Rituksimab nedir, etki mekanizması nasıldır?

Kanser hücrelerinde bulunan, kanserli hücreleri normal hücrelerden ayırt etmeye yarayan çeşitli moleküller vardır. Bunlar çoğunlukla hücrelerin yüzeyinde bulunan protein yapıdaki reseptörlerdir. Bu proteinlere yönelik geliştirilmiş olan monoklonal antikorlar son yıllarda kanser tedavisinin en etkin ilaçları arasına girmiştir.

Antikorlar, immün (bağılıklık) sistem tarafından üretilen ve görevleri bizleri patojenlerden ve kanser hücrelerinden korumak olan proteinlerdir. 1970’lerden beri laboratuvar ortamında da üretilebilen yüksek seçicilikteki bu saflaştırılmış moleküllere monoklonal antikor denilmektedir.

Kanser tedavisi için şimdiye kadar yaklaşık 20 monoklonal antikor FDA onayı almıştır. En yaygın olarak kullanılanlar trastuzumab (meme ve mide kanserleri), bevasizumab (başta kalın bağırsak, beyin, yumurtalık, serviks ve akciğer olmak üzere birçok kanser) ve rituksimabdır (bazı lenfoma ve lösemilerde).

Non-Hodgkin lenfoma ve kronik lenfositik lösemi tedavisinde kullanılan bir kimerik monoklonal antikor olan Rituksimab (rituximab = piyasa adı Maphtera), lenfoma ve lösemi hücreleri yüzeyindeki CD20 proteinine bağlanarak anti-kanser etkisini gösterir. CD20 protein yapıda bir antijendir ve B tipi savunma hücrelerinin yüzeyinde bulunur. CD20’in kesin fonksiyonu bilinmemekle birlikte hücre içine kalsiyum alımı ve kalsiyum konsantrasyonunun devamlılığından sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bazı B-hücreli lenfoma ve lösemi hücrelerinde, normal hücrelere göre çok daha yoğun bulunur. CD20 anttijeni hem bu kanserlerin teşhisinde hem de tedavi planında kullanılan bir tümör markırıdır (biyobelirteç).

Hedef kanser hücrelerine bağlanan ritüksimab, natural killer (NK) olarak bilinen bağışıklık sistemi hücrelerini aktifler. NK hücreleri, kanser hücrelerini antikor bağımlı yıkıma uğratırlar. İmmün sistem hücrelerinden salınan sitokinler ve kanserli hücrelerin yıkımı sonucu açığa çıkan maddeler, ortama daha çok bağışıklık sistemi hücresi gelmesine ve damar geçirgenliğinin artarak ilacın tümöre geçişini kolaylaştırır. Ayrıca rituximab kanser hücrelerinde bazı değişikliklere neden olarak programlı hücre ölümü apoptozu tetikler.

Ritüksimab, kanser dışında, aşırı aktifleşmiş bağışıklık sisteminin baskılanması istendiği romatoid artrit ve Wegener granülomatozis ve mikroskobik polianjitis hastalıklarından da kullanılmaktadır.