Öksürük Nedir?

Öksürük, vücudun solunum sisteminde biriken tahriş edici maddeleri, balgamı veya yabancı cisimleri dışarı atmak için gerçekleştirdiği doğal ve refleks bir eylemdir. Öksürük, hava yollarındaki bir tahrişe veya tümör gibi bir uyarana karşı vücudun koruyucu bir tepkisi olarak işlev görür.

Öksürük Nasıl Oluşur?

Öksürük mekanizması şu şekildedir: İlk olarak, solunum yollarında bir tahriş algılandığında, öksürük refleksi başlar. Solunum kasları ve diyafram derin bir nefes alarak genişler ve ardından aniden kasılır. Bu kasılma, hava yollarında yüksek basınç oluşturarak tahriş edici maddelerin, balgamın veya yabancı cisimlerin dışarı atılmasına yardımcı olur.

Öksürük, genellikle soğuk algınlığı, grip, alerjiler ve solunum yolu enfeksiyonları gibi durumlarla ilişkilidir. Ancak, daha ciddi sağlık sorunları da öksürüğe neden olabilir, bu nedenle sürekli ve şiddetli öksürük yaşayan kişilerin tıbbi değerlendirme yaptırması önemlidir.

Öksürüğün Nedenleri Nelerdir?

Öksürük nedenleri arasında en sık görülenler; soğuk algınlığı, grip, zatürre, bronşit, sinüzit, alerjik reaksiyonlar ve astım gibi solunum yolu enfeksiyonları ve hastalıklarıdır. Bunun yanı sıra, solunum yollarına kaçan yabancı maddeler, kimyasal irritanlar, sigara dumanı ve bir tümör de öksürüğe sebep olabilir.

Öksürüğün ana nedenlerini (en yaygından en seyreğe doğru) şu şekilde sıralayabiliriz:

  1. Viral Enfeksiyonlar: Soğuk algınlığı, grip ve sinüzit gibi üst solunum yolu enfeksiyonları, öksürüğe sebep olabilen en yaygın nedenlerdir. Bu enfeksiyonlar, üst solunum yollarını tahriş ederek öksürüğe neden olur.
  2. Bakteriyel Enfeksiyonlar: Bronşit veya zatürre gibi bakteriyel enfeksiyonlar, öksürük ve balgam üretimi gibi belirtilere neden olabilir.
  3. Alerjik Reaksiyonlar: Alerjenlere maruz kalmanın ardından öksürük belirtileri ortaya çıkabilir.
  4. Covid-19: 2019 yılında Çin’de görülmeye başlayan ve dünya geneline yayılan SARS-CoV-2 virüsüne bağlı meydana gelen Covid-19 da günümüzde öksürüğe neden olan en yaygın hastalıklar arasında yer almıştır.
  5. Astım: Astım, solunum yollarının daralmasına ve bronşiyal tüplerin iltihaplanmasına neden olur. Bu da öksürük, nefes darlığı ve hırıltı gibi belirtilere yol açabilir.
  6. KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), akciğerleri etkileyen bir hastalıktır ve öksürüğe neden olabilir. Sigara içme, hava kirliliği, solunum yolu enfeksiyonları ve diğer solunum yolunu tahriş eden maddelere maruz kalma sonucu meydana gelebilir.
  7. Reflü ve Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GERH): Mide asidi reflüsü, yemek borusundan yukarı doğru asitle dolması nedeniyle öksürüğe neden olabilir.
  8. Sigara İçmek: Sigara içmek, akciğerlerde hasara ve tahrişe neden olur, bu da öksürüğe yol açabilir. Ayrıca sigara içen kişilerin, öksürük nöbetleri sırasında daha fazla balgam çıkarması muhtemeldir.
  9. İlaç Yan Etkileri: Bazı ilaçlar, öksürüğe neden olabilen yan etkilere sahip olabilir. Özellikle ACE inhibitörleri gibi bazı tansiyon ilaçları öksürüğe neden olabilir.
  10. Solunum Yolu İrritasyonu: Havada bulunan kirleticiler, tozlar, sigara dumanı ve kimyasallar gibi solunum yollarını tahriş eden maddeler, öksürüğe neden olabilir.
  11. Kistik Fibrozis, Bronşektazi ve Diğer Kalıtsal Solunum Yolu Hastalıkları: Kistik fibrozis ve bronşektazi gibi kalıtsal solunum yolu hastalıkları da öksürük, nefes darlığı ve kronik bronşit gibi solunum belirtilerine neden olabilir.
  12. Yutma Bozuklukları ve Aspirasyon: Yutma bozuklukları ve yabancı cisim aspirasyonu, solunum yolu tahrişine neden olabilir ve öksürük belirtilerine yol açabilir.
  13. Solunum Yolu Yabancı Cisimleri: Solunum yollarında yabancı cisimlerin varlığı, öksürük, nefes darlığı ve diğer belirtilere neden olabilir.
  14. Tümörler: Akciğer kanseri, mezotelyoma (akciğer zarı kanseri), lenfoma, mediastinal tümörler, akciğer metastaz yapan kanserler ve bronşial adenomlar öksürük ve diğer solunum yolu belirtilerine neden olabilir. Meme, kolon, böbrek, prostat ve mesane kanseri gibi kanser türleri akciğerlere metastaz yapabilir. 
  15. Nadir Nedenler: Öksürük, bazı nadir durumlarla ilişkilendirilebilir, örneğin kalp yetmezliği, akciğer embolisi veya akciğer tümörleri gibi. Bu durumlar özellikle diğer açıklanamayan semptomlarla birlikte ortaya çıkarsa değerlendirilmelidir.
  16. Postnazal Akıntı: Burun ve sinüslerde üretilen mukus, geniz yoluyla boğaza akarak öksürüğe neden olabilir. Bu durum, soğuk algınlığı, alerjiler ve sinüzit gibi durumların yanı sıra, kronik rinosinüzit ve diğer sinüs sorunlarında da görülebilir.
  17. Psikolojik Faktörler: Stres ve anksiyete gibi psikolojik faktörler, öksürük belirtilerine neden olabilir.

