Kriyoablasyon (Dondurma) Tedavisi Nedir? Hangi Kanserlerde Kullanılmalı ve Kullanılmamalı?

Kriyoablasyon Nedir?

Kriyoablasyon, kanserli veya anormal doku bölgesine çok soğuk bir gazın veya sıvının uygulanmasını içeren tedavi yöntemidir. Ameliyatsız kanser tedavileriden biridir. Amaç, hücrelerin dondurulması ve yok edilmesidir. Ciltteki ve vücuttaki bazı tümörlerin tedavisi için kriyoterapi ve kriyocerrahi olarak da adlandırılan kriyoablasyon kullanılmaktadır.

Kriyoablasyon kelimesi, Yunanca kökenli iki kelimenin birleşiminden oluşur. "Cryo" kelimesi Yunanca "krios" (κρύος) kelimesinden türetilmiştir ve "soğuk" anlamına gelir. "Ablasyon" ise Latince "ablatio" kelimesinden türemiş olup "uzaklaştırma, çıkarma" anlamına gelir. Bu bağlamda kriyoablasyon, "soğukla çıkarma" veya "soğukla tahrip etme" anlamına gelir ve bu yöntemin temel prensibini açıkça ifade eder.

Sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanser hücrelerini hedeflemek amacıyla kullanılır ve çoğu zaman ayaktan / günübirlik tedavi olarak uygulanabilir.

Kriyoablasyonun Detayları ve Uygulama Süreci

Kriyoablasyon kanserli dokuyu dondurarak tahrip eden bir ablasyon yöntemidir. İşlem sırasında yüksek basınçlı bir gaz veya sıvı, tümörün içine yerleştirilen iğnelerin içinden geçirilerek iğnenin tam ucunda serbestleştirilir. Bu amaçla en sık Argon gazı, sıvı azot ve sıvı nitröz oksit (N2O) kullanılır.

Özel tüplerden geçen gazın basıncının aniden düşmesi dokuda eksi 40-80 derecelere varan bir soğutma yani dondurma etkisi yaratır. Bu süreç, Joule-Thompson Etkisi olarak bilinir ve kriyoablasyon iğnesinin çevresinde bir buz topu (iceball) oluşmasına neden olur. Bu buz topu, tümörde buz kristallerinin oluşması, damarların tıkanması ve hücrelerin kendi kendine ölümü (apopitoz) sonucu yaygın bir doku ölümüne yol açar.

Kriyoablasyon işlemi sırasında tümöre yerleştirilen iğnelere "prob" ya da "kriyoprob" adı verilir. Kriyoproblar düz iğne şeklindedir ve içlerinde yüksek basınçlı bu özel gazların geçtiği daha ince bir kanal vardır. Bu yöntemde kullanılan her bir iğne 2-3 cm arasında bir ablasyon yani tümör tahribatı oluşturabilmektedir. Büyük boyutlu tümörlerde iğne sayısı artırılarak ablasyon alanı büyütülebilir ve şekli değiştirilebilir. Örneğin, tek iğne kullanıldığında yaklaşık 2 cm olan ablasyon çapı 4 iğne kullanıldığında 5 cm'ye ulaşır ve böylece büyük tümörleri de tedavi etmek mümkün olabilir. Günümüzde kullanılan kriyoablasyon cihazlarına aynı anda 25 kriyoprob bağlanabilir ve çok büyük tümörlerde de girişimsel ablasyon uygulanabilir.

Yukarıdaki görsel, kriyoablasyon tedavisinin böbrek tümörlerine uygulanma sürecini göstermektedir. Tedavi sırasında, Argon gazı özel tüpler aracılığıyla tümöre iletilir ve doku hızla dondurularak tümör hücreleri öldürülür. Bu işlem, bilgisayarlı tomografi (BT) taraması eşliğinde gerçekleştirilir, böylece iğnelerin yerleşimi ve tedavi alanı doğru bir şekilde hedeflenir.

Kriyoablasyonun Kullanım Alanları

Kriyoablasyonun kullanıldığı en yaygın alan erken evre prostat kanseri ve böbrek kanserleridir. Bununla birlikte, akciğer kanseri ve metastazları dahil çeşitli organ ve yumuşak dokularda yerleşen tümörlerde avantaj ve dezavantajları göz önüne alınarak kullanılabilir. Kriyoablasyon, özellikle cerrahi müdahalenin zor veya riskli olduğu hastalar için minimal girişimsel bir seçenek sunar.

