Larenjektomi, ses kutusu olarak da bilinen gırtlağın bir kısmının veya tamamının ameliyatla çıkarılması işlemidir. Larenjektomi ameliyatı en sık olarak, larinks (gırtlak) kanserli hastalarda uygulanır.
Bir cerrah kısmi larenjektomi ile gırtlağın bir kısmını çıkarabilir veya total larenjektomi ile gırtlağın tamamını çıkarabilir.
Kronik aspirasyon sorunu olan hastaları tedavi etmek için de larenjektomi gerekebilir; bu, yiyecek veya içeceklerin tekrarlayan şekilde akciğerlere kaçtığı hastaların yaşadığı nadir bir durumdur.
Bu yazıda larenjektominin ne olduğu, çeşitleri ve bu ameliyat öncesi-sonrası hastayı nelerin beklediği gözden geçirilmektedir.
Larenjektomi Türleri Nelerdir?
Birkaç farklı larenjektomi türü vardır. Her tip, gırtlağa erişmek için Âdem elmasının üzerinde bir kesi yapmayı içerir.
Parsiyel (kısmi) Larenjektomi: Bu, daha küçük tümörler için bir tedavi seçeneğidir. Kulak Burun Boğaz (KBB) cerrahı gırtlağın bir kısmını çıkarır. Amaç, gırtlağı mümkün olduğunca sağlam bırakarak kanseri çıkarmaktır.
Supraglottik Larenjektomi: Bu da bir tür parsiyel larenjektomidir. Glottis (ses telleri bölgesi) üzerindeki gırtlağın üst kısmının çıkarılmasını içerir. Cerrahlar, supraglottik kanserleri tedavi etmek için bu ameliyatı uygular. Bir ameliyat kişinin konuşma fonksiyonlarını kaybetmesine genellikle neden olmaz.
Hemilarenjektomi: Bir başka parsiyel larenjektomi türü olan bu ameliyat, küçük kanserleri çıkarmak için iki ses telinden birinin çıkarılmasını içerir. Cerrahın gırtlağın ne kadarını çıkardığına bağlı olarak, hasta bu işlemden sonra konuşabilir veya konuşamayabilir.
Total Larenjektomi: Total larenjektomi, tüm gırtlağın çıkarılmasını içerir. Bu ameliyat sırasında cerrah ayrıca hastanın nefes almasına yardımcı olmak için boyunda kalıcı bir stoma (delik) oluşturacaktır. Bu ameliyat sonrası hasta her zamanki gibi yiyip içebilir, ancak konuşma yeteneklerini kaybeder ve iletişim kurmanın yeni yollarını öğrenmesi gerekir.
Günümüzde erken evre larinks kanserlerinin tedavisinde kısmi larenjektomilerin rolü giderek azalmakta, buna karşın cerrahlar tipik olarak endoskopik rezeksiyon (içeriden kamera yardımı ile kazıma) yapmayı tercih ediyorlar. Bu, erken evre gırtlak kanserini tedavi etmek için başka bir minimal girişimsel ameliyattır.
Larenjektomi Ameliyatı Neden Yapılır?
Larenjektomi ameliyatı ile gırtlak ve hipofaringeal (alt yutak) kanserleri gibi boğaz kanserleri tedavi edilmeye çalışılır.
Total larenjektomi aşağıdaki durumlarda uygulanır:
- Gırtlakta ciddi travma
- İlerlemiş baş-boyun kanseri
- Kanser kemoterapiye veya radyasyon tedavisine yanıt vermediği durumlarda
- Bu bölgede büyük bir tümör
- Bir kişinin kraniyal (beyinden çıkan ve baş boyun bölgesini uyaran) sinirlerin felci sonucu kronik aspirasyonu olduğunda veya sesi olmadığında
- Bir hastanın tekrarlayan laringeal papillomatozisi varsa
Larenjektomi Boyun Anatomisini Nasıl Etkiler?
Boyun birçok bileşen içerir. Larenjektomi ile en yakın ilişkili boyun anatomik bölgeleri larinks (gırtlak), trakea (soluk borusu) ile özofagustur (yemek borusunu).
Aşağıda, baş-boyun bölgesinin anatomisi basitçe resmedilmiştir:
Larinks ve trakea akciğerlere bağlanırken yemek borusu mideye ve gastrointestinal sistemin geri kalanına bağlanır.
Larinks, boyunda farinks olarak bilinen yemek borusu ile aynı alanı paylaşır. Her iki borunun da ağza bağlandığı yer burasıdır.
Total larenjektomi, ağız ve trakea arasındaki bağlantıyı ortadan kaldırır, bu da kişinin artık ağzını veya burnunu soluk alıp vermek için kullanamayacağı anlamına gelir. İşlemden sonra trakea ve yemek borusu artık aynı alanı paylaşmaz.
Bunun yerine, bir kişi boynundaki bir stoma veya delikten nefes alacaktır. Bu durumda hasta artık eskisi gibi konuşamaz, ama yemek yemeye ve içmeye devam eder.
Bu durumdaki hastalara, ameliyat sonrası hakkında kapsamlı birgi verilmelidir ve onkolojik rehabilitasyon ameliyat öncesi başlanmalıdır.