Öksürüğün Türleri Nelerdir?

Öksürüğün türlerini bilmek, öksürüğün nedenlerini ve hangi hastalıklara bağlı olştuğunu anlamayı kolaylaştırır. Öksürük türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

  • Akut Öksürük: Akut öksürük, genellikle üç haftadan daha kısa süren ve ani başlayan öksürük türüdür. Soğuk algınlığı, grip ve diğer üst solunum yolu enfeksiyonları akut öksürüğe neden olabilir.
  • Subakut Öksürük: Subakut öksürük, 3 ila 8 hafta arasında süren öksürüktür. Bu öksürük türü, genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarının ardından devam eden öksürük nöbetleridir.
  • Kronik Öksürük: Kronik öksürük, 8 haftadan daha uzun süren öksürüktür. Kronik öksürük, astım, alerjik rinit, gastroözofageal reflü hastalığı (GERD), kronik bronşit, KOAH veya akciğerde tümör gibi daha ciddi solunum yolu hastalıkları ve rahatsızlıkları ile ilişkili olabilir.

Öksürük ayrıca, balgam üretimi ve öksürük sesinin karakteristiğine göre de sınıflandırılabilir:

  • Kuru Öksürük (non-prodüktif öksürük): Bu öksürük türünde balgam üretimi yoktur. Kuru öksürük, soğuk algınlığı, grip ve alerjik reaksiyonlar gibi durumlarla ilişkili olabilir. Ayrıca, gastroözofageal reflü hastalığı (GERH) ve ilaç kullanımı da kuru öksürüğe neden olabilir. Solunum yollarına bası yapan tümörler de kuru öksürüğe sebep olur.
  • Islak Öksürük (prodüktif öksürük): Islak öksürük, balgam üretimi ile karakterizedir. Bu öksürük türü, bronşit, zatürre, KOAH ve kronik bronşit gibi solunum yolu enfeksiyonları ve hastalıklarında görülür.
  • Gece Öksürüğü: Gece öksürüğü, özellikle uyku sırasında meydana gelen öksürük nöbetleridir. Astım, GERH ve kalp yetmezliği gibi durumlar gece öksürüğüne neden olabilir.
  • Paroksismal Öksürük: Paroksismal öksürük, şiddetli ve ardışık öksürük nöbetleri ile karakterizedir. Bu öksürük türü, boğmaca gibi spesifik enfeksiyonlarda tipik olarak görülür.
  • Spastik Öksürük: Spastik öksürük, ani ve güçlü kasılmalarla birlikte gelen öksürük nöbetleridir. Bu öksürük türü, solunum yollarındaki tahriş veya enfeksiyonlar nedeniyle oluşabilir.

