Kanser teşhisi sizin için zorlu bir sürecin başlangıcı olabilir. Bu süreçte, kanser tedaviniz konusunda bilgi edinin ve uygulanabilecek tedavi stratejilerinin olumlu-olumsuz yönlerini doktorunuzla birlikte değerlendirerek karar verin.
Kanser Teşhisi Koyulan Hastanın Kafasında Uzun Bir Soru Listesi Oluşacaktır:
- Hastalığım ne aşamada?
- Tedavi seçeneklerim neler?
- İkinci bir görüş almalı mıyım?
- Nerede tedavi görmeliyim?
- Tedavi süresince nasıl hissedeceğim? gibi birtakım soruların cevabını bulmaya çalışan hasta, tedavi kararını etkileyen bazı faktörleri anlamaya çalışacaktır. Kanser teşhisi koyulan hasta, kendisine uygun tedavi seçeneğine doktoru ile birlikte karar vermelidir.
Kanser tedavisinde seçenekler farklılıklar göstermektedir. Tedavilerde tek bir yaklaşım olmadığı için hastaların ihtiyaçları ve tercihleri konusunda doktorları ile iletişim halinde olmaları gereklidir.
Kanser Teşhisini Anlamak Önemlidir
Birçok kanser türü gelişmelerine göre kendi içinde farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklara göre çeşitli tedavi yöntemlerinin kullanılması gerektiği yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Örneğin; meme kanseri, östrojen hormonuna duyarlı, östrojen hormonuna duyarlı ve aynı zamanda HER2 reseptörü taşıyan, östrojen hormonuna duyarsız ve HER2 reseptörü taşıyan ve östrojen hormonu ve HER2 reseptörü taşımayan olmak üzere 4 grupta tanımlanır. Bu da, bir kadın hastada görülen meme kanserinin diğer kadın hastada görülen meme kanserine göre farklı karakteristik yapıları olduğu anlamına gelir. Bu farklılıklar ve sizde bulunan meme kanserinin yapısı hakkında doktorunuzdan daha detaylı bilgi alarak, size özel uygulanacak ilaç tedavileri veya prosedürleri daha iyi anlamanız mümkündür. Ayrıca, birçok kanser türünde hastalığın evresi önemlidir. Uygulanan testlerle kanser türlerinde alt gruplar belirlenebilir, hedefe yönelik ilaçların etkili olup olmayacağı, gen ifadesinin şekli veya olası gen mutasyonunun varlığı gibi faktörler değerlendirilerek anlaşılabilir ve hastaya kişiye özgü tedaviler sunulabilir.
Kanserin Derecesi ve Evresi
Kanserin evresi, yayılım alanı ve büyüklüğüne göre belirlenir. Birçok kanser türünde evre, TNM evreleme sistemi kullanılarak değerlendirilir. “T” harfi, birincil tümörün büyüklüğü ve yakın dokulara yayılımını; “N” harfi, kanserin lenf bezlerine yayılımını; “M” harfi ise, kanserin vücudun uzak bölgelerine yayılımını değerlendirir. Evre 0’dan IV’e kadar numaralandırılabilir. Rakam ne kadar yüksekse, kanser o kadar büyük ve/veya yayılmış demektir. Kanserin farklı evreleme sistemleri veya farklı şekilde ifade yöntemleri vardır. Bu sayede, doktorunuzun sizde teşhisi koyulan kanserin önemli özelliklerini anlamasına yardımcı olacaktır. Kanserin evresi, birçok farklı tedavi kararının verilmesine rehberlik edebilir. Örneğin; özellikle solid tümörler dediğimiz katı organ kanserlerinin (akciğer, prostat, mide, karaciğer ve meme kanserleri gibi) erken evre olarak adlandırılan I ve II. evresinde hasta kolayca ameliyat edilebilir. Ameliyat şansı olan hastalarda, hastalığın yayılım derecesine bakılarak karar verilir. Ancak, bir kısım III. evre kanserlerde doğrudan ameliyat şansı hastaya sunulamaz. Ameliyat başarısını arttırmak için öncesinde bazen kemoterapi bazen radyoterapi eşzamanlı kemoterapi bazen de akıllı ilaç tedavileri uygulamak mümkündür (neoadjuvan = küçültücü tedavi). İşte burada, özellikle ameliyattan şansı olan hastaların detaylı şekilde incelenerek kanserin doğru belirlenmesi gerekir. Doğru evreleme ameliyat şansı olan veya ana tedavisi radyoterapi olan hastalar için önemlidir. Bu nedenle tedavi stratejilerinin temel belirleyicisi olan evreleme sistemini çok iyi algılamak gerekir.
