Ailesel Pankreas Kanseri nedir? Bilinmesi gerekenler

Ailesel pankreas kanseri nedir?

Ailesel pankreas kanseri (APK), yüksek oranda pankreas kanseri olan aileleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

Pankreas, karın içinde mide ile omurga arasında bulunan armut biçimli bir bezdir. Bu bez vücudun yiyecekleri sindirmesine yardımcı olan enzimler ile kan şekerini kontrol etmeye yardımcı olan insülin gibi hormonları üretir. Pankreasın duktal adenokarsinomu, en yaygın pankreas kanseri türüdür. Pankreas kanallarını kaplayan sağlıklı hücrelerin değişip kontrolden çıkarak bir tümör oluşturmasıyla başlar.

Ailede ebeveyn, çocuk veya kardeşler gibi birinci derece akrabalarda en az 2 pankreas kanseri öyküsü olan veya ailede en az 3 pankreas kanseri üyesi varsa, ailelenin APK olduğu kabul edilir. APK'li bir aileden gelen sağlıklı bireylerin, yaşamları boyunca pankreas kanseri gelişme riski artması muhtemeldir.

Ailesel pankreas kanserine ne sebep olur?

APK ailelerindeki bireyler, ailelerinde pankreas kanserlerine neden olabilecek özel bir germ hattı (kalıtsal) genetik mutasyonu olup olmadığının saptanabilmesi için genetik testi düşünmelidir. Bir germ hattı mutasyonu, bir kişinin vücudunun her hücresinde doğumdan itibaren bulunan genetik bir mutasyondur.

APK ailelerinde şu genlerde kalıtsal mutasyon görülebilir:

BRCA1, BRCA2, PALB2, CDKN2A, ATM ve Lynch sendromuna bağlı genler (MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 ve EPCAM).

Diğer nadir kalıtsal kanser sendromlarına neden olan genlerdeki germline mutasyonları (TP53 Li- Fraumeni sendromundaki mutasyonlar ve Peutz-Jeghers sendromu için STK11 mutasyonları) da pankreas kanseri riskini artırabilir.

Bu genlerde germ hattı genetik mutasyonları taşıyan bireyler, diğer kanser türlerinin yanı sıra pankreas kanseri açısından da yüksek risk altındadır. Bu genler için genetik testler mevcuttur, ancak genetik test yaptırma kararınız bu alanda uzmanlığa sahip bir tıp uzmanıyla dikkatlice tartışılmalıdır.

Genetik testlerin hala gelişmektetir ve APK'li ailelerin yalnızca % 10 ila % 20'sinin genetik test ile tanımlanan bir mutasyon saptanabilmektedir.

Günümüzde APK'li ailelerin çoğunun normal genetik test sonuçları olması APK ailesinden sorumlu genlerin henüz keşfedilmediğini düşündürmektedir. Bu nedenle araştırmacılar APK ile bağlantılı olabilecek diğer spesifik genleri aramaya devam etmektedirler. APK ailelerinin çoğunun normal genetik test sonuçları olduğundan, genetik test sonuçları normal olsa bile, APK ailelerinden bireylerin hala yüksek pankreas kanseri riski altındadır.

APK sonraki nesillere nasıl aktarılır?

Normalde her hücrede biri anneden biri babadan alınan 2 gen kopyası vardır. Araştırmacılar, APK'ye neden olan spesifik genlerin tam olarak bilinmemesine rağmen APK'nin otozomal dominant kalıtım modelini izlediğini düşünmektedir ve oluşabilmesi için sadece tek bir gen kopyasında bir mutasyon oluşması yeterlidir. Bu durum gen mutasyonu olan bir ebeveynin normal geninin veya mutasyona sahip geninin bir kopyasını çocuğuna geçirebileceği anlamına gelir. Bu nedenle mutasyona sahip bir ebeveyni olan bir çocuğun kalıtım yoluyla bu mutasyonu alma şansı% 50'dir. Mutasyona sahip bir kişinin erkek kardeşinin, kız kardeşinin veya ebeveyninin de aynı mutasyona sahip olma şansı % 50'dir. Bununla birlikte, ebeveynlerde mutasyon için negatif saptanırsa (test sonuçlarında mutasyon bulunmazsa) kardeşlere yönelik risk önemli ölçüde azalır, ancak riskleri yine de ortalama bir riskten daha yüksek olabilir.