Öksürük Nasıl Geçer? Öksürüğün Tedavileri

Öksürük, birçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen bir belirtidir. Öksürük, alerji, soğuk algınlığı, grip, zatürre, KOAH, astım ve diğer solunum yolu enfeksiyonları gibi birçok hastalığın belirtisi olabilir. Öksürük belirtisini tedavi etmek, altta yatan nedeni tedavi etmekle yakından ilişkilidir. Bu nedenle direkt olarak öksürükten kurtulma çarelerine başvurmak yerine öncelikle altta yatan nedenin araştırılması ve bu nedene bağlı çözümlerin uygulanması önemlidir.

Soğuk algınlığı ve grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonları, öksürük nedenleri arasında en sık görülenlerdir. Bu enfeksiyonlar genellikle viraldir ve belirtileri arasında öksürük, burun akıntısı, boğaz ağrısı ve baş ağrısı yer alır. Viral enfeksiyonlar genellikle kendiliğinden iyileşir ve sadece semptomik (belirtilere yönelik) tedavi uygulanır. Bu tedaviler arasında; bol sıvı alımı, yatak istirahati, ateş düşürücü ilaçlar ve öksürük kesici şuruplar yer alabilir.

Covid-19 enfeksiyonu sırasında öksürük belirtilerinin yönetimi, altta yatan nedenlere bağlı olarak değişebilir. Covid-19 enfeksiyonu olan hastalarda öksürük belirtilerinin tedavisi, temel tedavi ile birlikte semptomatik (belirtiye yönelik) tedaviye de odaklanır. Semptomatik tedavi, öksürük şurupları, bronkodilatörler (hava yolu genişleticiler) ve kortikosteroidler (prednol gibi kortizonlar) gibi ilaçlar içerebilir.

Öksürüğe sebep olan bir diğer neden de astımdır. Astım, solunum yollarının iltihaplanması sonucu ortaya çıkan kronik bir solunum yolu hastalığıdır. Astım belirtileri arasında nefes darlığı, göğüs sıkışması, öksürük ve hırıltı yer alır. Astım tedavisi için haya yolu genişletici inhalerler ve steroidler gibi ilaçlar kullanılır.

Öksürük, bazen de alerjik reaksiyonların bir belirtisi olabilir. Alerjik öksürük, alerjenlere maruz kalmanın ardından ortaya çıkar. Bu noktada öksürüğün nedeni olan alerjen veya alerjenlerden kaçınmak önemlidir. Alerjik öksürükler antihistaminikler veya genellikle öksürük şurupları gibi ilaçlarla tedavi edilir.

Astım veya KOAH gibi kronik solunum yolu hastalıkları olan kişiler, düzenli olarak ilaç kullanarak öksürük belirtilerini kontrol altında tutabilirler.

Bazı öksürük nedenleri için aşılar mevcuttur. Örneğin, influenza virüsüne karşı her yıl yapılan grip aşıları, grip nedeniyle oluşan öksürük belirtilerini önlemeye yardımcı olabilir.

Nadir durumlarda, öksürüğün nedeni ciddi bir tıbbi durum olabilir ve cerrahi müdahale gerektirebilir. Örneğin, bir tümör nedeniyle oluşan öksürük belirtileri varsa, cerrahi müdahale ile tümör çıkarılabilir veya radyoterapi ile tümör küçültülebilir.

Öksürüğün Semptomatik Tedavisi

Öksürüğün semptomatik (belirtiye yönelik) tedavisi için birçok seçenek mevcuttur. Öksürük şurupları, balgam söktürücüler, antihistaminikler, dekonjestanlar ve steroidler gibi ilaçlar, öksürük belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir.

  • Öksürük şurupları, özellikle kuru öksürük için etkilidir.
  • Balgam söktürücüler, balgam üretimi olan öksürük belirtilerini azaltmaya yardımcı olur.
  • Antihistaminikler ve dekonjestanlar, özellikle alerjik öksürük belirtileri için etkilidir.
  • Steroidler, özellikle astım gibi kronik solunum yolu hastalıklarında kullanılır.

