Mpox (Maymun Çiçeği) Hastalığı Nedir? Kanser Hastalarının Bilmesi Gerekenler

Mpox hastalığı, eski adıyla maymun çiçeği, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler için riskler taşıyabilen bir viral enfeksiyondur. Kanser hastaları, aldıkları tedaviler nedeniyle bağışıklık sistemleri zayıflamış olabileceği için, Mpox’a karşı daha hassas olabilirler. Hastalık henüz ülkemizde bildirilmemiştir ve Sağlık Bakanlığı, Mpox'un Türkiye'de yayılmasını önlemek için gerekli tüm çalışmaları titizlikle yürütmektedir​. Bununla birlikte hastalığın yayılma şekli ve ciddiyeti göz önüne alındığında, kanser hastalarının ve yakınlarının bu konuda bilgi sahibi olması faydalı olacaktır.

Mpox Hastalığı Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Yeni bir hastalık mıdır?

Mpox hastalığı yeni değildir. İlk olarak 1958 yılında maymunlarda tespit edilmiştir ve insanlarda ilk olgu 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde kaydedilmiştir. O zamandan beri, özellikle Orta ve Batı Afrika’da tropikal yağmur ormanlarında yaygın olarak görülmüştür. Ancak, 2022 yılında Afrika dışındaki ülkelerde ilk kez geniş çapta yayılmaya başlamıştır​ (MD Anderson Cancer Center).

2. Neden şimdi bu kadar dikkat çekti? Dünyada devam eden salgının boyutu nedir?

2022 yılında, Afrika dışındaki ilk geniş çaplı Mpox salgını başladı ve bu salgın, hastalığın Afrika dışında yayılmasını hızlandırdı. 2022 Mayıs ayından itibaren, başta Avrupa ve ABD olmak üzere tüm dünyada hastalık hızla yayıldı ve yüz binden fazla kişiyi etkiledi. Bu salgın, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından küresel halk sağlığı acil durumu ilan edilmesine yol açtı. 2023 yılında ise, hastalık kontrol altına alındı; ancak Afrika’da yeni ve daha ağır seyreden bir salgın başlamıştır​.

3. Hastalığın etkeni biliniyor mu?

Evet, Mpox hastalığına Monkeypox Virüsü (MPXV) neden olmaktadır. Bu virüs, çiçek virüsüne yakındır ve iki genetik alt tipi bulunmaktadır: Batı Afrika alt tipi (Soy 2) ve Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipi (Soy 1). Soy 1, daha ağır seyreden bir hastalığa neden olabilir​ (CDC).

4. Virüs insana maymunlardan mı bulaşmaktadır?

Mpox virüsü, maymunlardan ziyade kemirgenlerden insana bulaşmaktadır. Kemirgenler, virüsün doğal rezervuarı olarak kabul edilmektedir. Maymun çiçeği yerine "Mpox" adı verilmesinin nedeni, hayvan isimlerinin hastalıklara verilmesinin ayrımcılığa yol açabileceği endişesidir​.

5. Virüs insana nasıl bulaşmaktadır?

Mpox virüsü, enfekte hayvanlar veya insanlar ile doğrudan temas yoluyla bulaşır. Virüs, deri yoluyla ya da mukozalardan (ağız, burun, göz) geçebilir. Enfekte kişilerin vücut sıvıları ve deri lezyonları, bulaşma açısından en büyük riskleri taşır. Hastalığın cinsel yolla da bulaşabildiği gözlemlenmiştir​.

Mpox'un solunum yoluyla bulaşması mümkün olsa da, bu yayılma yolu COVID-19 gibi aerosol yoluyla geniş çapta bulaşan bir enfeksiyon gibi değildir​. Mpox, esas olarak enfekte bir kişinin deri lezyonlarıyla veya vücut sıvılarıyla doğrudan temas yoluyla bulaşır. Solunum yoluyla bulaşma, uzun süreli yüz yüze temas gibi yakın temas gerektirir ve genellikle bu durum, enfekte kişinin tükürük veya diğer solunum salgılarının doğrudan başka bir kişinin mukozasına (ağız, burun, göz) ulaşmasıyla gerçekleşir.

6. Çiçek hastalığı ve Suçiçeği hastalığı ile benzer bir hastalık mıdır?

Mpox hastalığı, çiçek ve suçiçeği gibi diğer viral enfeksiyonlarla bazı benzerlikler taşır. Ancak Mpox, çiçek hastalığına daha yakındır ve cilt lezyonları, lenf düğümlerinde şişme ile ayırt edilebilir. Ayrıca, çiçek hastalığı, dünya çapında aşıyla ortadan kaldırılmıştır.

7. Belirti ve bulguları nelerdir?

Mpox hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt döküntüleri gibi belirtilere neden olur. Bu belirtiler, virüsle temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün içinde ortaya çıkar. Cilt lezyonları, özellikle yüz, kol ve bacaklarda yoğunlaşır ve zamanla değişim gösterir​.

8. Belirtisiz enfeksiyon olabilir mi?

Asemptomatik (belirtisiz) Mpox vakaları nadir görülmekle birlikte, virüs genellikle belirgin belirti-şikayetlerle seyreder. Bu durum, enfekte kişilerin fark edilmesini ve izolasyon altına alınmasını sağlar. Bu nedenle Mpox’un, COVID-19 gibi geniş çaplı bir pandemiye yol açması beklenmemektedir​.

