Vücudun çeşitli organ ve dokularında küçük plastik parçacıkların biriktiğine dair kanıtlar ortaya çıkarken, bu parçacıkların insan sağlığı üzerindeki etkilerini daha derinlemesine anlamamız acilen gerekiyor.
Mikroplastikler, çapı 5 milimetre veya daha küçük olan küçük plastik parçacıklardır. Çevremizde yaygın olarak bulunurlar ve kozmetik ürünlerden, sentetik giysilerin yıkanması gibi işlemlerden kaynaklanabilirler. İnsan vücuduna yutma veya solunma yoluyla girebilir ve sağlık üzerinde potansiyel zararlı etkilere sahip olabilirler.
Yazı görselinin açıklaması: Bu çalışma, köpek balığı heykel-enstelasyon (yerleştirme) sanatı ürünü olarak, doğaya verdiğimiz zararı gerçek ve sert bir dille ifade ediyor. Sanatın tek amacı estetik olanı göstermek değildir; önemli problemleri politik bir dille ifade etme aracı olarak da yukarıdaki çalışma başarılı bir sanat örneğidir. İnsan faaliyetlerinin dünya sularını ve burada yaşayan canlıları nasıl kirlettiğine dair çarpıcı bir örnektir.
6 Milyar Tonluk Plastik
Dünya, 6 milyar tonluk plastikle dolup taşıyor. 2019 yılında üretilen plastik atık miktarı 353 milyon ton iken, bu rakamın 2060 yılına kadar üç katına çıkarak bir milyar tondan fazla olması öngörülüyor.
Plastiklerde 10,000'den fazla farklı kimyasal bulunmaktadır, bunlar arasında karsinojenler ve endokrin bozucular da vardır. Plastikler, mikroplastikler (5 mm'den küçük çapta) ve nanoplastikler (1 μm'den küçük çapta) şeklinde küçük parçacıklar halinde insan vücuduna girmektedir.
Mikroplastikler ve nanoplastikler (MNP'ler), kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinde kullanılan mikro boncuklar gibi tasarlanarak veya sentetik kıyafetlerin yıkanması veya lastiklerin aşınması gibi büyük plastik ürünlerin bozunması sonucu istemeden ortaya çıkabilir. MNP'ler, gezegenin her yerinde; okyanuslarda, havada ve gıda tedarikinde bulunabilir.
Yutarak veya Solunarak Vücuda Girebilir
MNP'ler, esas olarak yutularak veya solunarak vücuda girer. Örneğin, bir kişi MNP'lerin sızdığı plastik kaplarda saklanmış veya ısıtılmış sıvı içerek veya yiyecek yiyerek, veya MNP içeren diş macunu kullanarak MNP'leri yutabilir. Bir çalışmada, bebeklerin propilen besleme şişelerinde hazırlanan mama yoluyla yüksek seviyede mikroplastiklere maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Hemen Her Dokuya Sızabilir
MNP'lerin biyolojik etkileri onlarca yıldır, esas olarak laboratuvar kemirgenleri ve insan hücreleri üzerinde yapılan çalışmalarda araştırılmaktadır. Kemirgen çalışmalarında, mikroplastiklerin bağırsak, akciğer ve karaciğer gibi çeşitli organlara, ayrıca üreme ve sinir sistemlerine zararlı etkileri olduğu gösterilmiştir. Daha yakın zamanda, MNP'ler insanların kanı, akciğerleri, plasenta ve anne sütü dahil çeşitli dokularında ve organlarında bulunmuştur.