İlgili konu: 21. Yüzyılda Ameliyatsız Kanser Tedavilerinin ve Girişimsel Onkolojinin Geçmişi-Geleceği

Kriyoablasyon Hangi Kanserlerde veya Durumlarda Kullanılabilir?

Kanser hücrelerini veya diğer anormal hücreleri yok etmek için kullanılan kriyoablasyon, çeşitli sağlık koşullarını tedavi etmek amacıyla uygulayabilirler:

• Siğiller, et beni veya deri çıkan nodüller gibi kanserli olmayan cilt büyümeleri
• Aktinik keratoz gibi kanser öncesi cilt durumları
• Cilt kanseri
• Küçük böbrek tümörleri
• Prostat kanseri
• Penisteki prekanseröz (kanseri öncesi) durumlar, örneğin peniste karsinoma in situ
• Penil kanser türü olan verrüköz karsinom
• Karaciğerin kendi kanseri (hepatoselüler karsinom)
• Kaposi sarkomu
• Rahim ağzı kanseri öncüleri, CIN'ler
• Retinoblastom
• İleri yaş, erken evre meme kanseri
• Kemik kanseri

Ayrıca uzmanların kriyoablasyonu tercih edebileceği durumlar şunlar olabilir, eğer:

• Kanser standart tedavilere yanıt vermiyorsa
• Tümör cerrahi olarak çıkarılamıyor veya ameliyat güvenli bir seçenek değilse
• Radyoterapi sonrası kanser yeniden meydana geldiyse
• Bazı kanserlerin metastatik tümörlerinde

Ek olarak kriyoablasyon, tümörün yeniden ortaya çıkma riskini azaltmak için cerrahi ve radyasyon tedavisi gibi diğer kanser tedavileri ile birlikte de kullanılabilir.

Kriyoablasyon Hangi Durumlarda Kullanılmamalı?

Kriyoablasyon her kanser türü ve her hasta için uygun olmayabilir. Örneğin;

1. Cerrahi Seçeneğin Mevcut Olduğu Durumlar: Erken evre meme kanseri olan bir hasta ameliyat edilebiliyorsa kriyoablasyon yerine cerrahi tercih edilmelidir. Ancak, hasta ileri yaşta veya ek hastalıklar sebebiyle ameliyat olamıyorsa kriyoablasyon uygun bir seçenek olabilir.
2. Çoklu Metastazlar: Fazla sayıda metastazları olan hastalarda tüm metastazlara işlem yapılamayacağı için kriyoablasyon uygun değildir.
3. Agresif ve Hızlı Büyüyen Kanserler: Küçük hücreli akciğer kanseri gibi agresif ve hızlı büyüyen kanserlerde kriyoablasyon genellikle uygun bir seçenek değildir. Bu tür kanserler, hızlı yayılım gösterdiği için kriyoablasyonun sınırlı etkisi olabilir.
4. Hematolojik Kanserler: Lösemi ve lenfoma gibi kan kanserlerinde kriyoablasyon uygulanmaz. Bu tür kanserler, sıvı tümörler olarak yaygın şekilde vücuda dağılmış olduklarından, kriyoablasyonun etkili olması mümkün değildir.
5. Büyük Tümörler: 6 cm'den büyük tümörler kriyoablasyon için uygun olmayabilir. Büyük tümörlerin kriyoablasyon ile tamamen yok edilmesi zor olabilir ve bu durumlarda cerrahi veya diğer ablasyon yöntemleri tercih edilebilir

Her kanserde ve her metastazda kriyoablasyonun uygulanabileceğini düşünmek veya bunun cerrahiden daha iyi bir yöntem olacağını varsaymak yanlıştır. Kriyoablasyonda dokunun çıkarılıp patolojik incelemeye gönderilme şansı yoktur, bu nedenle detaylı patolojik ve genetik inceleme yapma ve işlem sınırlarında kanserli hücre kalıp kalmadığını belirleme imkanı bulunmaz. Kriyoablasyonun uygulanması planlanırken, her hastanın durumu bireysel olarak değerlendirilmeli ve en uygun tedavi yöntemi belirlenmelidir. Tedavi sürecinde hastanın genel sağlık durumu, tümörün yeri, boyutu ve yayılımı gibi faktörler dikkate alınmalıdır.