Kalıtsal kanser sendromu taşıyan ve çocuk sahibi olmak isteyen kişiler için bazı seçenekler mevcuttur. Preimplantasyon genetik tanı (PGT), in vitro fertilizasyon (IVF-tüp bebek) ile birlikte yapılan, belirli bir gen mutasyonunun aktarılmadan çocuk sahibi olmayı sağlayabilen tıbbi bir prosedürdür. Kadının yumurtaları çıkarılır ve bir laboratuarda döllenir. Embriyolar belirli bir boyuta (yaklaşık 8 hücre) ulaştığında 1 hücre çıkarılır ve söz konusu kalıtsal durum için test edilir. Ebeveynler daha sonra mutasyona sahip olmayan embriyoları kadının rahmine transfer etmeyi seçebilir. PGT, yirmi yıldan fazla bir süredir çeşitli kalıtsal kanser yatkınlığı sendromlarını önlemek için kullanılmaktadır. Bununla birlikte PGT’ye başlamadan önce finansal, fiziksel ve duygusal faktörleri dikkate alınması gereken karmaşık bir prosedürdür.

APK ne kadar yaygındır?

Bu yıl, Amerika Birleşik Devletleri'nde tahmini 57.600 yetişkine (30.400 erkek ve 27.200 kadın) pankreas kanseri teşhisi konması öngörülmektedir. 2020 Türkiye Kanser İstatistikleri'ne göre ülkemizde 1 yılda 8.392 kişiye pankreas kanseri tanısı konmuştur. Bu vakaların yaklaşık % 10'unun APK'den kaynaklanacağı düşünülmektedir.

APK nasıl teşhis edilir?

APK, yoğun pankreas kanseri teşhisi olan aileleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Şu anda APK için özel bir test bulunmamaktadır. Aşağıdaki durumlarda ailelerde APK olduğu kabul edilir:

• Bir ailede iki ve ya daha fazla pankreas kanseri teşhisi konmuş ebeveynler, çocuklar veya kardeşler gibi birinci derece akraba olması, veya
• Ailenin anne tarafında veya baba tarafında pankreas kanseri teşhisi konmuş 3 veya daha fazla yakın akrabanın olması.

Pankreas kanseri semptomlarınız varsa, doktorunuzla konuşun. Fiziksel bir muayene yapılacak ve size tıbbi geçmişinizi sorulacaktır. Doktorunuz ayrıca pankreas kanserini bulmaya yardımcı olmak için özel testler önerecektir.

APK ile ilişkili tahmini kanser riskleri nelerdir?

Ailesinde pankreas kanseri olmayan ortalama bir birey için yaşam boyu pankreas kanseri riski yaklaşık % 1'dir. Ailede pankreas kanseri öyküsü olan bireyler, yaşam boyu pankreas kanseri olma riski altındadır. Bu risk, APK'li bir aileden gelen bireyler için muhtemelen daha yüksektir. Aşağıdaki kanser riski tahminleri genelleştirilmiştir ve her birey için gerçek risk farklı olabileceğinden dikkatle yorumlanmalıdır:

• Ebeveyni, kardeşi veya çocuğu pankreas kanseri olan APK ailelerinden bireylerin, genel toplumdan 3 ila 5 kat daha yüksek pankreas kanseri riskine sahip oldukları tahmin edilmektedir.
• Pankreas kanseri olan birinci derece 2 akrabası olan APK'lı aileye sahip bireylerin, genel popülasyondan 5 ila 7 kat daha yüksek yaşam boyu pankreas kanseri riskine sahip olduğu tahmin edilmektedir.
• Pankreas kanseri olan 3 veya daha fazla birinci derece akrabası olan APK ailelerinden bireylerin, genel popülasyondan 30 kat daha yüksek yaşam boyu pankreas kanseri riskinin arttığı tahmin edilmektedir.

Pankreas kanseri riskiyle bağlantılı bilinen genlerde germ hattı mutasyonları taşıyan kişiler (BRCA1, BRCA2, PALB2, CDKN2A, ATM,  TP53, STK11,  MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 ve EPCAM) ayrıca pankreas kanseri de dahil olmak üzere çeşitli kanserler için yüksek risk altındadır. Bu genlerden birinde mutasyona sahip bireyler için, ailede pankreas kanseri öyküsü varsa  pankreas kanseri riski özellikle daha yüksek olabilir. Son araştırmalar ile pankreas kanseri olan bireylerin % 4 ila % 10'unun bu genlerin birinde mutasyona sahip olduğu bulunmuştur. Aşkenazi Yahudi soyundan olan pankreas kanseri olan bireylerin bu genetik mutasyonlardan birini taşıma olasılığı daha yüksektir.