Ayrıca, evde alınabilecek bazı tedbirler de öksürük belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir:

  • Nemlendiriciler, öksürük belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Bu yöntem, havayı nemlendirerek solunum yollarını nemli tutar ve öksürüğü azaltır. Nemlendirici için buhar banyosu, hava nemlendirici cihazları veya basit bir ıslak havlu kullanılabilir.
  • Bol miktarda sıvı tüketmek, vücudun nem seviyesini artırır ve solunum yollarının temizlenmesini sağlar. Bu da öksürük belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir.
  • Sıcak içecekler, öksürüğü hafifletmek için kullanılabilir. Özellikle bal, limon ve zencefil içeren sıcak içecekler, öksürüğü azaltmaya yardımcı olabilir.
  • Bal, öksürüğü hafifletmek için doğal bir tedavi olarak kullanılabilir. Bal, öksürüğü yatıştırarak boğazı yumuşatır ve öksürük belirtilerini azaltır.
  • Boğaz pastilleri, öksürük belirtilerini hafifletmek için kullanılabilir. Boğaz pastilleri, boğazı yumuşatır ve öksürüğü azaltır.
  • Kişisel önlemler: Hastanın dinlenmesi, öksürüğü tetikleyen faktörlerden kaçınası, örneğin sigara dumanı veya tozlu ortamlardan uzak durmak da öksürük belirtilerini azaltabilir.
  • Solunum Fizyoterapisi: Öksürük belirtilerini hafifletmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem, öksürüğe neden olan mukusu gevşetmek, solunum yollarını temizlemek ve nefes almayı kolaylaştırmak için kullanılır. Göğüs masajı gibi teknikleri içermektedir.

Çocuklarda Öksürük Tedavisinde Dikkat

Bir uzman tarafından reçete edilmedikçe çocuklarda, özellikle 4 yaşından küçük çocuklarda, reçetesiz satılan öksürük ve soğuk algınlığı ilaçlarını kullanmayınız. Bu ilaçların aşırı ve yanlış kullanımı ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden yan etkilere neden olabilir. Ayrıca, öksürüğün altta yatan nedenini maskeleyebilir.

Sonuç olarak, çocuklarda öksürük, altta yatan bir hastalık belirtisi olabileceğinden, mutlaka uzman kontrolünde tedavi edilmelidir. Evde uygulanan önlemler yalnızca belirtileri hafifletmeye yardımcı olacaktır.

Kansere Bağlı Öksürük Hakkında Önemli Bilgiler

Kansere bağlı öksürük, kanserli hücrelerin solunum yollarına yayılması veya akciğer, gırtlak, lenf düğümleri gibi solunum sistemiyle ilgili yapıları etkilemesi sonucu ortaya çıkan öksürüktür. Kansere bağlı öksürük, özellikle akciğer kanseri ve lenfoma gibi kanser türlerinde yaygındır. Kansere bağlı öksürük, genellikle kalıcı, kuru ve bazen balgamla birlikte görülür. Ağrı, nefes darlığı ve halsizlik gibi başka belirtiler de eşlik edebilir.

Radyoterapi, kanser tedavisi için kullanılan bir yöntemdir ve kansere bağlı öksürüğü hafifletmeye yardımcı olabilir. Radyoterapi, kanser hücrelerini öldürmek veya büyümelerini yavaşlatmak için yüksek enerjili X-ışınları veya diğer radyasyon türlerini kullanır. Kansere bağlı öksürüğü kontrol altına alarak hastanın yaşam kalitesini artırabilir ve solunum sorunlarını hafifletebilir.

Kanser hastalarında öksürüğü azaltmak için reçeteli veya reçetesiz bazı ilaçlar kullanılabilir.

Fenokodin, öksürük kesici ve ağrı kesici etkileri olan bir ilaçtır. Her bir tablet; 20 mg kodein, 10 mg dionin içerir. Fenokodin, vücutta morfin adlı başka bir opioid analjeziğe dönüşerek, ağrı ve öksürüğü hafifletmeye yardımcı olur. Yeşil reçete ile alınabilecek bir ilaçtır ve mutlaka doktor önerisi ve reçete ile kullanılmalıdır.