Hastalıklarla İlişkisi
MNP'lerin insan sağlığı üzerindeki etkileri henüz belgelenmeye başlamıştır. Örneğin, yakın zamanda yayımlanan bir raporda, kan damarlarında bulunan MNP'ler ile kardiyovasküler hastalıklar arasında potansiyel bir bağlantı tanımlanmıştır. Karotid arterlerinden cerrahi ile çıkarılan aterosklerotik plaklarda yapılan örneklemelerde, bu kohortun yaklaşık yarısından plaklarda plastik tespit edilmiştir; örneklerin 150'sinde polietilen ve 31'inde polivinil klorid bulunmuştur. Araştırmacılar, elektron mikroskobu kullanarak plaklarda keskin kenarlı parçacıkları, MNP olarak tanımlamışlardır. Plaklarda plastik birikimi, sonraki kardiyovasküler hastalık gelişimi ile güçlü bir şekilde ilişkilendirilmiştir: 34 ay boyunca, plaklarında MNP bulgusu olan kişilerde, bu bulguya sahip olmayanlara göre ölümcül olmayan miyokard enfarktüsü, ölümcül olmayan inme veya herhangi bir nedenle ölüm riski 4.5 kat daha yüksek olmuştur.
Aşağıda, mikroplastiklerin insan sağlığı üzerindeki etkilerini gösteren zihin haritası diyagramı:
Başka bir çalışma, mikroplastikler ile inflamatuar bağırsak hastalığı arasında olası bir bağlantıya odaklanmıştır. İnsan dışkısında 15 tür mikroplastik tespit edilmiştir. İnflamatuar bağırsak hastalığı olan kişilerde dışkıdaki mikroplastik konsantrasyonu sağlıklı kişilere göre daha yüksekti ve dışkıdaki mikroplastik seviyesi hastalığın şiddeti ile korele edilmiştir.
Nedensel İlişki için Mekanistik Çalışmalar Gerekli
Bu çalışmalar, MNP'lerin varlığı ile hastalık arasında nedensel bir bağlantı göstermemiş olsa da, bu konudaki araştırmaları hızlandırma ihtiyacını vurgulamaktadır. En acil sorular arasında, MNP'lerin yutma, solunum veya cilt yoluyla ne kadarının emildiği, bir kişinin ömrü boyunca farklı dokularda ne kadar MNP biriktiği ve MNP'lerin kimyasal bileşimi, boyutu ve şekli gibi farklı özelliklerinin bu dokular üzerindeki etkileri yer almaktadır. MNP'lerin nasıl zarar verebileceğini araştırmak için mekanistik çalışmalar da gereklidir; bunlar bağışıklık sistemi veya mikrobiyom aracılı sistemik etkiler veya doğrudan sitotoksik etkiler olabilir. Ayrıca, MNP'lere maruz kalmanın ve sağlık üzerindeki sonuçlarının çevresel, sosyal ve ekonomik faktörler tarafından nasıl etkilenebileceği üzerine çalışmalar da gereklidir.
Mikroplastik Kirliliğinin Geleceği
Dünyanın plastik yükü giderek daha sürdürülemez hale gelirken, uluslararası kamu sağlığı girişimleri, plastiklerin üretimi, tasarımı ve bertarafını daha sorumlu bir şekilde yönetmeyi hedeflemektedir. Mikroplastikler söz konusu olduğunda, Ekim 2023'ten itibaren Avrupa Birliği, ürünlere kasıtlı olarak mikroplastik eklenmesini kısıtlamış ve 2030 yılına kadar mikroplastik kirliliğini %30 azaltma hedefi koymuştur. Daha geniş bir çabada, Birleşmiş Milletler (BM) Çevre Asamblesi, 2 Mart 2022'de 175 ülkenin desteğiyle küresel bir plastik anlaşması geliştirmek için bir karar almıştır ve anlaşmanın 2024 sonuna kadar taslağının hazırlanması hedeflenmektedir.
Mikroplastiklere maruz kalmanın sağlık riskleri henüz anlaşılmaya başlanmıştır. MNP'lerin vücutta nasıl biriktiği ve insan sağlığı üzerinde zararlı etkileri olduğuna dair daha ayrıntılı ve kesin kanıtlar, plastiklerin küresel etkisini azaltmak ve kamu ile gezegen sağlığını iyileştirmek için gerekli politikaların geliştirilmesini ve kabul edilmesini teşvik edecektir.