Kısmi larenjektomiler gırtlak yapısının daha fazlasının korunmasına olanak verir.
Aşağıda, larenjektomi öncesi ve sonrası boyun bölgesinin anatomik yapısında meydana gelen değişimler basitçe resmedilmiştir:
Larenjektomi ve Trakeostomi Farkları Nelerdir?
Trakeostomi, soluk borusunun üst kısmına bir stoma (delik, ağız) açılma işlemidir. Trakeostomi sırasında gırtlak kısmen veya tamamen alınmaz; sadece nefes fonksiyonunu sağlamak için bir stoma açılır. Böylelikle hastanın bir tüpten nefes almasını sağlamak için trakeasına ve akciğerine doğrudan erişim sağlanmış olur.
Trakeostomi işlemini en sık KBB ve anestezi uzmanları uygular.
Bir cerrah, hastanın tüm gırtlağını (ses kutusunu) çıkarırsa, kalıcı bir stomaya/açıklığa ihtiyaç duyacaktır. Buna larenjektomi stoması denir. Bir larenjektomi stoması, bir trakeostomi ile aynı şey değildir.
Total larenjektomiden sonra cerrah trakeayı boyun derisine getirir. Bu, nefes borusu ile ağız arasındaki bağlantının artık olmadığı anlamına gelir.
Larenjektominin Olası Riskler ve Yan Etkileri Nelerdir?
Herhangi bir cerrahi işlem bazı riskler taşır. Bunlar şunları içerebilir:
- Pnömoni (zatürre)
- Trombozlar (kan pıhtıları)
- Enfeksiyonlar
- Anesteziden kaynaklanan komplikasyonlar
Boğaz bölgesini içeren ameliyatlar şunlara neden olabilir:
- Bir kişinin nasıl yediğini etkileyebilecek yutma zorluğu
- Fistül gelişimi (iki doku arasında delik; örneğin soluk ve yemek boruları arasında)
- Çok nadir olmasına rağmen büyük damarların veya arterlerin yırtılması
- Total larenjektomi geçiren kişiler daha önce olduğu gibi konuşma yeteneğini kaybederler.
- Kısmi larenjektomili kişiler genellikle ses tellerini kullanma becerisini sürdürürler, ancak ameliyattan sonra herhangi bir değişikliğe uyum sağlamalarına yardımcı olmak için tedaviye ihtiyaçları olabilir.
Larenjektomi Ameliyatına Hazırlık
İşlemden önce doktor, muhtemelen bir kişinin komplikasyon risk faktörlerini değerlendirmeye yardımcı olmak için birkaç test isteyecektir.
Sigara veya daha önce radyasyon tedavisi almış olmak gibi yara iyileşmesini olumsuz etkileyecek risk faktörlerine sahip kişilerde daha fazla komlikasyon gelişebilir.
Detaylı KBB veya onkolojik değerlendirme, hastaları bu ameliyatlara hazırlanma konusunda aşağıdakileri kapsayan ayrıntılı talimatlar verebilir:
- Hangi ilaçları almayı bırakmalı ve ne zaman
- Bir kişi ne zaman yemeyi veya içmeyi bırakmalı
- Hastaneye yattıktan sonra yapması gerekenler hakkında talimatlar
- Kişinin güvenliği için önemli olan diğer talimatlar
Larenjektomi Ameliyatı Sırasında
Ameliyat sırasında cerrahi ekip, kişiyi işlem boyunca uykuda tutmak için bir anestezi uzmanı ile birlikte çalışacaktır.
Hasta uyutulduktan sonra şu işlemler yapılır:
- Kişinin nefes almasına yardımcı olmak için boğazdan aşağı bir tüp
- Ameliyat sırasında mide içeriğini kontrol etmek için burun içine bir nazogastrik tüp
- Ameliyat boyunca idrarı boşaltmak için bir idrar sondası
- Daha sonra Âdem elmasının üzerinde bir kesi yapılır ve gırtlağın tamamını veya bir kısmını çıkaracaklar.
İhtiyaç duyulan kadar miktar doku çıkarıldıktan sonra trakeada bir stoma oluşturulur. Bu, kişinin doğrudan delikten nefes almasını sağlayacak bir açıklıktır.
Bir kişi kısmi larenjektomi geçiriyorsa stoma geçici, total larenjektomi geçiriyorsa kalıcı olur.
Ancak bazı kısmi larenjektomiler için kalıcı bir stoma gerekli olabilir. Bir doktor, bir kişiye geçici veya kalıcı bir stoma gerekip gerekmediğini bildirebilir.
Larenjektomi Ameliyatından Sonra
Ameliyatı takiben hasta ayılma odasına alınır.
Bir hastanın total larenjektomiden sonra birkaç gün yoğun bakımda kalması gerekebilir. Baş-boyun ameliyatlarında deneyimli hastanelerde yoğun bakımda kalma süresi kısalabilir ve hasta erken dönemde serviste özel bakıma alınabilir.