Kriyoablasyon Uygulama Örneği: Akciğer Tümörlerinde Kriyoablasyon

Son yirmi yılda, akciğer kendi tümörlerinde ve akciğere metastaz yapmış tümörlerde kriyoablasyon başarıyla kullanılmaktadır. Özllikle erken evre küçük hücreli dışı akciğer kanserinde iki yıllık lokal progresyonsuz sağkalım oranları %60.7 ile %100, akciğere az sayıda metastaz yapmış sekonder tümörlerde ise %45.6 ile %80.4 arasında değişmektedir.

Görselin açıklaması: Akciğer metastazında kriyoablasyon

a: BT (bilgisayarlı tomografi) görüntüsünde, 7 mm boyutunda biyopsi ile doğrulanmış kolon kanseri metastazı (beyaz ok) ve kriyoablasyon iğnesi (siyah ok) görülmektedir.

b: Lokal anestezi altında, kriyoablasyon iğnesi lezyona perkütan olarak yerleştirilir (siyah ok).

c: Ablasyon sırasında, lezyonu kaplayan bir buz topu (ok başları) oluşur.

d: Bir yıl sonra, kontrol BT görüntüsü tümörün yerine fibrotik bir kalıntı (beyaz ok) göstermektedir.

Kriyoablasyon Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Kriyoablasyon tedavileri, duruma, vücudun tedavi gören bölgesine ve kişinin aldığı anestezi türüne bağlı olarak farklılık gösterebilir.

Vücut Dışı Kriyoablasyon Tedavisi

Ciltteki bir tümörün veya anormal büyümenin tedavi edilmesi için lokal anestezi ile bölge uyuşturulur. Daha sonra hücrelerin dondurulması ve öldürülmesi için oldukça soğuk olan sıvı veya gaz içeren ince metal bir tüp olan kriyoprop, doğrudan bölgeye uygulanabilir. Bazı durumlarda da tedavi için kullanılan sıvı veya gaz, bir çubuk yardımı ile uygulanabilir veya bölgeye püskürtülebilir. Tedaviyi uygulayan uzman, bölgenin çözülmesinin ardından bölgeyi tekrar donduracaktır ve bunu defalarca tekrarlayacaktır.

Vücudun İçinde Kriyoablasyon

Vajina yolu ile rahim ağzına erişim gibi doğal bir açıklık ile de vücut içinde kriyoablasyon yapılabileceği gibi minimal cerrahi bir kesi ile de yapılabilir. İşlem öncesi lokal veya genel anestezi kullanılması, kişinin durumuna bağlı olarak karar verilir.

İşlem ultrason veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme ekipmanlarıyla izlenebilir. Vücut açıklığından kriyprobun ucu sokulur ve laparoskop adı verilen kameralı ince bir tüp de yerleştirilebilir. Tümör büyükse birden fazla kriyoprob kullanılabilir. Aynı şekilde uzman, bölgenin çözülmesinin ardından bölgeyi tekrar donduracaktır ve bunu defalarca tekrarlayacaktır.

Kriyoablasyona Nasıl Hazırlanılır?

İşlem öncesinde kişinin görüntüleme taramalarına ihtiyaç duyulabilir. Taramanın yapılacağı bölgeye bağlı olarak da kişinin mesanesinin dolu olması, işlem öncesi yemek yememesi gibi spesifik talimatların izlenmesi gerekebilir.

Aynı zaman da kişinin, işlem öncesinde, kullandığı ilaç veya takviyeler konusunda doktorunu bilgilendirmesi gerekmektedir. Kişi eğer kan sulandırıcı bir ilaç kullanıyorsa, bunu bırakması istenebilir.

Kriyoablasyondan Sonra İyileşme Süreci

Harici kriyoablasyon için kişi genellikle tedaviden sonra evine gidebilir. İşlemin türüne bağlı olarak, eğer cerrahi bir kesi ve genel anestezi uygulandıysa, kişinin uyandıktan sonra iyi hissedene kadar en az 4 saat hastanede kalması gerekebilir. Gerekli durumlarda ağrı kesiciler ile müdahaleler yapılabilir. Genellikle kişi aynı gün veya bir sonraki gün taburcu edilir.

