Beyne Uygulanan Radyoterapinin Yan Etkileri Nelerdir?

Beyin tümörleri için kapsamlı bir tedavini planının parçası olan radyasyon tedavisi, kanser hücrelerini hedef alır ve etkili bir şekilde yok edilmesini sağlayabilir. Radyasyon tedavisi tek başına veya cerrahi ve kemoterapi gibi diğer tedaviler ile kombinasyon halinde kullanılabilir. Ancak beraberinde yan etkilere de neden olabilir mi?

Evet, beynin primer (kendinden kaynaklanan) veya sekonder (beyne metastaz yapmış diğer organların) kanserleri için uygulanan radyasyon tedavisinin yan etkileri olabilmektedir. Bunlar, radyasyonun uygulandığı bölge, radyasyonun dozu ve bireysel faktörler olmak üzere çeşitli faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Beyin Tümörleri İçin Radyasyon Tedavisinin Yan Etkileri

Beyin üzerindeki radyasyon tedavisi genel olarak aşağıdaki kısa vadeli yan etkilere neden olabilmektedir:

• Yorgunluk
• Saç kaybı
• Bulantı ve kusma
• Baş ağrısı
• Ciltte değişiklikler
• Bellek - hafıza ve konuşma sorunları gibi bilişsel problemler
• Nöbetler

Nöbet geçirme ve baş ağrısı gibi yan etkiler, beyin ödemi (şişme) olabileceğine dair bir belirti olabilir. Bu durum ciddidir ve acil tıbbi yardım gerektirmektedir.

Yan etkiler, tedavi sırasında veya sonrasında gibi meydana geldikleri zaman dilimi olarak erken veya geç olmak üzere iki farklı kategoride değerlendirilirler. 

Erken Yan Etkiler: Tedavi sırasında veya sonrasındaki 1 ay içinde ortaya çıkarlar. Genellikle kısa süreli, hafif ve yönetilebilir olurlar:

• Yorgunluk 
• Ciltte meydana gelen değişiklikler 

Geç Yan Etkiler: Tedavinin sona ermesinden itibaren 6 ay ila birkaç yıl sonra ortaya çıkabilen yan etkilerdir:

• Bellek kaybı
• İnme (felç) benzeri belirtiler 
• Beyin fonksiyonlarının bozulması

Radyasyon Tedavisine Bağlı Yan Etkilerin Tedavisi

Yorgunluk

Yorgunluk, radyasyon tedavisi de dahil olmak üzere birçok kanser tedavisinde görülen yaygın bir yan etkidir. Beyne radyoterapi alan hastaların %90’ını gibi büyük bir çoğunluğu yorgunluk yaşadıklarını dile getirmektedir. 

Yeterli dinlenme, enerjinin boşa harcanmaması ve hafif fiziksel aktivitelerle meşgul olmak bu süreçte önemlidir. Dengeli ve sağlıklı beslenme ve su tüketimi de dikkat edilmesi gereken unsurlardandır.

Saç Dökülmesi – Saç Kaybı

Beyin bölgesine yapılan radyasyon tedavisi başladıktan yaklaşık 2 - 3 hafta sonra geçici saç kaybı meydana gelebilir. Bu durum kaşları ve kirpikleri de etkileyebilmektedir. 

Radyasyon tedavisi sırasında saç kaybını önlemek mümkün olmayabilir. Tedavi tamamlandıktan sonra genellikle saçlar 3-6 ay içinde tekrar çıkar. Kişiler saçın tekrar çıkmasını hızlandırmak için gerekli ilaç tedavisi için dermatologlara başvurabilir. Ek olarak saç kaybının yaşandığı süre ve sonrası için kişiler şunları da yapabilir:

• Peruk veya rahat bir başörtüsü kullanmak
• Dışarıda güneş kremi kullanmak ve şapka takmak
• Kafa derisi kaşındığında losyon ve saç kremi kullanmak

Cilt Meydana Gelen Değişiklikler

Radyoterapi dermatit gelişimine neden olabilir. Özellikle radyasyonun uygulandığı bölgede cilt iltihaplanmaları, kurumalar veya kaşınmalar yaşanabilir. Bu belirtiler genellikle radyasyon tedavisini aldıktan sonraki 1-3 hafta içinde ortaya çıkar. 