9. Mpox ile temas etmiş kişiler ne kadar süre takip edilmelidir?

Mpox ile temas etmiş kişiler, son temastan itibaren 21 gün boyunca belirtiler açısından izlenmelidir. Bu süre zarfında, herhangi bir belirti ortaya çıkarsa, sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır​.

10. Hastalığın tanısı nasıl konulur?

Mpox tanısı, cilt lezyonlarından alınan örneklerin PCR testi ile incelenmesiyle konulur. Bu test, rutin laboratuvarlarda değil, biyogüvenlik düzeyi 2 olan laboratuvarlarda yapılabilir​.

11. Hastalık öldürücü müdür?

Mpox genellikle hafif seyirli bir hastalık olmasına rağmen, bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda daha ciddi seyredebilir. Genel olarak hastaların %1-6'sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere, hayatını kaybedebilir​.

12. Tedavisi ve aşısı var mıdır?

Mpox hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yoktur. Şimdiye kadar görülen olgular sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alınmıştır; ancak bunların etkinlikleri kesin olarak kanıtlanmamıştır, çalışmalar devam etmektedir. Tekovirimat isimli ilaç, hayvan ve insan çalışmalarından sonra 2022’de Avrupa İlaç Ajansı (EMA-European Medicine Agency) ve ABD FDA tarafından onaylanmıştır ancak dünyada yaygın olarak bulunmamaktadır.

ABD’de Mpox hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOS^TM (Imvamune ve Imvanex adlarıyla da bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır. Bu zayıflatılmış (atenüe) aşı, çiçek ve Mpox’a karşı etkili olup içinde Modifiye Vaccinia Virus Ankara suşu bulunmaktadır. Bu suş Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Aşı Laboratuvarlarında büyük olasılıkla at çiçeği virüsünün seri pasajlarıyla çiçek aşısı suşu olarak geliştirilmiş ve Vaccinia Ankara suşunun daha sonra Münih Üniversitesi’ndeki araştırıcılar tarafından daha güvenilir bir aşı sağlamak amacıyla tavuk fibroblast doku kültürlerinde yeniden seri pasajlanmasıyla elde edilmiştir. Laboratuvarda bu tür virüslerle çalışanlara ve salgın durumunda temas edenlerde kullanılmak üzere kısıtlı sayıda mevcut olduğu bilinmektedir. Aşı temastan sonra da uygulanabilmektedir.

Türkiye'de şu anda Mpox aşısı bulunmuyor ve uygulanmıyor. Ancak geçmişte çiçek hastalığına karşı yapılan aşıların, Mpox'a karşı belli bir oranda koruma sağladığı ifade ediliyor.

13. Çiçek aşısı Mpox’dan korur mu?

Çiçek aşısının, Mpox’a karşı %85 oranında koruma sağlayabileceği bilinmektedir. Ancak çiçek aşısı 1980’den beri uygulanmamaktadır ve bu nedenle koruyuculuğunun günümüzde ne kadar sürdüğü tam olarak bilinmemektedir​.

14. Pandemiye yol açma olasılığı var mıdır?

Mpox’un belirtileri belirgin olduğu için ve virüs daha az mutasyon geçirdiğinden, COVID-19 gibi bir pandemiye yol açma olasılığı düşük görünmektedir. Ancak 2023 yılında başlayan salgında daha hızlı yayılım olması ve ölüm oranlarının artması nedeniyle endişeler artmıştır​.

15. Türkiye’de olgu saptandı mı?

2022 yılında Türkiye'de Mpox vakaları saptanmış, ancak toplam vaka sayıları resmi olarak açıklanmamıştır. 2024 yılına gelindiğinde, özellikle Afrika'da ciddi bir salgın haline gelen Mpox'un daha bulaşıcı Clade I varyantı İsveç'te tespit edilmiştir. İsveçli yetkililer, bu varyantın Afrika'da yayılmakta olan suşun bir alt tipi olduğunu ve daha bulaşıcı olabileceğini belirtmiştir. Buna karşın, Sağlık Bakanlığı'nın 14 Ağustos 2024'te yaptığı açıklamaya göre, Türkiye'de henüz Mpox vakası tespit edilmemiştir ve şu an için kısıtlama veya ek tedbir gereksinimi bulunmamaktadır​.

Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) "küresel acil durum" ilan etmesi sonrasında, bu süreci yakından takip ettiklerini ve kamuoyunu bilgilendirmeye devam edeceklerini açıklamıştır. Bu bağlamda, Mpox'un Türkiye'de yayılmasını önlemek için gerekli tüm çalışmalar titizlikle yürütülmektedir.

16. Mpox’tan nasıl korunulabilir?

Mpox’tan korunmak için hasta kişilerin izolasyonu, temaslılarının belirlenmesi, uygun kişisel koruyucu ekipmanların kullanılması, riskli grupların aşılanması ve toplumun doğru bir şekilde bilgilendirilmesi gerekmektedir​.

17. Kanser Hastaları ve Yakınları Özel Bir Tedbir Almalı mı?

Kanser hastaları, bağışıklık sistemlerinin baskılanmış olması nedeniyle Mpox'a karşı daha yüksek risk altındadır. Bu hastalar, enfekte kişilerle yakın temastan kaçınmalı, mümkünse hastaneye veya tedavi merkezlerine gitmeden önce gerekli tedbirleri almalıdır. Mpox virüsünün bulaşma yolları arasında doğrudan cilt teması, vücut sıvılarıyla temas ve virüsle kirlenmiş yüzeylere temas bulunmaktadır. Bu nedenle, hijyen önlemlerinin yanı sıra, maskelerin ve diğer kişisel koruyucu ekipmanların kullanılması özellikle önemlidir.