Kanserin derecesi (patoloji raporlarında genelde grade olarak ifade edilir), hastalığın genel olarak değerlendirilmesinde önemli rol oynar. Derece, kanser hücresinin mikroskop altında ne kadar anormal görüldüğünü ifade eder. Farklı kanser türlerinin farklı derecelendirme sistemleri olabilir. Ancak, tüm yüksek derece kanser vakasında kanser hücreleri oldukça anormal (normal hücrelerden çok farklı) gözükmektedir. Yüksek derece tümörler, düşük derece tümörlere göre daha agresif olabilir ve farklı tedaviler gerektirebilir.
Kanserde Gen İfadesinin Şekli
Bazı kanser türlerinde tümördeki gen hareketinin şekli, kanserin nasıl hareket edeceğine dair bilgi verir. Oncotype DX meme, prostat ve kolon kanser testlerinde, alınan tümör doku örneğinden bazı genlerin değişimleri değerlendirilir ve kanserin tekrarlama veya agresiflik derecesi hakkında bilgi elde edilir. Bu testlere bakarak tekrarlama olasılığı yüksek olan kanser türleri belirlenebilir ve olasılığın daha düşük olduğu kanser türlerine göre daha agresif bir tedavi kararı alınması sağlanabilir.
Mutasyonlar
Bazı gen mutasyonları, kanserin davranışını etkiler. Gen mutasyonu olan kanserlere karşı çok sayıda etkisi kanıtlanmış ve gelişmiş hedefe yönelik tedaviler mevcuttur. Örneğin; BRAF geninde mutasyon taşıyan ileri evre melanom (cilt kanseri), BRAF veya MEK inhibitörleri olarak bilinen ilaçlarla tedavi edilebilir. Yine aynı şekilde, ALK geninde anormallik tespit edilen küçük hücreli olmayan ileri evre akciğer kanserinde bu gen anormalliğini hedefleyen ve olumlu yanıt alınan akıllı ilaç tedavileri vardır. Bazı durumlarda kanserde tespit edilen gen mutasyonu, hangi tedavinin etkili olacağı veya olmayacağı konusunda bilgi verebilir. Örneğin; kolorektal kanserde, KRAS gen mutasyonu tespit edilmesi durumunda bazı hedefe yönelik tedaviler tavsiye edilmemektedir. Meme kanserinde hormon reseptör ve HER2 durumu test edilir. Bu testlerin sonucuna göre tamoksifen ve aromatöz inhibitörleri ile hormon tedavisine veya trastuzumab (Herceptin®) ile HER2-hedefe yönelik tedaviye karar verilir.
Sizi Tedavi Edecek Doktoru ve Sağlık Ekibini Seçmek
Kanser teşhisi sonrası, oturduğunuz bölgede güvenilir bir doktor ve sağlık ekibi ile konuşmanız sizi tedavi edecek kişileri belirlemenize yardımcı olacaktır. Böylece, gittiğiniz bölgedeki onkolog sizi söz konusu kanser türünde uzmanlaşmış bir başka onkoloğa yönlendirerek yardımcı olabilir veya size tedaviyi uygulayan doktorunuz ameliyat ve sonrasında ihtiyacınız olan başka tedaviler önerebilir.
