100 Milyar Dolarlık Genomik Devrim: Torunlarınız CRISPR'ı Vitamin Gibi Tüketebilir!
Sessiz Devrim
Geleceği şekillendiren teknolojiler çoğu zaman tek başlarına değil, birbiriyle birleşerek evrim geçirir. Genom bilimi de buna en güçlü örneklerden biri. 2023'ün sonlarında ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), orak hücreli anemi için geliştirilen ilk CRISPR tabanlı gen düzenleme tedavisini onayladı. Ancak bu sadece CRISPR'ın değil, gen tedavileri, genetik dizileme teknolojileri ve biyoinformatik platformların eşzamanlı olgunlaşmasının bir göstergesi.
2023-2030 yılları arasında bu alanın 100 milyar doları aşan bir pazar büyüklüğüne ulaşması bekleniyor. Ancak bu rakam, asıl potansiyelin sadece küçük bir kısmını yansıtıyor. Çünkü bu teknolojiler artık sadece "nadir hastalıklar" için değil, yaygın hastalıklar ve hatta yaşlanma karşıtı uygulamalar için de kullanılmaya başlıyor.
Genetik Tabanlı Nadir Hastalıklar: Aslında O Kadar da Nadir Değil
Tüm dünyada yaklaşık 400 milyondan fazla insan, 10 binin üzerinde nadir hastalıktan birine sahip. Dünya nüfusunun yaklaşık %6’sına denk gelen bu grup, bireysel olarak nadir görünse de toplamda çok büyük bir yük oluşturuyor. Bu hastalıkların %80’inden fazlasının genetik temelli olduğu biliniyor.
-
Avrupa Birliği'ne göre: Nadir hastalık, 2000 kişide 1’den az kişiyi etkileyen hastalıklardır.
-
ABD FDA tanımı: 200.000 kişide 1’den az sıklıkta görülmesi gerekir.
-
Ultra-nadir: 50.000’de 1’den az.
-
Hiper-nadir: 100 milyon kişide 1’den az.
Bu veriler nadir hastalıkların tanımının ne kadar değişken olduğunu gösterse de, toplam etki açısından en az her 20 kişiden biri bu gruba giriyor.
CRISPR: Milyarlarca Yıllık Bir Savunma Sisteminden Tıbbi Devrime
CRISPR, 1980'lerde bakterilerin virüslere karşı geliştirdiği bir bağışıklık sistemi olarak keşfedildi. Bakteri DNA’sındaki "palindromik tekrarlar", virüs genetik materyaline karşı uyumlu RNA’lar üreterek savunma mekanizması geliştiriyordu.
Ancak asıl devrim 2012 yılında, Science dergisinde yayımlanan bir çalışmayla başladı. “Programmable Dual RNA-Guided DNA Endonuclease” başlıklı bu makale, CRISPR-Cas9 sisteminin DNA’yı laboratuvar ortamında hassas bir şekilde kesip düzenleyebileceğini gösterdi. Başta büyük yankı uyandırmasa da, kısa sürede Nobel Ödülü'ne giden yolun kapısını açtı.
‼️CRISPR gen düzenleme teknolojisi, 2020 yılında Jennifer Doudna ve Emmanuelle Charpentier'e Nobel Kimya Ödülü kazandırdı.
CRISPR-Cas9 sistemi ile:
-
Belirli bir genetik bölge hedef alınabiliyor.
-
Cas9 enzimi bu bölgeyi keserek gen düzenlemesine olanak tanıyor.
-
Hücre düzeyinde düzeltmeler yapılabiliyor.
Bugün bu teknoloji; kanser, kalp hastalıkları, hemofili ve hatta bazı kalıtsal körlük türlerinde klinik deneylere girmiş durumda.
Nadir Hastalıklardan Yaygın Hastalıklara Geçiş
Kardiyolog ve dijital tıp öncüsü Dr. Eric Topol’un "Super Agers" adlı kitabındaki 8. bölüm, nadir hastalıkların neden aslında yaşlanma biliminin merkezinde olduğunu anlatıyor. Bu yaklaşım şunu net şekilde ortaya koyuyor:
"Bugün 'nadir' olanı tedavi etmeye yönelik geliştirdiğimiz genetik teknolojiler, yarının yaygın hastalıklarını iyileştirmenin temelini oluşturacak."
Eric Topol’un da belirttiği gibi, torunlarımızın hayatında genom düzenlemesi; bugün nasıl vitamin almak sıradansa, onlar için de o kadar sıradan hale gelebilir.
Geleceğin Sağlığı: Genetikle Biçimlenecek
Bu genomik devrim sayesinde:
-
Genetik taramalar ucuzlayacak ve yaygınlaşacak.
-
Tedaviler bireye özgü hale gelecek.
-
Hastalıklar daha başlamadan genetik olarak engellenebilecek.
Ayrıca, mRNA teknolojisinin pandemideki başarısı gibi, CRISPR gibi platform teknolojiler de yeni uygulamalara temel oluşturacak. Katalin Karikó ve Drew Weissman'ın mRNA ile yaptığı gibi, CRISPR da yıllar sonra değeri anlaşılan bir teknolojik atılım.
Sonuç: Genetik Teknolojiler Sadece Bir Başlangıç
CRISPR ve benzeri genetik düzenleme teknolojileri, sağlıkta yeni bir çağın kapılarını aralıyor. Önümüzdeki yıllarda hem yaşam süresi hem de yaşam kalitesi açısından bu teknolojilerin etkisini çok daha fazla göreceğiz. 100 milyar dolarlık bir pazarın ötesinde, insan sağlığına dair vizyonumuz da dönüşüyor.
Ve belki de bir gün, torunlarımız CRISPR'ı tıpkı bir multivitamin gibi günde bir doz alacak kadar sıradan görecek.