Kişi ayrıca boğazı iyileşene kadar yemek yiyemez ve bu 1-2 hafta sürebilir. Bu süre zarfında, kişi burundan ve mideden tüple beslenir.
Hastanede kalış sırasında, bir hemşire veya başka bir tıbbi ekip, bakımın çeşitli yönleriyle yardımcı olacaktır. Bu şunları içerebilir:
- Ağrı tedavisi
- Beslenme (yeme ve yutma) desteği
- Kişinin hareket etmesine yardımcı olmak
- Tahta vb yazı olanakları ile iletişim gereksinimlerine yardımcı olmak
- Kişiye stomaya nasıl bakılacağını öğretmek
Kişinin kalkması ve odasında dolaşması gerekecektir. Bu, ameliyattan ve kan pıhtılarından kaynaklanan komplikasyonları önlemeye yardımcı olur. Bir kişi daha sonra fizik tedaviye ve konuşma ve dil terapisine başlayabilir.
Kişi, tümörün boyutuna bağlı olarak kemoterapi veya radyasyon tedavisi gibi ek tedavilere ihtiyaç duyabilir.
İlgili konu: Gırtlak kanserli hastalar için bir iletişim aracı: SANAT
Stoma Bakımı
Ameliyattan sonraki ilk birkaç ayda stoma aşırı mukus üretebilir. Bu, nefes almayı daha da zorlaştırabilir.
Bu durumlarda kişinin stomaya takılı bir tüp olması daha rahat nefes almasına yardımcı olur. Ayrıca stomanın küçülmesini önlemeye yardımcı olur ve bir kişi mukusu çıkarmak için tüpü çıkarabilir.
Stoma çok fazla mukus üretmeyi bıraktığında doktoru tüpü çıkaracaktır.
Hastaların, kabuk oluşturmasını ve enfekte olmasını önlemek için stomayı günde bir kez temizlemeleri gerekecektir. Bir hemşire hastaya stomalarını nasıl temizleyeceğini öğretecektir.
Stomanın mikroplardan arındırılmasına yardımcı olmak ve kurumasını önlemek için doktor kişiye özel filtreler sağlayabilir.
Kişiler öksürürken veya hapşırırken stomayı bir mendille kapatmalıdır. Bunun nedeni, mukus ve tükürüğün ağız veya burun yerine stomadan gelmesidir.
Konuşma Rehabilitasyonu
Konuşma rehabilitasyonu, hastanın iletişim kurmayı öğrenmesine yardımcı olmak için birkaç farklı terapiyi içerir.
Bazı seçenekler şunları içerir:
Sözsüz iletişim: Bu, yüz ifadeleri, işaret dili, tahta kullanmaktan veya diğer yardımcı cihazları kullanmaya kadar her şeyi içerebilir.
Yemek borusu konuşması: Bu tekniğin öğrenilmesi zor olabilir ve havayı hapsetmeyi ve titreşim yapmayı ve sözcükleri oluşturmak için havayı, dili ve dudakları kullanmayı içerir.
Elektrolarinks: Bu, robotik bir ses yaratan boyuna yerleştirilen bir cihazdır.
TEP konuşması: Bu, bir kişinin konuşmasına izin veren bir ses protezi yerleştirmek için trakeoözofageal ponksiyon kullanan bir konuşma türüdür.
Ses protezi: Bu, bir cerrahın boyuna yerleştireceği yapay bir kapakçıktır. Kişi konuşmak istediğinde stomayı kapatacak ve kapakçıktan nefes alacaktır. Bu daha sonra bir kişinin dudaklarını ve ağzını kullanarak kelimeler oluşturmak için kullanabileceği bir ses üretir. Ses, bir kişinin önceki sesinden daha düşük bir perde olabilir.
Larenjektomi Hakkında Diğer Bilgiler
Larenjektomi sonrası çoğu hasta genel durumu iyi bir şekilde yaşamına devam etmektedir.
Bazı araştırmalar larenjektomi geçiren hastaların 3'te 1’inin ameliyattan sonra bazı komplikasyonlar geliştirdiğini belirtiyor.
Bir 2018 çalışması, tekrarlayan larinks (gırtlak) kanseri için total larenjektomi sonrası sağkalım oranlarını inceledi. Bu çalışma genel 5 yıllık sağkalım oranını %49 ve genel 5 yıllık hastalıksız sağkalım oranını %58 buldu.
Bir larenjektomiyi takiben hayatta kalma oranları büyük ölçüde değişebilir. Yaş, genel sağlık, kanser evresi ve diğerleri gibi faktörler, bir hastanın bu ameliyatı takiben yaşam süresini etkileyebilir.
Özet
Larenjektomi, belirli boğaz kanserlerini tedavi eden bir ameliyattır. İki ana çeşidi vardır: total ve kısmi larenjektomi.
Total larenjektomi geçiren bir kişi, eski konuşma yeteneğini kaybeder. Ayrıca, nefes almalarına yardımcı olmak için boyunda oluşturulan bir stomaya veya açıklığa ihtiyaçları olacaktır.
Bu ameliyatın genel başarı oranı, bir kişinin genel sağlığına, yaşına ve kanserinin evresine göre değişir.