Sizde teşhisi koyulan kanser türünde uzmanlığı olan veya ilgili kanser türü olan çok sayıda hastayı tedavi etmiş bir doktora gitmeniz en iyi tedaviyi almanızı sağlayabilir. Doktorun söz konusu kanser alanında uzman olması veya ilgili kanser türünde fazla sayıda hasta tedavi etmesi, sizde rastlanan nadir kanser türünün tedavisinde fayda sağlayacak, karmaşık veya kök hücre nakli gibi yüksek risk taşıyan tedaviler gerektirdiğinde daha hızlı çözüm üretilmesine zemin hazırlayacaktır. Duruma göre, başka bir şehirde olan uzman onkoloğun bulunduğu hastane veya kanser merkezine gitmeniz gerekebilir. Tedavi planınız yapıldıktan sonra verilen randevular doğrultusunda periyodik olarak gelip giderek uzmanınızla tedavinize devam etmeniz mümkündür.
Sizi rahat hissettirecek sağlık ekibinizi seçmeniz, kanser tedavinizi kolaylaştıracaktır. İletişimi kuvvetli olan bir sağlık ekibi bazen sadece mesleki yetenekleri olan bir ekipten çok daha fayda sağlayabilir. Bazı kanser hastaları, sağlık ekibi ile ilişkilerini resmi iş ilişkisi yaklaşımı ile sürdürürken bazı hastalar kendisine bakan gözeten sıcak ilişki kurabilecekleri bir sağlık ekibini tercih edecektir.
Tedavi Seçeneklerini Anlamak
Kanserin yerine ve gelişimine göre, tedavi bölgesel (vücudun belli bir bölgesi) veya sistemik (tüm vücudu) olarak uygulanır. Cerrahi müdahale, radyoterapi ve girişimsel radyolojik yöntemler (RFA, nanoknife, mikrodalga, kriyoablasyon, embolizasyon, mikroküre) bölgesel tedavilerdir. Bunun yanında kanser tedavisinde kullanılan birçok ilaç sistemik tedavi olarak adlandırılır. Durumunuza göre, sadece bölgesel bir tedavi, sadece sistemik tedavi veya her iki yöntem birden uygulanabilir.
Doktorunuzla birlikte tedavi planını yaparken tedavi sonrası hastalığınızın seyri, planlanan tedavinin süresi, tedavi olacağınız yer, tedavinin uzun ve kısa süreli yan etkileri ve bu yan etkilerle baş etme yöntemlerini sorun ve aklınıza takılan bir soru işareti kalmadığından emin olun.
Bazı kanser tedavileri, çocuk sahibi olma yetisini azaltabilir veya tamamen yok edebilir. Henüz çocuk sahibi olmadıysanız veya ilerde çocuk yapmayı planlıyorsanız, yumurtalık/sperm saklama yöntemleri ile ilgili seçenekleri doktorunuzla konuşun.
Tüm bu soruların cevaplarını almak, belli bir kanser türünde sadece tek bir standart tedavi yöntemi uygulanacak olsa bile size yardımcı olacaktır. Birden fazla tedavi seçeneği sunulduysa bu cevaplar daha da önem kazanacaktır. Örneğin; tek bir tedavi yönteminin uygulanması kanserin tekrarlama riskini bir şekilde azaltabilir. Ancak, bu tek tedavi yönteminin daha ciddi yan etkileri olabilir. İşte bu tür bilgiler, sizin için neyin daha iyi olacağına karar vermenize yardımcı olacaktır.
Ayrıca, tedavinin amacını anlamanız önemlidir. Erken evre kanserlerde amaç çoğunlukla kanseri tamamen tedavi etmektir. Daha ileri evre kanserlerde ise amaç, kanserin karakteristik özelliklerine göre değişecektir. Bazen hasta kanseri tamamen yok etme amacı ile tedavi edilebilir, ancak bu her zaman mümkün değildir. Bazen de tedavide amaç, ileri evre kanserin gelişimini yavaşlatmak veya belirtileri azaltarak hastanın yaşam kalitesini mümkün olduğu kadar arttırmaktır. Kanser tedavisinin amaçlarını doktorunuzla konuşmanız, hangi tedaviyi ve ne tür yan etkileri kaldırabileceğinize karar vermenizde yardımcı olabilir. Doktorunuzla görüşürken şunu aklınızdan çıkarmayın; hangi tedavinin uygulanacağı size bağlıdır.
