlı erken erişim programları, klinik araştırmaların kendileri için uygun olup olmadığı tedavi planı öncesi sorgulanmalı.
• Hekimleri ile ayak üstü görüşmeye çalışmamalı, randevu öncesi sorularını yazılı olarak hazırlamalı ve randevusuz görüşme çabası içinde olmamalı.
• Tedavisini üstlenen hekimin haberi olmadan alternatif tıp ürünleri gibi hastasını tehlikeye atabilecek uygulamalar yapmamalı, hekimine ek tedavi alacaksa mutlaka bilgi vermeli.
• Onkoloji alanında en sık ihtiyaç duyulan şey ikinci görüş almaktır. Bu durumu da hekiminden saklamamalı, gerektiğinde kapsamlı tıbbi öyküsünü içeren epikrizini talep etmeli ve sonuçta aldığı önerileri hekimi ile paylaşmalı.
• Hekimine tüm tıbbi süreçlerde yardımcı olmalı, onun alacağı zor kararlara katılım sağlamalı.

Bu kılavuzun hazırlanmasında Amerikan Kanser Derneği (ASCO), doktorlarla hasta ve yakınlarının güven, empati ve dürüstlük ilişkisi kurabilmesine yardımcı olabilmeyi amaçlamıştır. Bizde bu yazıya kendi tecrübelerimiz ve akademik yayınlarımızdan alıntılar yaparak hasta-hekim iletişiminize bir ışık tutmak istedik.

İlgili Konu

- Nüks eden (tekrarlayan) meme kanserli hasta doktoruna neden kızar?