Dispne Nedir ?
Dispne, nefes darlığını ifade eden tıbbi bir terimdir ve bazen "nefes açlığı" olarak da tanımlanır. Rahatsız edici bir histir.
Nefes darlığı farklı ciddiyetlerde ve farklı sürelerde olabilir. Dispne, birçok farklı nedene bağlı oluşabildiği için bazen tanı koyması ve tedavi etmesi zor olabilir.
Nefes darlığı oldukça yaygın bir tıbbi şikayettir. Yapılan bazı çalışmalar göstermiştir ki, hekime başvuran her 4 hastanın 1’inde çeşitli derecelerde nefes darlığı bulunmaktadır.
Bu yazımızda
- Dispnenin nedenleri,
- Dispneyi tetikleyen durumlar ve
- Ne zaman doktora başvurmalı konularına değineceğiz.
Dispne neden olur?
Nefes darlığı her zaman kişinin sağlık durumuyla direk ilişkili olmayabilir. Bir insan yoğun bir egzersiz sonrası, yüksek rakıma çıktığında veya vücut ısısı belirgin bir şekilde arttığı zaman da nefes darlığı yaşayabilir.
Bununla birlikte nefes darlığı sıklıkla sağlık problemleri ile ilişkilidir ve ciddi rahatsızlıklara işaret edebilir.
Dispnenin en yaygın nedenleri astım, kalp yetmezliği, kronik tıkayıcı akciğer hastalığı (KOAH), intersitisyel akciğer hastalığı, zatürre (pnömoni), ve anksiyete gibi psikojenik problemlerdir.
Eğer nefes darlığı ani başlangıçlı ise buna akut dispne denir.
Akut dispne aşağıdaki durumlara bağlı gelişebilir:
- Astım
- Anksiyete
- Zatürre
- Havayollarına tıkayıcı bir cismin kaçması
- Alerjik reaksiyonlar
- Anemi (kansızlık, daha çok ani kan kaybı)
- Yüksek düzeyde karbon monokside maruz kalmak
- Kalp yetmezliği
- Hipotansiyon (kan basıncı düşüklüğü)
- Pulmoner emboli (akciğer atar damarının pıhtı ile tıkanması)
- Akciğer kollapsı (akciğerin belli bır kısmının sönmesi/kapanmasına bağlı havalanmaması)
- Hiatal herni (mide ve bağırsakların bir kısmının göğüs boşluğuna doğru fıtıklaşması)
Not: Yeni tip koronavirüs enfeksiyonu sonucu oluşan COVID-19'da hastalarının %10-20 kadarında pnömoni (zatürre) gelişmektedir ve dispne, bu hastalıkta önemli belirtilerden biridir.
*
*
Eğer nefes darlığı 1 aydan daha uzun sürüyorsa, bu durum kronik dispne olarak adlandırılır.
Kronik dispne aşağıdaki durumlara bağlı gelişebilir:
- Astım
- KOAH
- Kalp problemleri
- Obezite
- Intersitisyel akciğer hastalığı (akciğer dokusunun esnekliğini kaybettiği bir hastalık)
Bazı akciğer problemleri de nefes darlığı yapar
Örnek olarak:
- Akciğer kanseri
- Önceden geçirilmiş akciğer hastalıkları
- Tüberküloz (verem)
- Plevral efüzyon (akciğer zarları arasında akciğerin genişlemesini önleyici sıvı olması)
- Pulmoner ödem (akciğerlerde fazla ya da anormal sıvı olması)
- Sarkoidoz (akciğerlerde inflamatuvar (bağışıklık sistemi) hücrelerinin anormal birikimi ile karakterize bir hastalık)
Nefes darlığı özellikle bazı kalp problemleri ile ilişkilidir:
- Kardiyomyopati (kalp kasını etkileyen bir grup hastalık)
- Kalp ritim problemleri
- Kalp yetmezliği
- Perikardit (kalp zarı iltihabı)
Dispneyi tetikleyen durumlar nelerdir?
Kimyasallar, dumanlar, tozlar gibi çevre kirleticileri, kronik dispnesi olan kişilerin çok daha zor nefes almalarına neden olabilir (örneğin KOAH).
Astımlı kişilerin polen veya küf gibi alerjenlerle veya sigara dumanı karşılaşmaları dispne atağını tetikleyebilir.
Sigara gibi bazı hava kirleticiler kontrol edilebilir ve önlenebilir.
Tüm bu durumlar nefes almayı çok daha zorlaştırabilir. Bu nedenle temiz hava sahası oluşturma çabaları çok değerlidir.
KOAH nedir?
KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı), kronik bronşit ve amfizem zemininde gelişen, üzerine önemle durulması gereken ciddi bir sağlık sorunudur. Havayollarının tıkanmasına neden olan kronik iltihabi bir akciğer hastalığıdır. Kalp hastalıkları ve kanserden sonra en çok yaşam kaybına neden olan hastalık grubudur. Belirtileri nefes darlığı, öksürük, balgam ve hırıltılı/iniltili solumadır (wheezing). Sıklıkla sigara dumanı başta olmak üzere rahatsız edici gazlara veya partiküler maddelere uzun süreli maruz kalınması sonucu ortaya çıkar. KOAH'lı insanlar kalp hastalığı, akciğer kanseri ve çeşitli diğer rahatsızlıkları geliştirme riski altındadır. Dispnesi olan herkesin KOAH’ı yoktur, fakat KOAH’lı kişilerde altta yatan neden %90 sigaradır.
Ne zaman doktora başvurmalı?
Bazen nefes darlığı, hayati tehlike oluşturan bir durumun işareti olabilir.
Bir birey bu belirtilerin birden fazlasına sahipse acil tıbbi tedavi gereklidir:
- Aniden başlayan nefes darlığı
- Nefes darlığı nedeniyle fiziksel aktiviteleri yerine getirememe
- Göğüs ağrısı
- Mide bulantısı
Her nefes darlığı durumu derhal tıbbi tedaviyi gerektirmez, ancak nefes darlığı ciddi tıbbi sorunları gösterebilir.
Özellikle tıbbi geçmişinde nefes darlığı öyküsü olanlar:
- Nefes alma kabiliyetinde bir değişiklik
- Solunum problemleri nedeniyle günlük faaliyetlerini yerine getirmekte zorlanmaya başlama
- Yatar/dinlenir pozisyonda nefes darlığı
- Ayak ve ayak bileklerinde şişme
- Ateş, titreme ve öksürük
- Hırıltılı solunum durumlarında doktora başvurmalıdır.
- Sonraki yazımızda nefes darlığının tanısı, tedavisi ve korunma yollarını sizlerle paylaştık
