Kanser, uzun yıllar boyunca biriken genetik ve epigenetik değişiklikler sonucu meydana gelmektedir. Normal bir hücrenin kanserleşme serüvenini incelediğimizde oldukça karmaşık bir sistemle karşılaşırız. Bunun aksine bazı kanser hücrelerinin ise büyümek için tek bir onkogene (anormal büyümeyi destekleyen gen) bağlı olduğunu görürüz. Gelin günümüzde hedeflenmiş tedavilerin geliştirilmesini sağlayan onkogen bağımlılığını tanıyalım.
Onkogen nedir?
Onkogenler, normal şartlar altında hücre büyümesini kontrol eden genlerin mutasyona uğramasıyla meydana gelir. Kanser hücresinin genetik yapısında çok sayıda genlerde bozulma meydana gelmesine karşın, bazı kanserlerde agresif ve kontrolsüz büyümenin tek bir gene bağlı olduğu gözlemlenmiştir. Bu durum deney hayvanları, insan kanser hücreleri ve insanlarda yapılan klinik çalışmalarla kanıtlanmıştır. Onkogen bağımlılığını destekleyen en önemli kanıtlar belirli kanser türlerinde tek bir onkogeni hedef alan ilaçlardaki başarıdan gelmektedir. Aşağıdaki klinik çalışmalarda etkinliği tespit edilmiş hedefe yönelik ilaçlar listelenmiştir.
| Onkogen | İlişkili Olduğu Kanser Türü | Hedefe Yönelik İlaç |
| HER2 | Meme Kanseri | Trastuzumab |
| BCR / ABL | Kronik Miyeloid Lösemi | İmatinib |
| C - KIT | Gastrointestinal Stromal Tümör | İmatinib |
| EGFR | Küçük Hücreli Olmayan Akciğer Kanseri | Gefitinib, Erlotinib |
| EGFR | Baş ve Boyun Kanseri ve Kalın Bağırsak Kanseri | Cetuximab |
| EGFR | Pankreas Kanseri | Erlotinib |
| VEGF | Meme Kanseri, Kolon Kanseri ve Böbrek Kanseri | Bevacizumab |
| VEGFR, RAF | Böbrek Kanseri | Sorafenib |
Kanser hücrelerini normal hücrelerden ayıran hücre içi sinyal yollarındaki ve genleri aktivitesindeki farklılıklardır. Bu sebeple tek bir onkogen kanser hücresi için yaşamsal öneme sahip olabilir.
- Gelişen genetik tekniklerle birlikte kanser hücresindeki onkogen bağımlılığı daha iyi anlaşılmakta ve hedefe yönelik ilaçlar geliştirilmektedir. Onkogen bağımlılığı kanserin “zayıf“ noktalarından biridir.
- Şu anki teknolojiyle normal ve kanser hücresi arasındaki büyüme farklılıklarını tam anlamıyla analiz etmek mümkün değildir. Moleküler modelleme ve biyoinformatik alanlarının ilerlemesiyle tam analizler mümkün olabilir.
- Kanser hücrelerindeki onkogenlerin tanımlanmasında izlenen yol; mikrornalar / miRNA ile genlerin aktivitesinin durdurulup, hangi genin kanser hücresi için daha önemli olduğunun keşfedilmesidir. Klinikte kullanılan hedefe yönelik ilaçların çoğunluğu bu yaklaşımla geliştirilmiştir.
- Önemle vurgulamak gerekir ki, tek bir geni hedef alan ilaçlar ile tümör boyutunda ciddi küçülmeler ve kayda değer hastalık kontrolü sağlasa da kanser hücreleri çok hızlı mutasyon geçirebilmekte ve ilaç dirençliliği geliştirmektedir. Bu sebeple yeni nesil tedaviler genellikle hedefe yönelik akıllı ilaçlarla diğer tedavilerle kombinasyonlu şekilde planlanmaktadır.
Akıllı ilaçların ve kanser genetiğinin geleceği
Özellikle genetik bilimindeki gelişmelerle birlikte kanser hücresinin tüm genetik yapısının haritası çıkarılmaya çalışılmaktadır. İntegratif genomik adı verilen yeni bir bilim dalıyla bir tümör dokusundaki her bir kanser hücresinin genetik yapıları tanımlanmakta, protein farklılıkları belirlenmektedir. Bu yaklaşım binlerce kanser hücresindeki gen, protein vb molekülleri karşılaştırma imkanı sunmaktadır.
Crispr teknolojisi ile kanserde hasarlı olan onkogen değiştirilip hastalık tamamen ortadan kaldırılabilir. Bu teknolojinin kanser tedavilerinde kullanılması için yoğun çaba sarf edilmektedir. Çin de halen devam eden 2 klinik çalışmanın yanı sıra farklı kanser türleri için 20 den fazla klinik çalışma başlatmıştır.
Modern tıp kanseri her yönüyle yaklaşmakta ve en doğru tedavileri sunmaya çalışmaktadır. Bu sebeple, kanserin tedavisi ancak modern tıbbın sunduğu imkanlarla mümkündür.