Kriyoablasyon Ne Kadar Başarılı Bir Tekniktir?

Kriyoablasyonun belirli kanserler ve prekanseröz (kanser öncülü) durumlar için tedavi olarak başarı oranları farklılık gösterir. Kriyoablasyon, kemoterapi ve radyasyon tedavisi gibi diğer tedavilerle kombinasyon halinde kullanabilirler. Ayrıca her evre ve tümör tipi için uygun olmayabilir.

Kriyoablasyonun çeşitli kanserli ve kanser öncesi durumlar üzerindeki uzun vadeli etkilerini belirlemek için daha fazla araştırma gereklidir.

Mevcut araştırmalar, kriyoablasyonun uygulandığı bölgede %90'dan daha yüksek bir başarı oranına sahip olduğunu belirtmektedir:

• 2018 yılında böbrek kanseri olan kişiler ile yapılan bir çalışmada %96 ile %98 başarı oranı
• 2022 yılında karaciğer tümörleri ile yapılan bir çalışmada %90 başarı oranı
• 2016 yılına ait eski bir çalışmada 2 cm'nin altındaki tümörler için erken evre meme kanseri tedavisinde %75.9 başarı oranı
• Dondurma süresine bağlı olarak aktinik keratoz tedavisinde %69 ile %83 başarı oranı
• Anormal servikal hücrelerinin yok edilmesinde ise %85 ile %90 oranında başarı

Kriyoablasyonun Riskleri Nelerdir?

Kriyoablasyonun riskleri tedavi alanına, tedavi edilen durumun türüne ve ciddiyetine bağlı olarak farklılık gösterebilir. Tedavinin yol açabileceği riskler:

• Enfeksiyon
• Ağrı
• Tedavi bölgesinden kanama
• Şişme
• Ülserler
• Kabarcıklar
• Yara izi
• Hipotermi
• Sinir hasarı

Diğer riskler vücudun belirli bölgelerindeki yan etkileri içerebilir:

• Kemikler: Kriyoablasyon kemik dokusunda hasara ve zayıflığa neden olabilir.
• Serviks: Anormal servikal (rahim ağzı) hücrelerin kriyoablasyonla tedavi edilmesi kanamaya, kramplara ve ağrıya neden olabilir.
• Karaciğer: Karaciğere uygulanan kriyoablasyon, karaciğerin kan damarlarına ve safra kanallarına zarar verebilir.
• Cilt: Cilt tümörlerinin kriyoablasyonla tedavi edilmesi sinir hasarına, hipopigmentasyona, şişmeye ve yara izine neden olabilir.
• Prostat: Prostatın kriyoablasyonla tedavi edilmesi idrar kaçırma, iktidarsızlık, rektal hasar ve idrar tıkanmasına yol açabilir.

Kriyoablasyon Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1. Kriyoablasyon ne kadar sürer?
   • Kriyoablasyon işlem süresi, tedavi edilen duruma, tümörün veya tedavi alanının büyüklüğüne ve tedavi edilen vücut bölgesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Tedavi birkaç dakika sürebilirken birkaç saati de alabilir.
2. Kriyoablasyonun etkisi ne zaman geçer?
   • Kriyoablasyon hücreleri öldürür, bu yüzden bu hücreler yeniden büyüyemezler. Ancak bazı anormal hücreler kalabilir ve yayılabilir. Araştırmacılar, bazı ağrılı tümör türlerinde kriyoablasyon sonrası 5 ila 8 hafta boyunca ağrının hafiflediğini bulmuşlardır.

Özetle Kriyoablasyon

Kriyoablasyon, kanserli veya anormal hücreleri dondurarak öldürmek için aşırı soğuk bir gaz veya sıvının kullanılmasını içeren bir prosedürdür.

Cilt, böbrek ve prostat kanseri gibi çeşitli kanserleri tedavi etmek için kriyoablasyon kullanılabilirler. Ayrıca siğiller, et benleri veya deride çıkan nodüller gibi kanserli olmayan cilt büyümelerinin de tedavisinde kullanılabilir.

Kriyoablasyon kanama, enfeksiyon ve hipotermi gibi yan etkilere neden olabilir.

Kriyoablasyon belirli koşullar için oldukça etkili bir tedavi yöntemidir ancak her kanser durumuna uygun olmadığı akılda tutulmalıdır.