Manevi Destek ve Hastalığınızla İlgili Süreçte Bilgi Sahibi Olmak
Doktorunuzla görüşmelere birlikte geldiğiniz arkadaşınız veya aile üyesi size manevi destek verecek, hastane işlemleri ile ilgilenerek yardımcı olacaktır. Sağlık ekibinize soracağınız soruları görüşme öncesi hazırlamanız ve görüşme sırasında bu soruların cevaplarını almak istemeniz, sağlık ekibinizin kendi durumunuzla yakından ilgilendiğinizi, hastalığınızla ilgili bilgi sahibi olduğunuzu ve süreci takip ettiğinizi görmelerini sağlayacaktır.
İkinci Bir Görüş Almak
Doktor veya tedavi planı seçildiğinde birçok kanser hastasının attığı başka bir adım ise, alanında uzman başka bir doktordan ikinci görüş almaktır. İkinci görüş almak, tıbbın her alanında gerçekleşen karışık ve birden fazla tedavi seçeneğidir. İkinci bir görüş almak kanser ve tedavi seçenekleriniz konusunda daha fazla bilgi sahibi olmanızı sağlayacak, şüphelerinizi ve endişelerinizin tekrar gidererek sizi rahatlatacaktır. Her iki uzman doktorun aynı tedavi planında hemfikir olması, tedavi seçiminizle ilgili kendinizi daha güvende hissettirecektir. Uzman doktorlar tedavi planı konusunda fikir uyuşmazlığı yaşarsa, tedavi seçeneklerinin tekrar ve daha detaylı incelenmesi için yeni bir kapı aralanmış olur. Bu aşamadan sonra, kendinizi daha rahat hissettiğiniz bir tedavi planını ve doktoru seçebilirsiniz.
Klinik Araştırmaları Takip Etmek
Klinik araştırmalar, olası yeni tedavi seçeneklerini tasarlayan bilimsel çalışmalardır. Bu araştırmalarda, yeni veya üzerinde değişiklik yapılmış kanser ilaçlarının etkisi ve güvenilirliği test edilir, yeni ilaç dozları belirlenir, cerrahi müdahale veya radyoterapi uygulamalarında yeni yaklaşımlar ve çeşitli tedavi kombinasyonları incelenir. Dünyada kanser tedavisinde kullanılan tüm yeni ürünler, gerekli tüm bilimsel araştırmalarla değerlendirilerek güvenilirliği ve hastaya faydası kanıtlandıktan sonra kullanıma sunulmaktadır.
Yapılan bilimsel araştırmalar birçok kanser türü, evresi ve özellikle standart tedavilere yeterli yanıt vermeyen kanser türleri için önemlidir. Bu araştırmalara katılmak, hastalığınızın yakından takip edilmesini ve umut vadeden tedavinin ve bilginin önce size ulaşmasını sağlar. Dezavantajı ise, araştırma aşamasındaki yeni tedavinin umut edildiği kadar etkili olmama olasılığı ve tedavinin beklenmedik yan etkileridir. Klinik bir araştırmaya katılmayı düşünmeniz halinde doktorunuza ve sağlık ekibinize başvurarak, onların sizin adınıza söz konusu olan araştırmanın olası faydaları ve risklerini incelemesini sağlamanız yerinde bir davranış olacaktır.
Kanser teşhisi sizin için zorlu bir sürecin başlangıcı olabilir. Sevgili okurlarım, bu süreçte doktorunuz ve sağlık ekibinizin desteğini almanız çok önemlidir. Tüm tedavi sürecinde ve tedavi bittikten sonra yaşamınızı etkileyecek konular hakkında bilgi sahibi olun. Tedaviniz devam ederken ve sonrasında yaşam kalitenizi arttıracak şekilde hareket edin ve doktorunuzun önerilerine uyun. Bu dönemde sağlıklı karar alabilmeniz için kendinize zaman verin. Ancak, bazen tedaviye hemen başlanması gerekebilir. Böyle bir durumda tedavi planınızı düşünüp karar vermek için ne kadar vaktiniz olduğunu doktorunuza sorun ve aldığınız yanıt doğrultusunda hareket edin. Doğru iletişim, sevgi dolu bir yaklaşım, iyimserlik ve soğukkanlılıkla kanserle baş etmeniz gerçekten mümkündür.