Fenokodin kullanırken dikkat edilmesi gerekenler ve yan etkiler şunlardır:

  • Dozaj: Fenokodin dozu, hastanın yaşına, kilosuna ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. İlaç, doktorun önerdiği şekilde ve dozda kullanılmalıdır. Genellikle günde 2 kez veya 3 kez 1 adet alınır.
  • Kontrendikasyonlar: Fenokodin, bazı durumlarda kontrendikedir. Özellikle solunum depresyonu, şiddetli karaciğer ve böbrek yetmezliği, baş ağrısı ve migren gibi durumlar mevcutsa doktorunuza danışın.
  • Yan etkiler: Fenokodin, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, uykusuzluk ve kabızlık gibi yan etkilere neden olabilir. Ayrıca, alerjik reaksiyonlar, solunum zorluğu ve düşük kan basıncı gibi daha ciddi yan etkiler de görülebilir.
  • İlaç etkileşimleri: Merkezi sinir sistemi baskılayıcıları (örn. alkol, sedatifler, anksiyolitikler, hipnotikler, antipsikotikler, antidepresanlar). Bu ilaçlar, kodeinle birlikte kullanıldığında solunum baskılanması, düşük kan basıncı ve sedasyon (uyku hali) riskini artırabilir.

Öksürüğü Önlemeye Yönelik İpuçları

Öksürüğü önlemeye yönelik bazı ipuçları şunlardır:

  • Hijyen: Sık sık ellerinizi yıkayarak ve antibakteriyel el dezenfektanları kullanarak mikropların yayılmasını önleyin.
  • Bağışıklık sistemi: Bağışıklık sisteminizi güçlendirmenin en iyi iki yolu sağlıklı bir beslenme ve egzersizdir. Sebze ağırlıklı bir diyet (örneğin Akdeniz Diyeti) ve düzenli egzersiz birçok hastalığa karşı bağışıklık sisteminizi destekler.
  • Sigara ve hava kirliliği: Sigara içmeyin ve sigara dumanından kaçının. Hava kirliliği yüksek olan yerlerde zaman geçirmemeye özen gösterin.
  • Alerjenlerden kaçının: Alerjik bünyeye sahip bir kişi iseniz, alerjiye neden olan maddelerle (polen, toz, hayvan tüyü vb.) temastan kaçının. Evinizi sık sık havalandırın ve temiz tutun.
  • Soğuk havalarda korunun: Soğuk havalarda, başınızı, boynunuzu ve göğsünüzü koruyacak giysiler giyin.
  • Yeterli sıvı tüketimi: Bol su ve sıcak içecekler tüketerek solunum yollarını nemli tutun ve mukusun incelmesine yardımcı olun.
  • Nemlendirici: Kuru havalarda, yaşam alanınızdaki nemi artırmak için bir nemlendirici kullanmayı düşünün.
  • Uyku düzeni: Yeterli uyku alarak bağışıklık sisteminizi güçlendirmeye ve vücudunuzun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini artırmaya yardımcı olun.

Öksürüğün nedenini tam olarak belirlemek önemlidir, çünkü öksürük, ciddi sağlık sorunlarının belirtisi olabilir. Şiddetli ve sürekli öksürük yaşayan kişiler doktora başvurmayı ihmal etmemelidir.

Özet

Öksürük bir belirtidir ve tedavi yöntemi, öksürüğün altında yatan nedene bağlıdır.

Öksürük tedavisinde kullanılan yöntemler, öksürüğün nedeninin tanımlanması ve tedavi edilmesini içerir. Öksürük belirtilerinin hafifletilmesi için evde uygulanacak yöntemler de mevcuttur ancak, hastanın her yöntemi denemesi daha ciddi sağlık problemlerini beraberinde getirebilir. Bu nedenle, öksürük belirtilerinin uzun 7-10 gibi bir süre zarfında devam etmesi durumunda altta yatan nedenin araştırılması ve doğru tedavinin uygulanması için bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.

Öksürüğü önlemenin en iyi yolu ise sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmektir. Sigara içmekten kaçınmak, hijyen kurallarına uygun bir şekilde yaşamak ve düzenli egzersiz yapmak, öksürük ve solunum yolu enfeksiyonlarına karşı koruyucu bir rol oynayabilir.