Bu gibi ciltte meydana gelen değişiklikler için, doktor veya dermatologların cilt bakım önerileri olacaktır. Ayrıcı kişiler, hafif, tahriş etmeyen sabunlar ve nemlendiriciler kullanmaya, aşırı sıcaklık etkisinden kaçınmaya ve tedavi edilen bölgeyi güneşten korumaya dikkat etmelidir. Bu belirtileri yaşayanlar için Amerikan Dermatoloji Derneği (ADD) ise şunları önermektedir:

• Cildi ılık suyla çok nazikçe yıkamak
• Gerektiğinde nazik, düşük pH'lı bir temizleyici kullanmak
• Sünger, yüz temizleme bezleri, kese veya lif kullanmaktan kaçınmak
• Bölgeyi tıraş etmekten kaçınmak
• Her gün nemlendirici uygulamak (herhangi bir losyon veya krem uygulamadan önce bir uzmana danışılmalıdır)

Bilişsel Değişiklikler

Radyasyon tedavisi beyin hücrelerine zarar verebilir. Bu değişiklikler tedaviden yıllar sonra ortaya çıkabilir. Bazı insanlar da hafıza, dikkat veya problem çözme gibi bilişsel değişiklikler yaşanabilir.

Kişi hafıza veya konsantrasyon gibi bilişsel değişiklikler yaşıyorsa, bazı stratejiler durumun yönetilmesine yardımcı olabilir: 

• Görevleri daha küçük, yönetilebilir adımlara bölmek
• Hatırlatıcılar veya organizasyon araçları kullanmak 
• Zihinsel egzersizler veya bulmacalarla meşgul olmak
• Bilişsel rehabilitasyon teknikleri sunabilen iş terapistlerinden veya nöropsikologlardan destek almak

Baş Ağrıları

Radyoterapi geçici baş ağrılarına neden olabilir. Basit baş ağrıları için reçetesiz satılabilen ağrı kesiciler, rahatlamaya yardımcı olabilir. Ancak yine de herhangi bir ilaç almadan önce bir uzmana danışmak önemlidir. 

Ayrıca baş ağrıları, beyindeki ödeme (şişmeye) bağlı olarak meydana geliyor olabilir, ki bu durum hızla tedavi edilmelidir. Bu nedenle radyasyon tedavisi sırasıda baş ağrısı yaşayan hastaların mutlaka bir uzmana başvurmaları gerekmektedir. 

Mide Bulantısı ve Kusma

Genelde mide bölgesini içeren durumlarda bulantı ve kusma yaygın olmasına rağmen, tedavi bölgesine bağlı olmaksızın da midede yan etkiler gözlemlenebilir. Radyasyon tedavisi de insanların %50-80'inde bulantı ve kusmaya neden olabilen bir tedavidir. Bunun yanı sıra iştah kaybına da neden olabilmektedir. Bu durumlar genellikle radyasyon tedavisinin tamamlanmasını takiben birkaç haftada düzelebilmektedir. Yan etkilerin yaşandığı süre zarfında kişilerin küçük ve sık aralıklarla yemek yemesi önerilmektedir. Yağlı veya baharatlı yiyeceklerden kaçınmak da bu durumun yönetilmesine yardımcı olabilir. Ayrıca uzmanlar tarafından bazı mide ilaçları da reçete edilebilir.

Ek olarak mide bulantısı beyinde meydana gelmiş olabilecek ödemin de bir belirtisi olabilir. Bu nedenle, radyasyon tedavisine bağlı mide bulantısı yaşayan kişilerin bir uzmana başvurması önemlidir. 

Nöbetler

Beynin primer tümörleri, beyin metastazları ve radyasyon tedavisi, nöbet riskini artırabilir. Nöbet geçirme, beynin ödeminin bir işareti olabilir. Bu nedenle kişinin nöbet yaşaması durumunda vakit kaybetmeden bir uzmana başvurması önemlidir. Uzmanlar, genellikle bu durumun yönetilmesi için ilaç reçete edeceklerdir. 