Bazı ulusal kılavuzlar, ailesinde kanser geçmişine veya tanı sırasındaki yaşına bakılmaksızın, pankreas kanseri teşhisi konan herhangi bir kişi için genetik test yapılmasını önermektedir.

Tütün kullanımı, aile geçmişine bakılmaksızın, bir bireyin yaşam boyu pankreas kanseri riskini artırır. Tütün kullanımı, APK ailelerinden bireyler için pankreas kanseri riskini önemli ölçüde artırabilir.

APK için tarama / erken tanı seçenekleri nelerdir?

Pankreas kanseri taramasının etkili olup olmadığı bilinmemektedir ve genel popülasyon için şu anda önerilen pankreas kanseri için rutin bir tarama yoktur. Araştırmacılar kimi tarayacağını, hangi testleri kullanacağını ve bunları ne sıklıkla kullanacağını araştırmaya devam etmektedir.

APK ailelerinden veya BRCA1, BRCA2, PALB2, CDKN2A, ATM, MLH1, MSH2, MSH6, PMS2, STK11  ve EPCAM'de germ hattı genetik mutasyonları olan bireylerin, pankreas kanseri için yüksek risk altında olduğu göz önüne alındığında, özellikle bu yüksek riskli bireylerin pankreas kanseri açısından taranması önemlidir. Her kişi farklı olduğu için doktorunuzla aşağıdaki tarama seçenekleri hakkında konuşmanız önemlidir.

Mevcut kılavuzlar, APK ailelerinden sağlıklı bireylerin, ailelerinde pankreas kanserlerinin en az birinin birinci dereceden olması durumunda, 50 yaşında başlayan veya ailedeki en erken pankreas kanseri teşhisinden 10 yıl önce (örneğin ailede bir kişiye 40 yaşında pankreas tanısı konuldu ise sizin için tarama 30 yaşında başlamalıdır)  pankreas kanseri taraması başlamalıdır. Kılavuzlar ayrıca, yukarıda listelenen genlerde germ hattı mutasyonları olan bireylerin, ailede pankreas kanseri öyküsü varsa, 50 yaşında başlayarak veya ailedeki en erken pankreas kanseri teşhisinden 10 yıl önce tarama önermektedir. Bazı uzmanlar STK11 (Peutz-Jeghers sendromuna neden olur) ya da CDKN2A (Ailesel atipik çoklu mol melanoma sendromuna neden olur) genine sahip olanların aile geçmişine bakılmaksızın tarama yapılmasını önermektedir. Peutz-Jeghers sendromlu hastalara taramaya 30 ila 35 yaşında başlaması önerilmekte ve Ailesel atipik çoklu mol melanoma sendromlu hastalara 40 yaşında başlamaları önerilmektedir. En sık kullanılan tarama testleri aşağıdaki gibidir:

• Manyetik rezonans görüntüleme (eMaR) - Emar, pankreasın ayrıntılı görüntülerini üretmek için manyetik alanları kullanır.
• Endoskopik ultrason (EUS) - Hastanın ağzından ve midesinden ince, ışıklı bir tüp geçirilir. Tüp pankreasın resmini çekmek için ince bağırsağa iner.

Yeni teknolojiler geliştirildikçe ve APK hakkında daha fazla şey öğrenildikçe, tarama seçeneklerinin zaman içinde değişmesi muhtemeldir. Sizin için doğru olan tarama testleri hakkında doktorunuzla konuşabilirsiniz.

Doktorunuza sorulacak sorular

Pankreas kanseri geliştirme riskiniz konusunda endişeleriniz varsa, sağlık ekibinizle konuşun. Randevularınıza not alması için yanınızda birini getirmek faydalı olabilir. Sağlık ekibinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Pankreas kanseri geliştirme riskim nedir?
• Kanser riskimi azaltmak için ne yapabilirim?

Aile geçmişinizle ilgili endişeleriniz varsa ve ailenizde APK olabileceğini düşünüyorsanız, aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Aile geçmişim pankreas kanseri riskimi artırıyor mu?
• Kanser taraması için seçeneklerim var mıdır? Var ise nelerdir?
• Bir genetik danışman veya başka bir genetik uzmanıyla görüşmeli miyim?
• Genetik testi düşünmeli miyim?

*