Beyin Ödemi

Radyoterapi, beynin kısa süreli ödemine (şişmesine) ve beyindeki basıncın artmasına neden olabilir. Bu durum genellikle tedaviyi takiben birkaç gün veya hafta içerisinde gerçekleşebilir. Beyin ödemi durumunda yaşanabilecek belirtiler:

• Baş ağrısı
• Bulantı
• Nöbetler

Bu belirtileri yaşayan kişilerin beyin ödemi riski olduğundan dolayı, yan etkileri göz ardı etmemeli, basit ilaçlar ile durumu yönetmeye çalışmamaları, bunun yerine mutlaka bir uzmana başvurmaları gerekmektedir.

Bir hastanın beyin ödemi belirtileri göstermesi durumunda, genellikle hastane ortamında gözetim altına alınır. Beyin ödeminin azaltılması amacıyla, kortikosteroidler ve mannitol gibi ilaçlarla yaklaşık 3-4 gün süren anti-ödem tedavisi uygulanır.

Stereotaktik Radyoterapi ve Radyocerrahinin Nedir –  Yan Etkileri Nelerdir?

Stereotaktik radyoterapi ve radyocerrahi, yüksek dozda radyasyonun belirli hedeflere yönlendirilmesini içeren özelleşmiş radyasyon tedavisi yöntemleridir. Daha çok hedefe yönelik olmalarından dolayı, genellikle standart radyasyon tedavisine kıyasla daha az yan etkiye neden olabilmektedir. Ancak stereotaktik radyoterapi ve radyocerrahi, tedavi yerine bağlı olarak belli yan etkilere neden olabilir. Örneğin, beyin tümörleri için kullanıldığında, çevredeki beyin dokusunda ödem oluşumana yol açabilirler.

Hastalar, tedavi sürecinin herhangi bir döneminde yan etki yaşayabilirler. Yan etkilerin çoğu, tedavi tamamlandıktan sonra ki birkaç haftada düzelebilir veya 2 ayı bulabilir. Diğer yan etkiler ise sağlıklı hücrelerin iyileşme süresine göre daha uzun sürebilir.

Geç yan etkiler ise zamanla düzelebilir, ancak bazıları kalıcı olabilir. 

Beyne uygulanan radyoterapinin yan etkilerini azaltmak için:

• Mümkünse düzenli egzersiz yapılmalı, ancak bir uzmana danışmadan yeni ve yoğun bir antrenman programına başlanmamalı
• Dinlenmeye özen göstermeli ve öncelik vermeli
• Aile ve arkadaşlardan destek almalı
• Alkol, tütün ve kafein tüketimini sınırlamalı
• Bol miktarda sıvı tüketmeli
• Dengeli ve sağlıklı beslenmeli
• İştah sorunu varsa bir beslenme uzmanıyla çalışarak bir yemek planı oluşturmalı

Özetle Beyin Tümörü için Radyasyon Tedavisinin Yan Ekileri ve Yönetimi

Beynin primer tümörleri veya beyne metastaz yapan tümörler için radyasyon tedavisi, kullanılan belli tedavi tekniklerine ve bireysel faktörlere bağlı olarak yan etkilere neden olabilir. Geç yan etkiler tedaviden aylar veya yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Bunun yanı sıra tedavi sürecinde veya hemen sonrasında erken yan etkiler de gözlemlenebilir.

Yan etkiler yönetilebilir ve tedavi planlamasında ve stereotaktik radyoterapi gibi hassas tekniklerdeki ilerlemeler, standart radyasyon tedavisine kıyasla yan etkileri en aza indirmeye yardımcı olur. 

Bazı yan etkiler tedaviye bağlı oluşabilecek ciddi durumların habercisi olabilmektedir. Bu nedenle hastaların olası yan etki yaşamaları durumunda uzmanlara başvurması önemlidir. Uzmanlar kişilerin yan etkilerininin yönetilmesi için optimize seçenekler ve stratejiler sunacaktır.